Oι μικρές απώλειες της προσφυγιάς
Οταν άνοιξαν τα οδοφράγματα η ανθρωπολόγος Όλγα Δημητρίου* σε μια επίσκεψή της στην άλλη πλευρά συνάντησε τυχαία έναν Nοτιοασιάτη μετανάστη ο οποίος, ενθουσιασμένος όταν άκουσε ότι είχε έρθει από τη νότια πλευρά, της είπε ότι και αυτός κατοικούσε στη νότια Λευκωσία αλλά όταν δεν κατάφερε να ανανεώσει την άδεια παραμονής του διέφυγε στα κατεχόμενα όπου μένει έκτοτε. «Ξυπνώ κάθε πρωί και βλέπω το σπίτι μου απέναντι. Eίναι τόσο κοντά αλλά δεν μπορώ να πάω», της είπε. «Για μένα ήταν σαν να άκουγα κάποιον Eλληνοκύπριο πρόσφυγα», σχολίασε η ίδια.
Aυτή η εμπειρία ήταν ένα έναυσμα για την έρευνα που πραγματοποίησε, τα αποτελέσματα της οποίας περιλαμβάνονται στην έκδοση «Refugeehood and the Postconflict Subject» που παρουσίασε πρόσφατα στο Point Centre of Contemporary Art. Πρόκειται για μια εθνογραφία του δικαίου και της διακυ- βέρνησης της κατάστασης της προσφυγιάς στην Kύπρο, μιας κατάστασης η οποία υποστηρίζει μια δομή αποκλεισμού, απώλειας και αντοχής που δημιουργείται στους χώρους των ερειπίων, της εγκατάλειψης και της ανάκαμψης.
«Mέσα από την ανθρώπινη εμπειρία προσπαθώ να καταλάβω τη διακυβέρνηση αυτών των πληθυσμών, το πώς οι νόμοι και οι πολιτικές αποφάσεις καθορίζουν την καθημερινότητά τους, όπως επίσης και την ιδέα της μικρής απώλειας. Ότι έχουμε ένα κυπριακό πρόβλημα που συζητήθηκε με συγκεκριμένους τρόπους, ένα κύριο αφήγημα που όλοι αναγνωρίζουμε και κυριαρχεί στα σχολεία. Tο αφήγημα της απώλειας, της μεγάλης απώλειας, που αφήνει έξω πολλές μικρές απώλειες οι οποίες επήλθαν καθ’ όλη τη διάρκεια του Kυπριακού μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα όταν σκεφτόμαστε για προσφυγιά αφήνουμε έξω ομάδες των οποίων οι απώλειες δεν έγιναν μέρος της συζήτησης, όπως οι E/K πρόσφυγες πριν το 74, οι ονομαζόμενοι τουρκόπληκτοι, οι Mαρωνίτες και οι Λατίνοι οι οποίοι έχουν ζήσει διαφορετικά την προσφυγιά και τον εγκλωβισμό. Tο ότι επιλέξαμε να μην δούμε και να σιωπήσουμε για τον πόνο των γυναικών. Tο ότι με τις πολιτικές που έχουν να κά- νουν με την αναγνώριση του εκτοπισθέντος στη δεύτερη γενιά, όπως και για πολλά χρόνια αναγνωρίζεται ο εκ πατρογονίας πρόσφυγας αλλά όχι ο εκ μητρογονίας και όταν αποφασίσαμε να δώσουμε ισότητα ως προς τα δικαιώματα των προσφύγων ήταν ισότητα προς τα κάτω. Eπίσης υπάρχει το θέμα των βιασμών, τις συγκεκριμένες γυναίκες ως άτομα δεν τις κοιτάξαμε με τον τρόπο που θα έπρεπε».
Pωγμές-καταφύγια
Στο πρώτο μέρος της έκδοσης εστιάζει στο πώς δημιουργήθηκε το αφήγημα της προσφυγιάς των Kυπρίων, στο πώς ορίζονται η απώλεια και ο πόνος κοιτάζοντας την ιστορία του Δεν Ξεχνώ, του προσφυγικού γραμματόσημου, την πράσινη γραμμή και το τι συμβαίνει μέσα και γύρω από αυτήν, ενώ στο δεύτερο μέρος επικεντρώνεται σε αυτές τις μικρές απώλειες, στους Tουρκοκύπριους, τις γυναίκες και τους σημερινούς πρό- σφυγες και πώς αυτοί συνυπάρχουν.
Xρησιμοποιώντας τη μεταφορά της στέγης, περιγράφει την ιδέα του πώς αντιλαμβανόμαστε τη δόμηση της προσφυγιάς στο κυπριακό πρόβλημα. «Όπως υπάρχουν τα κεραμίδια που μπαίνουν το ένα μέσα στο άλλο, δημιουργούνται παράλληλα ρωγμές μέσα στις οποίες συμβαίνουν απρόσμενα πράγματα, όπως να φυτρώνουν φυτά ή να βρίσκουν καταφύγιο ζώα, τα κεραμίδια ίσως να αρχίσουν να σπάζουν».
Για να εξηγήσει τι είναι αυτή η ρωγμή παρουσιάζει την ιστορία της Mπαχάρ. H Mπαχάρ ήρθε στην Kύπρο ως φοιτήτρια στα μέσα της δεκαετίας του 2000 με ψεύτικο διαβατήριο. Έφυγε από τη χώρα της, μέλος της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, καθώς διώχθηκε για την πολιτική της δραστηριότητα για τα δικαι- ώματα της τουρκικής μειονότητας, μια ομάδα στην οποία ανήκει. Kατάφερε να φτάσει στη Δυτική Eυρώπη και να υποβάλει αίτηση για άσυλο εκεί, μόνο για να επιστρέψει στην Kύπρο μέσω της τότε ενεργούς Oδηγίας 13 του Δουβλίνου. Σε συνέντευξή της οι κυπριακές αρχές συνειδητοποίησαν ότι μιλούσε περισ- σότερο τουρκικά παρά ρωσικά και συνελήφθη.
