Γράφει ο Γιώργος Κακούρης

 

Στο graphic novel Fascista, ο Τάσος Αναστασιάδης σκιαγραφεί τις επιλογές που οδηγούν προς -και μακριά από- τον φασισμό.

Η συζήτηση για το νέο κυπριακό κόμικ "Fascista" διεξάγεται, όπως είναι φυσικό για ένα κυπριακής έμπνευσης κόμικ, μεταξύ φραπέ, ναργιλέ και πολλαπλών αναφορών στην pop culture, που λειτουργεί ως κοινή βάση για την αναπτυσσόμενη κουλτούρα των κόμικ και της επιστημονικής φαντασίας στην Κύπρο.

Το εικονογραφημένο αφήγημα/graphic novel γράφει ο Μάικλ Άιντ [Μichael Ide], που ζει τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο αλλά βρίσκεται προς το παρόν στην Αίγυπτο, και το σχεδιάζει ο Τάσος Αναστασιάδης, γραφίστας και ένας από τους πρώτους που έπαιξαν με τον κόσμο των εικονογραφημένων ιστοριών στην Κύπρο με την αυτοεκδιδόμενη σειρά Plastic Comics. Πλέον το σχέδιό του έχει αλλάξει στυλ μέσα από τη συνεργασία με τον Μάικλ.

Μια εικόνα που έγινε ιστορία

Η αρχή έγινε με μια συζήτηση του Τάσου με έναν φίλο του Ρώσο. "Μιλούσαμε για τη Σοβιετική Ένωση, για το πώς καταπίεζαν τον κόσμο και προσπαθούσαν να ωραιοποιήσουν την κατάσταση", λέει ο Τάσος.

"Φαντάσου να υπάρχουν δύο πόλεις: η μία ήταν αυτή που έδειχναν στον κόσμο, ενώ στην 'άλλη' όποιον έβλεπαν να ενεργεί κατά του συστήματος ή απλώς να ζητιανεύει τον μάζευαν και δεν τον ξανάβλεπε κανείς". Η περιγραφή αυτή έφερε στο μυαλό του Τάσου το σχέδιο ενός στρατιώτη με το όπλο του, η οποία κατέληξε στην έκθεση που έγινε στο πλαίσιο του δεύτερου Φεστιβάλ του Ant Comics. Ήθελε να πει μιαν ιστορία, όμως δεν ήξερε ακόμα ποια ήταν αυτή.

Η εικόνα έγινε το έναυσμα για τον Μάικλ να προτείνει να γράψει το σενάριο για αυτή την ιστορία. Η αρχή έγινε με μια παράγραφο, που έγινε σενάριο στο οποίο και οι δυο συντελεστές έχτιζαν, συζητώντας την ιστορία. Εκεί άρχισε και ένα από τα πιο δύσκολα σημεία για τον Τάσο, το κτίσιμο ενός φανταστικού κόσμου, το οποίο όμως έμελλε να γίνει αφορμή για να μετεξελιχθεί το σχέδιο του ίδιου του καλλιτέχνη.

Κι αυτό γιατί αν και ξεκίνησε να στήνει τον στρατό του φανταστικού καθεστώτος της ιστορίας με κάθε λεπτομέρεια, με τα σύμβολα και τη φιλοσοφία τους, αναγκάστηκε να σταματήσει στις 10 πρώτες σελίδες. "Δεν έβγαζαν τη διάθεση που ήθελα για τον φασισμό, γι' αυτό άρχισα ξανά από την ανατομία των χαρακτήρων, προσπαθώντας στα σχέδια να αποδώσω την κατάθλιψη του ναζισμού".

Μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου

Η κουβέντα μας γίνεται χωρίς τον σεναριογράφο, ο οποίος βρίσκεται αναγκαστικά και μάλλον προσωρινά στην Αίγυπτο, λόγω των αυστηρών νόμων που αποφάσισε να επιβάλει η πολιτεία για τους μη Κύπριους. Η συνεργασία συνεχίζεται προς το παρόν, χάρη στην τεχνολογία, μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου, δίνοντας έτσι έναν άλλο χαρακτήρα στην καθημερινότητα των συντελεστών.

