Το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ ιδρύθηκε για να προσφέρει στέγη, οργάνωση και τεχνογνωσία στις πολύ σημαντικές και πολυποίκιλες συλλογές του κ. Ρένου Κ. Μιχαηλίδη, εμπνευστή και ιδρυτή του 

Τo ίδρυμα ΣΟΦΙΑ δηλαδή, Σύνδεσμος Οργανωμένων Φιλολογικών και Ιστορικών Αρχείων, ιδρύθηκε στην Κύπρο το 2004. Έναν χρόνο πριν είχε ιδρυθεί το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ στην Ελλάδα. Το ΣΟΦΙΑ λειτουργεί και στις δύο χώρες ως εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και χαρακτηρίζεται μη κερδοσκοπικός και μη κυβερνητικός οργανισμός.

Στόχος του ιδρύματος είναι να προσφέρει στα πολιτιστικά και εκπαιδευτικά πράγματα της Κύπρου και της Ελλάδας με την πολυσχιδή αξιοποίηση των σπάνιων και σημαντικών συλλογών που κατέχει, δημιουργώντας μουσεία, εκθέσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.ά.

Σπάνιο υλικό της πολιτιστικής μας ιστορίας

Οι συλλογές του ιδρύματος καλύπτουν ένα τεράστιο και πολυεπίπεδο φάσμα της άυλης και υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας και της Κύπρου, και όχι μόνο.

Ενδεικτικά στις συλλογές περιλαμβάνονται: Έντυπο αρχείο του ελληνικού Διαφωτισμού, του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης και των άλλων σημαντικών πόλεων της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου ζούσαν και δραστηριοποιούνταν Έλληνες και υπήρχαν ελληνικές κοινότητες πριν την ίδρυση του πρώτου ελληνικού κράτους, αλλά και μέχρι τις μέρες μας.

Μέρος του αρχείου καλύπτει σε διάφορα επίπεδα και περιόδους της Ιστορίας της Κύπρου από την εποχή της Τουρκοκρατίας μέχρι την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και αργότερα. Εξέχουσα σημασία έχουν τα αρχεία και οι χειρόγραφες επιστολές πολλών αγωνιστών του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, όπως επίσης και αρχεία άλλων σημαντικών περιόδων της πολιτικής, οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής Ιστορίας της Κύπρου.

Στο έντυπο αυτό αρχείο συμπεριλαμβάνονται τόμοι και σπάνιες εκδόσεις, περιοδικά, κρατικά και ιδιωτικά έγγραφα, εκπαιδευτικά εγχειρίδια, κλασική λογοτεχνία, εφημερίδες κ.ά.

Ξεχωριστά και ιδιαίτερα κεφάλαια των συλλογών αποτελούν ο Λαϊκός και Παράνομος Τύπος, και οι εκατοντάδες τόμοι παραμυθιών με σπάνιο εικονογραφικό υλικό γνωστών και σημαντικών σκιτσογράφων του ελλαδικού χώρου.

Μοναδικές συλλογές παιχνιδιών

Το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ κατέχει επίσης την τρίτη μεγαλύτερη και σημαντικότερη συλλογή παιχνιδιών στον κόσμο, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις διεθνών οίκων αξιολόγησης και δημοπρασιών, όπως οι Christies και οι Sothbey’s.

Πρόκειται για παιχνίδια από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, τα οποία κατασκευάζονταν από γνωστές εταιρείες, κυρίως γερμανικές, αγγλικές, αμερικανικές και ιαπωνικές, στη γραμμή μαζικής παραγωγής.

Πολύ σημαντική επίσης είναι η συλλογή των έργων τέχνης Ελλήνων, Κυπρίων και ξένων καλλιτεχνών, όπως έργα των Τσαρούχη, Γύζη, Εγγονόπουλου, Λύτρα, Κασσά, Πικάσο, Klee και άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών.

