Yuval Noah Harari

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Εκατό χιλιάδες χρόνια πριν τουλάχιστον έξι "ανθρώπινα" είδη κατοικούσαν στη γη. Σήμερα υπάρχει μόνο ένα. Ο Homo Sapiens, δηλαδή εμείς. Πώς τα κατάφερε το είδος μας στη μάχη για την κυριαρχία; Πώς βρέθηκαν οι τροφοσυλλέκτες πρόγονοί μας να στήνουν πόλεις και βασίλεια; Πώς φτάσαμε να πιστεύουμε σε θεούς, σε έθνη και σε ανθρώπινα δικαιώματα; Να εμπιστευόμαστε χρήματα, νόμους και βιβλία; Να υποδουλωνόμαστε σε γραφειοκρατίες, χρονοδιαγράμματα και καταναλωτικά μοντέλα; Και πώς θα είναι ο κόσμος μας στις χιλιετίες που θα έρθουν;

...Το ζώο που επιθυμεί να γίνει Θεός... Κάπως έτσι ανασυγκροτεί και ερμηνεύει ο διάσημος Εβραίος ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι στο πολύ επιτυχημένο διεθνώς βιβλίο του "Sapiens" την ανθρώπινη ιστορία: από τους προανθρώπους, που επινόησαν μαζί με τα πιο εξελιγμένα εργαλεία τη γλωσσική επικοινωνία και τις πρωτόγνωρες [για το ζωικό βασίλειο] μορφές συμπεριφοράς και κοινωνικότητας, μέχρι τις ριζικές ανατροπές που επέφεραν στη ζωή των ανθρώπων η γεωργική, κατόπιν η επιστημονική-γνωσιακή και πιο πρόσφατα η βιομηχανική και η σύγχρονη βιοπληροφορική επανάσταση.

Ο καθηγητής Γιουβάλ Νώε Χαράρι διατρέχει όλη την ανθρώπινη ιστορία, από τους πρώτους ανθρώπους που περπάτησαν στη γη μέχρι τις ριζοσπαστικές -και ενίοτε καταστροφικές- καινοτομίες της Γνωστικής, της Αγροτικής και της Επιστημονικής Επανάστασης. Αντλώντας από ένα τεράστιο φάσμα επιστημών [βιολογία και γενετική, παλαιοντολογία και ιστορία, ανθρωπολογία, κοινωνιολογία και οικονομικά], προσφέρει πρωτότυπες, αναπάντεχες και συχνά διασκεδαστικές απαντήσεις στα πιο κρίσιμα ερωτήματα: Γιατί μπόρεσαν οι άνθρωποι να συγκεντρωθούν σε εκπληκτικά μεγάλους πληθυσμούς, ενώ οι άλλες ομάδες πρωτευόντων δεν ξεπερνούν τα εκατόν πενήντα άτομα; Επειδή, λέει, το ταλέντο μας στο κουτσομπολιό μάς επιτρέπει να συγκροτούμε δίκτυα σε κοινωνίες που θα ήταν υπερβολικά μεγάλες για προσωπικές σχέσεις ανάμεσα σε όλα τα μέλη τους, ενώ οι "φαντασιακές πραγματικότητες" που διαμορφώνουμε και αποδεχόμαστε -όπως το χρήμα, η Εκκλησία, οι εταιρείες περιορισμένης ευθύνης- μας κρατάνε σε τάξη.

Ποιος καλλιέργησε ποιον, ο άνθρωπος ή το σιτάρι; Το σιτάρι... Αντλώντας και συνδυάζοντας τις πιο ετερογενείς πληροφορίες από ένα ευρύτατο φάσμα επιστημών -από την παλαιοντολογία, την εξελικτική βιολογία και την ανθρωπολογία μέχρι την οικονομικοπολιτική ιστορία και την κοινωνιολογία- το βιβλίο αυτό μας προσφέρει μια πρωτότυπη και ενίοτε προκλητική ερμηνεία σε μια σειρά από αδιαφανή ιστορικά φαινόμενα.

Δικαιολογημένα λοιπόν έγινε ανάρπαστο μόλις κυκλοφόρησε πριν από πέντε χρόνια στο Ισραήλ και μέχρι σήμερα έχει μεταφραστεί σε 30 γλώσσες. Η βαθύτερη σημασία και αξία αυτού του εσκεμμένα προκλητικού βιβλίου είναι ότι επανερμηνεύει το σύνολο της ανθρώπινης ιστορίας από τη σκοπιά ή την προοπτική της νέας παγκόσμιας μετανεωτερικής βιοεξουσίας. Κάτι που παραδέχεται ρητά και ο συγγραφέας στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, με τον αποκαλυπτικότατο τίτλο "Το τέλος του Homo sapiens": "Αυτό που πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά είναι η ιδέα ότι το επόμενο στάδιο της ιστορίας θα περιλαμβάνει όχι μόνο τεχνολογικές και οργανωτικές μεταβολές, αλλά και θεμελιώδεις μεταβολές της ανθρώπινης συνείδησης και ταυτότητας. Και οι μεταβολές αυτές μπορεί να είναι τόσο θεμελιώδεις που να θέσουν υπό αμφισβήτηση τον όρο 'άνθρωπος'".
Με άλλα λόγια, ο Χαράρι επιχειρεί να αναδείξει το πόσο ιστορικά αναγκαία ή, έστω, εφικτή είναι πλέον η προοπτική μιας νέας πολιτικής και κοινωνικής βαρβαρότητας, που ενδέχεται να επιβληθεί επειδή απλώς διαθέτουμε τα απαραίτητα τεχνοεπιστημονικά εργαλεία για να υλοποιήσουμε το προαιώνιο όνειρο της ανθρωπότητας να υπερβεί τον εαυτό της, δηλαδή να δημιουργήσει "υπερανθρώπους".
Αν η ανθρώπινη ιστορία άρχισε όταν επινοήσαμε τις πρώτες θεότητες, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να τελειώσει μόλις πιστέψουμε ότι είμαστε οι ίδιοι θεότητες. Mια σαρωτική ιστορία του πολιτισμού από την καταγωγή των ειδών μέχρι τους υπερανθρώπους, γεμάτη απροσδόκητα δεδομένα, αιρετικές σκέψεις, παράξενες θεωρίες και συγκλονιστικές αφηγήσεις.

Μολονότι οι έννοιες είναι ασυνήθιστες και περίπλοκες, η επιδέξια πρόζα και το πικρό, ανατρεπτικό χιούμορ του Χαράρι τα βγάζουν πέρα με ένα υλικό που μπορεί να προσφερόταν για ακαδημαϊκή πλήξη. Άλλωστε το βιβλίο επανέρχεται συχνά σ' ένα άλλο ερώτημα: Όλη αυτή η πρόοδος κάνει άραγε τη ζωή μας πιο εύκολη κι εμάς πιο ευτυχισμένους; Η απάντηση μπορεί να σας απογοητεύσει.