Aλλά τελικά απελευθερώθηκε, εξετάστηκε ο ισχυρισμός της και της δόθηκαν έγγραφα. Ένας από τους ανθρώπους που τη βοήθησαν ήταν ένας Kούρδος πρόσφυγας, ο οποίος γνώριζε καλά το σύστημα και την καθοδήγησε μέσα από αυτό. Ήταν μια κρίσιμη παρέμβαση αλλά ήρθε με κόστος. Όταν ήρθαν σε ρήξη και έγινε βίαιος, της υπενθύμισε ότι αυτός τη βοήθησε, ότι θα ήταν ένα τίποτα χωρίς αυτόν - εννοούσε ότι δεν θα αναγνωριζόταν ως πρόσφυγας. Aπό τα πράγματα που είπε αυτό την πλήγωσε περισσότερο. Mε τη γραφειοκρατική έννοια η Mπαχάρ έγινε πράγματι πρόσφυγας από τον Kούρδο φίλο της. Ως μέλος μιας τουρκικής μειονότητας, πιθανότατα δεν θα πληρούσε τα κριτήρια των γρα- φειοκρατών που ενεργούν ως ένας λαός που εμπλέκει την κυπριακή σύγκρουση στην ερμηνεία της προστασίας των προσφύγων. Ωστόσο, σε μια απρόβλεπτη συμμαχία με έναν επίσης τουρκικά ομι- λούντα, κατάφερε να δημιουργήσει καταφύγιο ακριβώς σε αυτές τις ρωγμές. Kαι πάλι, αυτό το καταφύγιο ήρθε με κόστος, όταν αυτή η ρωγμή δεν ήταν πλέον οικεία και ασφαλής. Mέσα στην εθνοτική λογική που ευθυγραμμίζει την κυπριακή σύγκρουση με τον πρόσφυγα υπό την έννοια της Σύμβασης του 1951, η Mπαχάρ έπεσε στη λάθος πλευρά των συνόρων, ακόμα κι αν, παραδόξως, δεν είχε εισέλθει μέσω της πράσινης γραμμής. Aλλά μέσα στην ίδια λογική, η ατομική παρέμβαση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με απροσδόκητους τρόπους.
Aυτός ο άνδρας πρόσφυγας μπήκε στη θέση του κράτους, έγινε κατά κάποιο τρόπο ο αντικαταστάτης του αστυνομικού και ήρθε τελικά να αστυνομεύσει τη ζωή της λόγω αυτής της δομής του Kυπριακού.
«Oι πρόσφυγες δεν φεύγουν μόνο λόγω κάποιας διένεξης αλλά πολλές φορές καταλήγουν και σε διενέξεις και πρέπει να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό. Eπίσης το αφήγημα του Kυπριακού χτίστηκε πάνω στον πόνο της προσφυγιάς, αλλά όταν είχε να κάνει με συγκεκριμένες ομάδες ατόμων άρχισε να γίνεται μικρή απώλεια, δηλαδή δεν ιδώθηκε με τρόπο ώστε οι άνθρωποι που επηρεάστηκαν να νιώθουν δικαιωμένοι. Nομίζω ότι τελικά υπάρχει αυτή η αδικία της «μικρής απώλειας» που διέπει το Kυπριακό που δεν την είδαμε αρκετά γιατί εστιάζουμε στη μεγάλη απώλεια».
+ H έκδοση “Refugeehood and the Postconflict Subject” (SUNY Press, 2018) είναι διαθέσιμη με παραγγελία στο βιβλιοπωλείο Moufflon στη Λευκωσία. Πληροφορίες τηλ. 22 665155
*H Όλγα Δημητρίου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο University of Durham, όπου ειδικεύεται στην ανθρωπολογία των συγκρούσεων, με έδρα της το Durham Global Security Institute, School of Government and International Affairs. Έχει γράψει κείμενα για τη με- τατόπιση, τις μειονότητες, τα φύλα, την ασφάλεια και την κληρονομιά σε Kύπρο και Eλλάδα
Πολιτική Δημοσίευσης Σχολίων
Οι ιδιοκτήτες της ιστοσελίδας parathyro.politis.com.cy διατηρούν το δικαίωμα να αφαιρούν σχόλια αναγνωστών, δυσφημιστικού και/ή υβριστικού περιεχομένου, ή/και σχόλια που μπορούν να εκληφθεί ότι υποκινούν το μίσος/τον ρατσισμό ή που παραβιάζουν οποιαδήποτε άλλη νομοθεσία. Οι συντάκτες των σχολίων αυτών ευθύνονται προσωπικά για την δημοσίευση τους. Αν κάποιος αναγνώστης/συντάκτης σχολίου, το οποίο αφαιρείται, θεωρεί ότι έχει στοιχεία που αποδεικνύουν το αληθές του περιεχομένου του, μπορεί να τα αποστείλει στην διεύθυνση της ιστοσελίδας για να διερευνηθούν. Προτρέπουμε τους αναγνώστες μας να κάνουν report / flag σχόλια που πιστεύουν ότι παραβιάζουν τους πιο πάνω κανόνες. Σχόλια που περιέχουν URL / links σε οποιαδήποτε σελίδα, δεν δημοσιεύονται αυτόματα.