Όλες οι συλλογές οργανώνονται, καταγράφονται, συντηρούνται και αποθηκεύονται κατάλληλα με στόχο τη διατήρησή τους σε κατάσταση εύκολης προσβασιμότητας προς χρήση και αξιοποίηση, ανάλογα με τους εκάστοτε σχεδιασμούς και συνεργασίες του ιδρύματος ΣΟΦΙΑ με διάφορους πολιτιστικούς φορείς (ιδιωτικούς και κρατικούς), πανεπιστήμια, τοπικές αυτοδιοικήσεις κ.ά.

Πρόκειται ίσως για τη σημαντικότερη και δυσκολότερη πτυχή της λειτουργίας του ιδρύματος λόγω του όγκου των συλλογών και του κόστους διαχείρισής τους, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ίδρυμα αυτοχρηματοδοτείται.

Συνεργασία με φορείς στην Κύπρο και το εξωτερικό

Γίνεται μια συστηματική προσπάθεια κινητοποίησης των αρμόδιων φορέων, ιδιωτικών και δημοσίων, γι’ αυτόν τον σκοπό μέσα από συνεργασίες για περιοδικές ή μόνιμες εκθέσεις, ημερίδες, φεστιβάλ και εκδόσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται:

«Γελοιογραφώντας την Ιστορία του Κυπριακού» το 2010, σε συνεργασία με το Κοινωφελές Επιστημονικό και Πολιτιστικό Ίδρυμα Φώτος Φωτιάδης και με την ευγενική χορηγία του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου. Συμμετοχή στο Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου «Το τοπίο του Ελληνικού Κινηματογράφου» το 2005 στο Μόντρεαλ, στον Καναδά.

Από τον Δεκέμβριο του 2014 σπάνια και συλλεκτικά παιχνίδια από τη συλλογή του ΣΟΦΙΑ φιλοξενούνται στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού - Ελληνικός Κόσμος και εκτίθενται στην έκθεση «Toy Stories».

Στην Κύπρο από το 2011 υπάρχει μια πολύ καλή συνεργασία με τον Οργανισμό «Παιδικό Μουσείο Κύπρου».

Το 2012, το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ συνδιοργανώνει με το Παιδικό Μουσείο Κύπρου την Έκθεση Καραγκιόζη «Τρέξατε, τρέξατε».

Από τον Νοέμβριο του 2013 σε σύμπραξη τριών φορέων: του Δήμου Αραδίππου, του Παιδικού Μουσείου Κύπρου και του ιδρύματος ΣΟΦΙΑ εγκαινιάστηκε το Μουσείο Παιχνιδιών. Στον φιλόξενο χώρο του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου Αραδίππου μεταφέρθηκε ένα δείγμα της συλλογής παιχνιδιών του ιδρύματος ΣΟΦΙΑ ώστε να αγκαλιάσει ένα αξιόλογο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά, που έχει στόχο να τους παρέχει γνώση και ψυχαγωγία. Από τους πρώτους κιόλας μήνες λειτουργίας, στο μουσείο οργανώθηκαν εκδηλώσεις και ημερίδες που προσελκύουν μαθητές και οικογένειες της ευρύτερης περιοχής. Επόμενος στόχος είναι να εμπλουτιστεί το μουσείο και με νέα εκθέματα από τις συλλογές του ιδρύματος ΣΟΦΙΑ.

Σπυροπούλειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών στο Γέρι

Από τον Οκτώβριο του 2016 λειτουργεί το Σπυροπούλειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών στο Γέρι, το οποίο δημιουργήθηκε από το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ με την οικονομική ενίσχυση του Δήμου Γερίου και τη στήριξη του οργανισμού Παιδικό Μουσείο Κύπρου.

Η δράση του ιδρύματος στην Κύπρο εστιάζει τον τελευταίο καιρό στη δημιουργία μικρών μουσείων και κινητών μουσειακών μονάδων.

