Ο Κούμπρικ, πέθανε στις 7 Μαρτίου του 1999, το βράδυ στον ύπνο του, ενώ οι κινηματογραφόφιλοι ανέμεναν με ανυπομονησία την πρεμιέρα της τελευταίας του ταινίας «Μάτια Ερμητικά Κλειστά». Με τον απροσδόκητο θάνατό του, ο Νεοϋορκέζος σκηνοθέτης κλέβει τη δόξα από το λαμπερό πρωταγωνιστικό ζευγάρι της ταινίας, τον Τομ Κρουζ και την Νικόλ Κίντμαν, αλλά κυρίως προσθέτει στο μύθο του ένα «γκραν φινάλε», απολύτως ταιριαστό με τη φήμη του.
Ο τελειομανής Κούμπρικ, που κατάφερνε να αναδείξει μέσα από τις ταινίες του τη συνύπαρξη όλων των τεχνών και να κάνει με ένα και μόνο πλάνο του αναγνωρίσιμη μία ταινία του, σίγουρα συγκαταλέγεται στους πραγματικά μεγάλους του σινεμά.
Αυτό που με κάνει να επιστρέφω στον Κούμπρικ είναι η ένταση και η σύνθεση των αντιθέτων των οποίων χαρακτηρίζουν τις ταινίες του. Μια μεθοδολογία που αφήνει το σκληρό χιούμορ του άλλα και την ειρωνική ματιά του, να ξεχωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται θέματα όπως η βία, η ανθρωποποίηση, η ελεύθερη βούληση, ο έρωτας, ο θάνατος. Αμέτρητες είναι οι σκηνές, άλλα και ολόκληρες ταινίες, όπου η χρήση του χιούμορ και της ειρωνείας που θα μπορούσαν να επιχειρηματολογήσουν υπέρ μιας θεώρηση του Κούμπρικ ως, τελικά, ενός από τους καλύτερους σαρκαστές της τραγικότητας που ονομάζεται ανθρώπινη κατάσταση.
Ανάμεσα τους όμως η περίφημη σκηνή στο A Clockwork Orange (1971) οπού ο Alex, τον οποίο υποδύεται ο Malcolm McDowell, φέρνει στο δωμάτιο του 2 κοπέλες με τις οποίες γνωρίστηκε πριν λίγο για να κάνει σεξ - εναλλάξ από 2-3 φορές με την καθεμιά - υπογραμμίζει την ιδιοφυΐα του Κούμπρικ. Χρησιμοποιώντας τεχνικές για τις οποίες ο Κούμπρικ έγινε γνωστός, όπως την γραμμική προοπτική στην φωτογραφία, την αντίστιξη μουσικής και εικόνας, το αριστουργηματικά λεπτομερές σκηνικό, η σκηνή αυτή διαφέρει από άλλες του Κούμπρικ. Ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα 28 λεπτό ευρυγώνιο μονοπλάνο, η σκηνή αυτή ενσωματώθηκε στο τελικό μοντάζ της ταινίας σε πολύ γρήγορη ταχύτητα, με αποτέλεσμα η διάρκεια της να είναι λιγότερη από ένα λεπτό. Το αποτέλεσμα είναι μια άκρως αντιαισθησιακή, κωμική σκηνή στην οποία τελικά πρωταγωνιστούν 3 καλοκουρδισμένες μαριονέτες.
Ταινίες του Κούμπρικ, και ειδικά το A Clockwork
Orange, έχουν κατηγορηθεί έντονα για την αποθέωση της βίας αλλά και την
ωμότητα με την οποία ο σκηνοθέτης πολλές
φορές έχει κινηματογραφήσει σκηνές ερωτικού ή σεξουαλικού περιεχομένου. Αγνοώντας
το ότι ίσως τελικά ο Κούμπρικ κάνει χρήση έντονων, ακραίων και αντιθέτων
καταστάσεων, άλλα και τεχνικών, για να χαϊδέψει
καθαρτήρια - κι απέλπιδα - την ανθρώπινη κατάσταση. Ή όπως λέει και ο Alex αργότερα στην ταινία: “It’s funny how the colors
of the real world only seem really real when you viddy them on the screen.”
