Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως / Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου

Μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στο Βελιγράδι και την Αθήνα. Έχει ανεβάσει θεατρικές παραγωγές σε Αγγλία, Γερμανία, Τουρκία, Ελλάδα και τώρα στην Κύπρο, δουλεύοντας πιο συχνά σε γλώσσες που δεν καταλαβαίνει παρά στη μητρική του, σερβική.

Ο Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς κλήθηκε να σκηνοθετήσει στον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου το έργο 'Ένας Εχθρός του Λαού', του Ίψεν. Πρόκειται για ένα επίκαιρο έργο, ή τουλάχιστον ένα έργο το οποίο αν μεταφερθεί σωστά στο θεατρικό σανίδι, σήμερα, μπορεί να προκαλέσει σειρά συζητήσεων.

«Δεν μ' αρέσει η δραματουργία του Ίψεν. Τη βρίσκω παλιομοδίτικη. Ενστερνίζομαι, όμως, τις απόψεις του, κι αυτές κρατάω στην παράστασή μας»

Ο Εχθρός του Λαού θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του Νορβηγού Ίψεν, ο οποίος με τη σειρά του υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης ευρωπαϊκής δραματουργίας. Γόνος μιας εύπορης οικογένειας, ο Ίψεν κατέληξε ένας άνθρωπος πολύπαθος: έζησε την πτώχευση της οικογενειακής επιχείρησης στα επτά του και μεγάλωσε με τις συνέπειες της ταξικής κατάρρευσης: ο πατέρας του έγινε ένας δύστροπος, πικραμένος άντρας και στράφηκε στο αλκοόλ.

Η μητέρα του στράφηκε στην εκκλησία. Λογικό ήταν ο Ίψεν να γίνει ένας μάλλον ασταθής επαναστάτης. Αφήνοντας το σχολείο στα 15 του, άρχισε να διαβάζει και να γράφει για να ξεφύγει από την ανιαρή ζωή του. Είχε, όμως, άλλον έναν τρόπο για να ξεφύγει, αποτέλεσμα του οποίου ήταν... ένα νόθο παιδί στα 18 του.

Δεν είδε ποτέ ξανά τους γονείς του [μόνο τη μητέρα του μία φορά πριν πεθάνει], αλλά συχνά στα κείμενά του αντικατοπτρίζεται η ζωή τους: οι οικονομικές δυσκολίες και οι ηθικές συγκρούσεις κυρίως.

 

Ο Εχθρός του Λαού

Το έργο «Ο Εχθρός του Λαού» έχει το δικό του ενδιαφέρον: είναι όχι μόνο θεματικά, αλλά κατ' ουσίαν ένα αντιδραστικό κείμενο: γράφτηκε το 1882, όταν ο Ίψεν ήταν 54 ετών, ως απάντηση στη δημόσια επίθεση που δέχτηκε ο Ίψεν για τους 'Βρικόλακες', που έγραψε έναν χρόνο προηγουμένως. Οι Βρικόλακες θεωρήθηκαν σκανδαλώδεις εκείνη την εποχή, καθώς εξέθεταν τη γεμάτη υποκρισία βικτωριανή ηθική του 19ου αιώνα.

«Δεν είμαι, ακόμη, βέβαιος κατά πόσον αυτό το έργο είναι κωμικό ή καθαρό δράμα. Ίσως έχει κάποια κωμικά στοιχεία, αλλά είναι βασισμένο σε μια σοβαρή ιδέα», είχε γράψει ο Ίψεν στον Δανό εκδότη του, όταν ολοκλήρωσε το έργο.

Ο Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς κρατά το χιούμορ του Ίψεν.

«Λέει την πικρή αλήθεια μέσα απ' αυτό», σχολιάζει.

Και ποια είναι η 'σοβαρή ιδέα' του Ίψεν;
Νά πώς συνοψίζεται το έργο στην επίσημη ανακοίνωση του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου:

Σε μια μικρή πόλη, με φυσικό πλούτο που υπόσχεται μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, ένας γιατρός μετατρέπεται από σωτήρας σε εχθρό του λαού όταν οι επιστημονικές του ανακαλύψεις απειλούν να ακυρώσουν τα σχέδια των συμπολιτών του για εύκολο χρήμα. Όταν αρχίσουν να διακυβεύονται μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στρέφονται εναντίον του, συμπαρασύροντας και την κοινή γνώμη.

Ο δρ Στόκμαν μένει μόνος. Γίνεται ο εχθρός ενός λαού που βλέπει το ατομικό και προσωρινό του συμφέρον.

«Ευσυνειδησία και υπευθυνότητα. Αυτά είναι τα κύρια στοιχεία που θέλω να τονίσω στην παράσταση», σημειώνει ο Ν. Μιλιβόγιεβιτς.