Το Σπυροπούλειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών (το όνομα είναι αφιερωμένο στον μεγάλο Έλληνα καραγκιοζοπαίκτη Θανάση Σπυρόπουλου) απευθύνεται και προσκαλεί όλες τις ηλικίες να το εξερευνήσουν. Περνώντας το κατώφλι του, ο επισκέπτης μπαίνει στον κόσμο του αγαπημένου και λαοφιλούς Καραγκιόζη. Φιγούρες, μπερντέδες, σκηνικά, χαρτοκοπτικές, λαϊκά φυλλάδια, φωτογραφικό υλικό, χειρόγραφα κι ένα σωρό άλλα ταξιδεύουν τους μικρούς κυρίως επισκέπτες σε άγνωστους κόσμους του παρελθόντος, σε μια προσπάθεια να διδαχθούν αυτή τη λαϊκή τέχνη του θεάτρου σκιών. Οι επισκέπτες καλούνται μέσα από αυτό το ταξίδι να μελετήσουν προσεκτικά τα εκθέματα, τα οποία εκτίθενται με έναν ιδιότυπο τρόπο στον χώρο, και μετά σε μικρές ομάδες μπορούν να σχεδιάσουν, να κόψουν και να δημιουργήσουν τη δική τους φιγούρα, αρχικά χρησιμοποιώντας χοντρό χαρτόνι. Στο μουσείο προγραμματίζεται η εφαρμογή ενός εκπαιδευτικού προγράμματος, σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών Τεχνών Αιγαία, όπου οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να επισκεφθούν το μουσείο και να μελετήσουν διεξοδικά τα επιμέρους θέματα του θεάτρου σκιών από συγκεκριμένο υλικό, που θα προμηθεύει το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ. Τα διάφορα τμήματα θα καλούνται να δημιουργήσουν πραγματικές φιγούρες του θεάτρου σκιών και στο τέλος του σχολικού έτους θα διεξάγονται εκθέσεις και διαγωνισμοί.

Μουσείο Παιχνιδιών στην Αραδίππου

Σπάνια και συλλεκτικά παιχνίδια «παίζουν σαν άλλοι θεατρίνοι» τον ρόλο τους στα αξιόλογα εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά που έχουν στόχο τη γνώση και την ψυχαγωγία στο Μουσείο Παιχνιδιών που δημιουργήθηκε από το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ στην Αραδίππου. Στον χώρο του μουσείου διεξάγονται βιωματικά εργαστήρια για μικρούς και μεγάλους, τα οποία αφορούν το παιχνίδι, εκπαιδευτικά προγράμματα και διαλέξεις σχετικές με το παιχνίδι και το παιδί. Παλιά και κατεστραμμένα παιχνίδια παίρνουν μια νέα μορφή μέσα από το δημιουργικό εργαστήρι της αναπαιχνίδωσης. Μικροί και μεγάλοι επισκέπτες μαθαίνουν ότι τίποτα τελικά δεν είναι άχρηστο, αντιλαμβάνονται την αξία των παλιών παιχνιδιών, παίζουν, συνεργάζονται και δημιουργούν με ενθουσιασμό και φαντασία καινούργια παιχνίδια.

Τα μουσεία στήθηκαν, επιμελήθηκαν και αναδιοργανώνονται από το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ και τους πολιτιστικούς και επιστημονικούς του συνεργάτες.

Στόχος η δημιουργία μιας κινητής μουσειακής μονάδας

Το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ έχει θέσει ως άμεσο στόχο τη δημιουργία μιας κινητής μουσειακής μονάδας στην Κύπρο, με τη μορφή ενός ρυμουλκούμενου ή αυτοκινούμενου οχήματος (λεωφορείο), η οποία θα ταξιδεύει σε όλο το νησί, σε σχολεία, κοινότητες, σε μικρούς δήμους ή σε άλλους διατιθέμενους χώρους. Στόχος θα είναι η επιμόρφωση και εκπαίδευση του κόσμου, μέσα από εκθέματα και διαδραστικά εργαστήρια. Η εμπειρία αυτή θα βασίζεται σε διάφορες θεματικές που θα αφορούν το παιχνίδι, τον λαϊκό και παράνομο τύπο, το παραμύθι, τη σκιτσογραφία, το αεροπλανικό παιχνίδι, την ιστορική προσέγγιση του ανθρώπου στο Διάστημα και στη Σελήνη κ.ά. Η δημιουργία της κινητής μουσειακής μονάδας εντάσσεται στο πλαίσιο της επόμενης πενταετίας.