Για την ιστορία το 1971 όταν κυκλοφόρησε το A Clockwork Orange, ο Benny Hill καθήλωνε, μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, γύρω στα 20 εκατομμύρια τηλεθεατές κάθε βράδυ με τα fast forward κυνηγητά του. -Δημήτρης Ταλιώτης
Όταν ρωτήθηκε για την ταινία του, 2001: Space Odyssey, ο ίδιος ο Stanley Kubrick είπε: "Δεν είναι ένα μήνυμα που σκοπεύω να μεταφέρω με λόγια." Η ίδια η ταινία είναι μια ''μη λεκτική εμπειρία''. Δεν υπάρχουν λόγια - ή διάλογος - για περισσότερο από τα δύο τρίτα της ταινίας.
Ο Stanley Kubrick είναι ένας οπτικός αφηγητής. Στις ταινίες του, οι λέξεις είναι δευτερεύουσες.
Προσωπική αγαπημένη σκηνή, από τις πολλές του Kubrick που σε μαγνητίζουν, είναι το τέλος του Space Odyssey. Ο Tony Masters (σκηνογράφος) για αυτή την σκηνή του δωματίου, δημιούργησε ίσως ένα από τα πιο αινιγματικά σκηνικά στην ιστορία του κινηματογράφου. -
Χάρης Καυκαρίδης, σκηνογράφος
Μία από τις αγαπημένες μου σκηνές από τις ταινίες του είναι η σκηνή με τους νεοσύλλεκτους στρατιώτες να τρέχουν στην ταινία του "Full Metal Jacket".
Ο λοχίας που είναι υπεύθυνος για την εκπαίδευση των στρατιωτών τους κάνει να τραγουδούν αισχρά τραγούδια ενώ τρέχουν. Από τις δικές μας εμπειρίες και από αυτό που διαβάζουμε και ακούμε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης γνωρίζουμε ότι αυτή η σκηνή δεν αποτελεί εξαίρεση ή υπερβολή. Αυτού του είδους οι "παράλογες" απολαύσεις φαίνεται να είναι εγγενείς σε κάθε οργάνωση ακόμα και στις πιο "σοβαρές".
Στα μυθιστορήματα και στις ιστορίες του Κάφκα, όπως το «Κάστρο» ή «Δοκιμή», οι υπάλληλοι των γραφειοκρατικών οργανώσεων, οι υπάλληλοι του δικαστηρίου ή οι υπάλληλοι του κάστρου ενεργούν επίσης με άσεμνο τρόπο όπως ακριβώς και η σκηνή στο Full Metal Jacket.
Παρόλο που οι θεατές βρίσκουν συνήθως αυτή τη σκηνή παράδοξη και αστεία, με αυτή την έννοια είναι πολύ ρεαλιστική. Βλέπουμε αυτό το "παράλογο" και στις άλλες ταινίες του Kubrick.
Στο "Δρ. Strange Love "ανώτεροι υπάλληλοι στο Λευκό Οίκο που διαφωνούν σαν παιδιά και που φαίνεται να το απολαμβάνουν διακόπτονται από τον Πρόεδρο:" Κύριοι, δεν μπορείτε να καυγαδίζετε εδώ! Αυτή είναι η αίθουσα πολέμου " -Εβρέν Ινάνγκογλου
Η σκηνή στα ντους με τον Pyle ! Full Metal Jacket!
Δείχνει πώς ένας ανθρωπος μπορεί να οδηγηθεί στα όρια του μέσα από την πίεση της εκπαίδευσης για έναν ανώφελο και μάταιο πόλεμο (Βιετνάμ) -
Δείχνει την απώλεια - από ψυχολογικής πλευράς- των Αμερικανών στρατιωτών που κλήθηκαν να πολεμήσουν. Την ίδια στιγμή δεν λείπει το κάπως βάναυσο χιούμορ (από την πλευρά του εκπαιδευτή) αλλά και η ενσυναίσθηση από έναν άλλο στρατιώτη (Private Joker) -Πάρις Ερωτοκρίτου, σκηνοθέτης
Είναι δύσκολο να διαλέξει κανείς μια αγαπημένη σκηνή του Κούμπρικ! Η δική μου είναι ίσως η σκηνή στο διάδρομο από την ταινία The Shining, όπου το μικρό αγόρι κάνει βόλτες με το τρίκυκλο του σε αυτό που φαίνεται σαν μια ατελείωτη έκταση διαδρόμων. Υπάρχει κάτι εγγενώς ζοφερό σε ένα άδειο ξενοδοχείο.
Ωστόσο, ο λόγος που επέλεξα αυτή τη σκηνή δεν οφείλεται στον περίπλοκο συμβολισμό, την περίπλοκη οπτική αφήγηση, ή ακόμα και στην θεαματική φωτογραφία. Για μένα, αυτή η σκηνή υπογραμμίζει μια άλλη πτυχή που μου αρέσει στον Κούμπρικ: τη χρήση της κλασσικής μουσικής στην ταινία.