"Κάθε φορά που ακούω κάποιαν είδηση από το Κάιρο ψάχνω να δω αν ο Μάικ είναι καλά", λέει ο Αντρέας Κυριάκου που βρίσκεται μαζί μας στη συζήτηση, καθώς σε λίγο θα μιλήσουμε για την ταινία μικρού μήκους "Whispers" [περισσότερα... τη μεθεπόμενη Κυριακή].

Η παρουσία όμως του σεναριογράφου είναι έντονη ακόμα και στις σελίδες που μας δείχνει ο Τάσος, καθώς, όπως μας είπε, δίδαξε τον εαυτό του να ζωγραφίζει από την αρχή για να δημιουργήσει τον κόσμο του "Fascista", στον οποίο ένα απρόσωπο καθεστώς διαφθείρει τους κάτοικους μιας γκρίζας πόλης χωρίς όνομα. Δεν ήθελε τα πρόσωπα, τα κτήρια, οι καταστάσεις να θυμίζουν τίποτα από όλα όσα έχει κάνει μέχρι σήμερα και τα οποία θεωρεί πλέον πειραματικά.

Το "δούναι και λαβείν", όπως το χαρακτηρίζει ο Τάσος, μεταξύ σεναριογράφου και σχεδιαστή είναι ίσως το πιο σημαντικό σημείο της συνεργασίας για τη δημιουργία ενός κόμικ - όπως είναι φυσικό και ο ίδιος πρότεινε στον Mάικλ σκηνές για το σενάριο, όπως και ο Μάικλ άλλαζε συχνά τη σκηνοθεσία.

"Για παράδειγμα, εγώ έχω μανία στο να δίνω έμφαση στα χέρια. Ήθελα να σχεδιάσω τον αρχηγό να δείχνει στους στρατιώτες [κάνει τη χαρακτηριστική αυταρχική κίνηση] αλλά ο Μάικ μου λέει 'όχι'. Λέει, σκέψου το ψυχολογικά. Τον ξέρουν, είναι ο δικτάτορας. Προσπαθούν να προβλέψουν το θέλημά του για να τον ικανοποιήσουν, οπότε δεν χρειάζεται να κάνει πολλές κινήσεις. Γι' αυτό τον βλέπεις [στο σκίτσο] να τον χαιρετούν και τα χέρια του να είναι στις τσέπες".

Σύμβολα και γραμμές

Ο Τάσος εξηγεί τη διαδικασία με την οποία κατέληξε στα σύμβολα του φανταστικού καθεστώτος της ιστορίας, με τον ενθουσιασμό που μόνο ένας δημιουργός -ή ένας fan της επιστημονικής φαντασίας- δείχνει για τις αφανείς λεπτομέρειες στα παρασκήνια ενός κατασκευασμένου κόσμου.

Για παράδειγμα, η κύρια εικόνα γύρω από την οποία περιστρέφεται ο συμβολισμός του καθεστώτος και που σε διάφορες παραλλαγές εμφανίζεται στις στολές του στρατού του, είναι ένα χέρι το οποίο κρατά έναν κύκλο "που είναι ο πλούτος. Πάντα ο φασισμός αυτό που κάνει είναι να προσπαθεί να αρπάξει". Όμως, όπως και πρέπει, τα σκίτσα που έστρωσαν τον δρόμο για το τελικό προϊόν μένουν στο χαρτί και, κυρίως, στο μυαλό του σχεδιαστή. "Δεν χρησιμοποιούμε πολλά σύμβολα μέσα στην ιστορία αλλά ήθελα να τα έχω ο ίδιος για να χτίσω το background", εξηγεί ο Τάσος, ώστε, "όταν ζωγραφίζω να μην σκέφτομαι, απλά να αντιδρώ συναισθηματικά και να δίνω την εικόνα" που γεννά το ίδιο το σενάριο.

Για αυτό και τα κτήρια, οι σιλουέτες των χαρακτήρων, οι γραμμές αποδίδονται μέσα από μια αντίθεση γκρίζου, άσπρου και μαύρου, ένα νουάρ στυλ που μεταφέρει περισσότερο τη μιζέρια του φασισμού παρά τις λεπτομέρειες. "Μέχρι τώρα στα κόμικ μου ήθελα να δείξω πόσο ωραία ζωγραφίζω, αλλά εδώ θέλω να πω μιαν ιστορία. Ένα τέλειο σχέδιο είναι τελείως νεκρό".