Επίσης, η αναδιοργάνωση του Μουσείου Παιχνιδιών στην Αραδίππου, με την εισαγωγή περισσότερων διαδραστικών δραστηριοτήτων, περιλαμβάνεται στους άμεσους στόχους του ιδρύματος.

Πρόσθετα, γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια, σε συνεργασία με το πολιτιστικό ίδρυμα ΑΡΤος για τη δημιουργία και εισαγωγή στη δημοτική εκπαίδευση ενός διαδραστικού και σύγχρονου εκπαιδευτικού εργαλείου, όπου οι μαθητές θα μπορούν να μελετήσουν και να διδαχθούν το μάθημα της Ιστορίας χρησιμοποιώντας συμβατικές συσκευές, όπως tablets και smart phones. Επιλεγμένα παιχνίδια και έντυπο υλικό θα παρέχει το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ. Τη χρήση των τεχνολογιών της εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας (virtual and augmented reality) θα επιμελείται το ίδρυμα ΑΡΤος. Η εν λόγω πρόταση έχει κατατεθεί σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα και ανάλογα με την εξέλιξη θα υλοποιηθεί και θα εφαρμοστεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και συγκεκριμένα με τη διεύθυνση δημοτικής εκπαίδευσης.

Μουσείο Αεροπλανικού και Διαστημικού Παιχνιδιού στη Λάρνακα

Σε συνεργασία με τον Δήμο Λάρνακας και τον οργανισμό Παιδικό Μουσείο Κύπρου έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία δημιουργίας Μουσείου Αεροπλανικού και Διαστημικού Παιχνιδιού στη Λάρνακα. Πρόκειται για ένα μουσείο από μοντέλα και παιχνίδια σχετικά με την εξέλιξη της πτήσης από τα αεροπλάνα μέχρι τα διαστημόπλοια. Οι επισκέπτες θα μπορούν να μελετήσουν την εξέλιξη και την ιστορία της απογείωσης του ανθρώπου από τη Γη μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, διάφορες δραστηριότητες και βεβαίως μελετώντας τα μοναδικά εκθέματα τα οποία θα παραχωρήσει για τον σκοπό αυτό το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ.

Σε εξέλιξη βρίσκεται ο σχεδιασμός και η μελέτη για τη δημιουργία και καθιέρωση ενός φεστιβάλ βιβλίου και έντυπου υλικού άλλων εποχών, όπου οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή και να αγοράσουν παλιά έντυπα και βιβλία τα οποία σπανίζουν και όμως έχουν τόσα πολλά να μας διδάξουν.

Τέλος, άμεσα θα ξεκινήσει μια συνεργασία με το τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύπρου προς καταγραφή και ψηφιοποίηση των πολυάριθμων και σημαντικότατων κυπριακών εκδόσεων που διαθέτει το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ και χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα.

Στο πλαίσιο όλων των τρεχουσών και μελλοντικών σχεδιασμών του, το ίδρυμα ΣΟΦΙΑ σε συνεργασία με τον οργανισμό Παιδικό Μουσείο Κύπρου προσκαλούν άτομα και οργανωμένα σύνολα που έχουν την πρόθεση και την ευαισθησία να προσφέρουν εθελοντικά τον χρόνο και τις γνώσεις τους προς την όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση των μοναδικών και σπάνιων συλλογών του ιδρύματος ΣΟΦΙΑ, που με κόπο και προσωπική δουλειά έχει δημιουργήσει εδώ και πολλά χρόνια ο κ. Ρένος Μιχαηλίδης, πρόεδρος του ιδρύματος.