Ενώ στο 2001: A space Odyssey χρησιμοποίησε την κλασσική μουσική με μεγάλη επιτυχία, για μένα, η επίδραση της μουσικής ήταν απλώς μια συναισθηματική αντίθεση με τα ισχυρά οπτικά επιστημονικής φαντασίας. Εδώ στη σκηνή του χώρου, ακούμε την "Τρίτη πράξη της Μουσικής για Χορδές, Κρουστά και Celeste", από τον Béla Bartók - ένα από τα αγαπημένα μου κομμάτια του Bartók. Η μουσική ταιριάζει τόσο καλά με τη σκηνή που κάποιος έχει την εντύπωση ότι στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε ειδικά για την ταινία. Όχι μόνο δίνει ένα μυστήριο τόνο σε μια ήδη απόκοσμη σκηνή, οι μουσικές υποδείξεις ταιριάζουν τέλεια με την δράση στην οθόνη. Σπάνια βρίσκουμε έναν τέτοιο άψογο γάμο κλασσικής μουσικής με κινηματογραφική ταινία. -Ινάλ Μπιλσέλ, συνθέτης
Ναι, είμαι οπαδός του Στάνλεϊ Κούμπρικ, και να μου επιτρέψετε να πω ότι είναι μισογυνιστής στις ταινίες του απεικονίζοντας τις γυναίκες είτε ως σεξουαλικά αντικείμενα, είτε ως θύματα, η απλά απούσες,ανείπαρκτες [Lolita, Eyes Wide Shut, A Clockwork Orange, The shinning, Δρ. Strangelove, 2001]. Φυσικά, προς την υπεράσπισή του, ο Kubrick επικεντρώνεται στους άνδρες και στην ανδρική τους συμπεριφορά (συμπεριλαμβανομένης της τοξικής ανδροπρέπειας) και πιθανότατα αντανακλά τις κοινωνικές (ναι σεξιστικές) στάσεις απέναντι στις γυναίκες (ας πούμε την τότε εποχή).
Αλλά είναι ακριβώς η εστίασή του στους άνδρες που έχει κάνει την ταινία «Full Metal Jacket» (1987) να έχει αποτυπωθεί τόσο στην μνήμη μου με τέτοιο αντίκτυπο. Όταν βγήκε η ταινία, έκανα το πτυχίο μου στην Καλιφόρνια. Η ταινία προβαλλόταν στους κινηματογράφους και συζητιόταν πολύ. Θεωρούσα τον εαυτό μου παιδί πολέμου, έχοντας ζήσει μικρή την εισβολή του 1974 και μπορούσα να νιώσω από πρώτο χέρι το αντιπολεμικό μήνυμα του γιατι το είχα βιώσει έντονα, τις εξαιρετικά γραφικές, βίαιες σκηνές πολέμου του Βιετνάμ που παρουσίαζε.
Λίγα λόγια για την σκηνή: Μεταξύ των νεοσυλλέκτων είναι οι ιδιωτικοί "Joker", "Cowboy", και ο υπερβολικός και απατηλός Leonard Lawrence, τον οποίο ο Hartman αποκαλεί "Gomer Pyle" (ονομάστηκε από έναν τηλεοπτικό χαρακτήρα ενός ευγενή μηχανολόγου απλώς λόγω του αγνου και αθώου μυαλου του). Η σκηνή που έχω χαραγμένη στο μυαλό μου είναι η τελευταία νύχτα της διμοιρίας στο νησί Parris, οπου ο Τζόκερ ανακαλύπτει τον Πάιλ στο μπάνιο που φορτώνει το τουφέκι του. Ο Πάιλ εκτελεί εντολές και επαναλαμβάνει δυνατά το τραγούδι , και έρχονται να δουν τι συμβαίνει, συμπεριλαμβανομένου και ο Χάρτμαν, ο οποιος τον διατάζει να παραδώσει το τουφέκι. Ο Πάιλ πυροβολεί τον Χάρτμαν νεκρό και στη συνέχεια σκοτώνει τον εαυτό του, ενώ ο Τζόκερ παρακολουθεί με τρόμο. Η στρατιωτική εκπαίδευση χαρακτηρίζεται ως μια «βιομηχανία πολεμου - θανατου» που ο στρατιώτης προγραμματίστηκε σε εκτελεστικό οργανο. -Λία Λαπίθη, εικαστικός
Μια από τις αγαπημένες μου σκηνές σε ταινία του Κούμπρικ είναι από την ταινία "Paths of Glory" του 1957. Στην ταινία υπάρχει μια σκηνή όπου ο Kirk Douglas διανύει ατάραχος ένα χαντάκι με εκατοντάδες στρατιώτες μέχρι που ξεπροβάλει και δίνει το σύνθημα για επίθεση.