Η μιζέρια του φασισμού

Για την έρευνα γύρω από την εικονογραφία του ολοκληρωτισμού, ο Τάσος αναπόφευκτα έπρεπε να δει πολλά ντοκιμαντέρ για το ναζιστικό καθεστώς. Σε σημείο που, λέει χαμογελώντας, η γυναίκα του ανησύχησε και μισοαστεία μισοσοβαρά τον ρώτησε αν σκοπεύει να γίνει ναζί.
Στα σοβαρά, όμως, το απέραντο γκρίζο στις σελίδες του "Fascista" δεν είναι τυχαίο, γιατί όσο να 'ναι, η μελέτη εις βάθος του φαινομένου προκαλεί κατάθλιψη. Ένα άγνωστο περιστατικό αναφορικά με τον σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ που αναφέρει ο Αντρέας είναι χαρακτηριστικό: όταν ο Κιούμπρικ είχε αποφασίσει να γυρίσει μια ταινία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα εβραϊκά γκέτο, μπήκε, όπως έκανε πάντα, βαθιά στην έρευνα. "Ξυπνούσε η ώρα έξι το πρωί, κοιμόταν η ώρα τρεις τα χαράματα και έπεσε σε κατάθλιψη", λέει ο Αντρέας. Τόσο που, όπως ανέφερε σε μια συνέντευξή του πολύ αργότερα, όταν έμαθε πως ο Στίβεν Σπίλμπεργκ ετοίμαζε τη "Λίστα του Σίντλερ" ανακουφίστηκε. "Δεν ξέρεις πόσο χάρηκα", είχε δηλώσει ο σκηνοθέτης σε συνέντευξή του αργότερα. Πάντα όταν ο Κιούμπρικ μάθαινε πως κάποιος άλλος ετοίμαζε μια ταινία παρόμοια με τη δική του, παρατούσε το πρότζεκτ. Όπως και έκανε με το θέμα του Ολοκαυτώματος, γλυτώνοντας έτσι και την κατάθλιψη.

Πίσω στον Τάσο, ο οποίος τότε μόνο κατάλαβε το πραγματικό μέγεθος του θέματος. "Μπορείς να δεις κάτι πολλές φορές και να το δεις επιφανειακά. Έβλεπα ειδικά τα μωρά που πέθαιναν και πεινούσαν κι επειδή έχω κι εγώ μια κόρη δεν μπορούσα να μην σκεφτώ πως αυτό το παιδί θα μπορούσε να είναι η κόρη μου. Έτσι το βίωσα και θέλησα να σταματήσω, αλλά είπα όχι, πρέπει να πούμε κάτι για αυτή την ιστορία".

Και το κύριο θέμα αυτής της ιστορίας; "Οι επιλογές, οι επιλογές που κάνει ο καθένας μας. Από τη στιγμή που έχεις να αντιμετωπίσεις έναν φασισμό, οικονομικό ή πολιτικό, δεν υπάρχει gray tone. Είτε μαύρο είτε άσπρο, είτε είσαι υπέρ είτε είσαι εναντίον. Αυτό που συνειδητοποιήσαμε μέσα από την ιστορία είναι πως αυτό που θέλει ο αρχηγός δεν είναι να φέρει τον κόσμο με το μέρος του - απλώς τους θέλει να μην δρουν".
Αυτό που ο Ανδρέας χαρακτήρισε παρεμβαίνοντας "το κυπριακό σύνδρομο, το 'σιώπα να περάσουμε'" που μας μετατρέπει σε μια κοινωνία που για διάφορους λόγους δεν φτάνει στον απόλυτο φασισμό, αλλά δεν μπορεί να προσεγγίσει και το ιδανικό της δημοκρατίας, που για πολλούς είναι σήμερα οι σκανδιναβικές χώρες. "Είμαστε σε ένα λίμπο", συνοψίζει ο Τάσος.

Στο τέλος, αυτό που οι συντελεστές θέλουν να αφήσουν στον αναγνώστη είναι πως δεν υπάρχει από μηχανής θεός για να δώσει τη λύση. Οι πρωταγωνιστές, που στην ουσία είναι ο αρχηγός, ένας εφευρέτης και μια δημοσιογράφος [με την αντίσταση στο καθεστώς να βρίσκεται στο background], περιστρέφονται γύρω από τις επιλογές του καθενός. "Ο στόχος δεν είναι να δείξουμε ποιος είναι επικεφαλής, αλλά το σύστημα εκφασισμού, τη μηχανή του φασισμού".