«Όλοι έχουμε την ευκαιρία να γίνουμε δρ Στόκμαν. Πόσοι, όμως, είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο; Ποιοι είναι έτοιμοι να παλέψουν για την αλήθεια τους; Ποιοι είναι διατεθειμένοι να μιλήσουν; Ξέρετε, μερικές φορές έχω την εντύπωση πως η σιωπή είναι προδοσία. Και συχνά σιωπούμε για να προστατέψουμε τα μικροσυμφέροντά μας. Γι' αυτά τα μικρά συμφέροντα, όμως, αδυνατούμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα και το συνολικό καλό».

Ο δρ Στόκμαν είναι το alter ego του Ίψεν. Εναντιώνεται στην υποκρισία εκθέτοντάς την.

«Είναι θαρραλέος και τον θαυμάζω γι' αυτό», επισημαίνει ο Ν. Μιλιβόγιεβιτς. «Με το κείμενό του προκάλεσε τους σύγχρονούς του. Αυτό θέλουμε να κάνουμε κι εμείς».

Ο Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς προχώρησε στη διασκευή του κειμένου του Ίψεν, ενός 'ιερού τέρατος' της θεατρικής δραματουργίας, 'προσαρμόζοντας' τον 'Εχθρό του Λαού' στο σήμερα.

«Δώσαμε ζωντάνια στο κείμενο, το φέραμε πιο κοντά στη δική μας εποχή γιατί τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά όταν έγραφε ο ίδιος. Εκείνο που προσπαθώ να κάνω είναι να προστατέψω την κεντρική ιδέα του Ίψεν και με αυτόν τον τρόπο νομίζω πως προστατεύεται και ο ίδιος».

Οι προκλήσεις

Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, και οι εννέα ηθοποιοί της παραγωγής κρατούν τον ρόλο του δρος Στόκμαν.

«Αυτή είναι η 'γλώσσα' της παράστασης. Οι εννέα ηθοποιοί μένουν στη σκηνή καθ' όλη τη διάρκεια της παράστασης και όλα συμβαίνουν ενώπιον του κοινού».

Ο σκηνοθέτης δούλεψε στενά με τους ηθοποιούς όχι μόνο για το τελικό υποκριτικό αποτέλεσμα, αλλά και για τη διασκευή του κειμένου.

«Οι ηθοποιοί έφεραν πολλά στοιχεία στην παράσταση, εξηγώντας ο καθένας με τον δικό του τρόπο πώς έχουν τα πράγματα σήμερα στη χώρα. Υπήρχαν όμως ερεθίσματα από παντού. Είδα, για παράδειγμα, ένα γκράφιτι που καλούσε σε επανάσταση με το φραπέ στο χέρι. Και ρώτησα τι πάει να πει αυτό. Με ερωταπαντήσεις και εξηγήσεις, 'χτίσαμε' το κείμενο μαζί».

Όσο για τον τελικό χειρισμό ενός κειμένου στα ελληνικά, μια γλώσσα που ο Μιλιβόγιεβιτς δεν γνωρίζει κι ας την έχει 'δουλέψει' ξανά μέσα από σειρά παραστάσεων στην Ελλάδα, ο ίδιος λέει:

«Ω, είναι πολύ δύσκολο. Αλλά στην αρχή μού φαινόταν βουνό. Τώρα πια, το θέμα της γλώσσας και του χειρισμού της είναι πιο βατό. Παραμένει, όμως, δύσκολο. Βλέπετε, το κείμενο είναι ένα πολύ δυνατό όπλο στα χέρια του σκηνοθέτη και, όταν δεν το έχει, προσπαθεί να βρει ένα άλλο. Έτσι αναπτύσσεται ανάμεσα στον σκηνοθέτη και τους ηθοποιούς μια θεατρική γλώσσα. Εκείνοι καταλαβαίνουν τι θέλω να πω μέσα από τις ενέργειές μου και κάπως έτσι τα πράγματα βρίσκουν τον δρόμο τους. Χρησιμοποιώντας κάθε δυνατό μέσο, βρίσκοντας άλλες 'στρατηγικές μεθόδους', για να φτάσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ξέρω, όμως, πως τις πολύ ενδιαφέρουσες, ευαίσθητες λεπτομέρειες [σ.σ. που κρύβονται στην εκφραστικότητα της γλώσσας] τις χάνω».

Ο κόσμος σήμερα

«Αυτός ο κόσμος οδεύει ολοένα και περισσότερο στην καταστροφή από μια μικρή ομάδα ανθρώπων: εκατό άνθρωποι κρατούν στα χέρια τους την τύχη 3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτό είναι το σύστημα του νεοφιλελευθερισμού. Κι αυτή είναι η πραγματικότητά μας: έχουμε πάντα την εντύπωση πως τα προβλήματα είναι μακριά από μας. Κι όμως, είναι γύρω μας», αναφέρει ο Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς, δίνοντας σαφές πολιτικό στίγμα.

Θεωρεί, άλλωστε, ότι κάνει πολιτικό θέατρο. «Κάθε σκηνοθετική μου δουλειά είναι οι σκέψεις μου και μέσα απ' αυτήν επιχειρώ να ανοίγω διαλόγους».