Σε αυτή τη σκηνή αποτυπώνεται η φρίκη του Πρώτου παγκοσμίου Πολέμου με τους στρατιώτες να περιμένουν πότε θα επιτεθούν οδεύοντας προς τον θάνατο. Η επιλογές τόσο της κίνησης της κάμερας όσο και της χορογραφίας της σκηνής είναι αριστουργιματικές.
Προσωπικά, είναι το καλύτερο "hero shot" που έχω δει στο σινεμά. - Ιωακειμ Μυλωνάς, Σκηνοθέτης
Όλο το Dr. Strangelove μπορώ να πω; Για την αριστουργηματική αντιμετώπιση ενός σοβαρότατου θέματος μέσα από σάτιρα και κωμωδία. -
Μάριος Πιπερίδης, σκηνοθέτης
Η γνωστή σκηνή με τον HAL 9000 είναι κλασική αναφορά γιατί άγγιζε τους φόβους και τις ελπίδες του συλλογικού υποσυνείδητου για την τεχνολογία και τη θέση των ανθρώπων στον νέο κόσμο. Ακριβώς για αυτό, από τότε το ίδιο σημείο έχει ερμηνευτεί ξανά και ξανά και πολλοί έχουν συνεχίσει την ίδια συζήτηση.
Το τέλος όμως, η μετάβαση του ήρωα της ταινίας από την ανθρώπινη φύση του στο επόμενο στάδιο παραμένει αινιγματική. Έχει περισσότερες ερμηνείες από ότι απαντήσεις γιατί περνά σε ερωτήματα που δεν έχουμε απαντήσει και δεν έχουμε καν ρωτήσει.
Εξακολουθούμε να μην έχουμε ιδέα για το πώς να βιώσουμε το τέλος της ταινίας, όμως τα όσα προηγήθηκαν δείχνουν πως ο Κιούμπρικ ξέρει τι κάνει, έχει ένα τελικό νόημα υπόψη και δεν απόφασισε απλώς να περάσει στον ιμπρεσιονιστικό αυτοσχεδιασμό. -Γιώργος Κακούρης, δημοσιογράφος
Η αγαπημένη ανάμνηση του Κούμπρικ ήρθε στα 12 μου, αρχές της δεκαετίας του 90'. Στο βίντεο κλαμπ είχα σχεδόν εξαντλήσει όλες τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας και ο πατέρας μου είχε την ευφιέστατη ιδέα να ενοικιάσουμε την Οδύσσεια του Διαστήματος . Μέχρι τότε η μόνη μου εμπειρία μαζί με τον μαέστρο ήταν το Spartacus που το καλό παλιό ΡΙΚ έπαιζε σταθερά κάθε Πάσχα.
Εκεί, μπροστά από την τότε γεωμετρικά τελεία τετράγωνη μας τηλεόραση καθοδικού σωλήνα είχα ίσως την πρώτη μου κινηματογραφικά θρησκευτική εμπειρία. Κάπως έτσι έπρεπε να ένιωσε και ο πρώτος άνθρωπος όταν ανακάλυψε την φωτιά. Σαν τον Ντειβ στο τέλος της ταινίας, ολόκληρη η ύπαρξη μου δέχτηκε μια επίθεση αμέτρητων πληροφοριών που καθόρισαν την δημιουργική μετάλλαξη μου. Έπεσαν οι τίτλοι τέλους και η επιγραφή “Directed by Stanley Kubrick” έμεινε χαραγμένη στην συνείδηση μου. Από εκείνη την ημέρα και μετά ήθελα, όχι ήξερα, την πορεία μου σαν δημιουργός.
Πολλοί χαρακτηρίζουν τον Στάνλεϊ σαν ένα ψυχρό καλλιτέχνη, θα διαφωνήσω κάθετα. Ίσως η δυσκολία κάποιων να βρουν ένα συναισθηματικό κέντρο στην δουλειά του να πηγάζει από την ιδια τους την φοβία να δουν τον άνθρωπο με τον τρόπο που τον είδε αυτός: ένας χιμπατζής που πάντα θα απλωθεί το χέρι στο άγνωστο... -Ανδρέας Κυριάκου, σκηνοθέτης / σεναριογράφος
