Homo Deus
Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος Yuval Noah Harari - Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Ο Yuval Noah Harari αναλαμβάνει, από κει όπου σταμάτησε το έργο του "Sapiens", να παρουσιάσει μια εύπεπτη ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους το οποίο, σύμφωνα με τον συγγραφέα, "από ζώο έγινε άνθρωπος" και κατόπιν το κυρίαρχο και πιο καταστροφικό ζωικό είδος στον πλανήτη. Ο Ισραηλινός συγγραφέας κοιτάζει μπροστά, εκεί όπου μας οδηγούν η Ιστορία, η ηθική και οι γιγαντιαίες επενδύσεις στη βιοτεχνολογία. Στα έργα επιστημονικής φαντασίας οι άνθρωποι πολεμάνε τις μηχανές στο όνομα της ελευθερίας και της ατομικότητας, όμως αυτοί οι ανθρωπιστικοί μύθοι είναι από καιρό ξεπερασμένοι, σαν τον χορό της βροχής... βρισκόμαστε μπροστά στο επόμενο στάδιο της εξέλιξης, βρισκόμαστε μπροστά στον Homo Deus.

Στο τελευταίο κεφάλαιο του "Sapiens", ο Χαράρι φρόντισε να προαναγγείλει το επικείμενο τέλος του σύγχρονου ανθρώπου γράφοντας: "Αυτό που πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά είναι η ιδέα ότι το επόμενο στάδιο της Ιστορίας θα περιλαμβάνει όχι μόνο τεχνολογικές και οργανωτικές μεταβολές, αλλά και θεμελιώδεις μεταβολές της ανθρώπινης συνείδησης και ταυτότητας. Και οι μεταβολές αυτές μπορεί να είναι τόσο θεμελιώδεις που να θέσουν υπό αμφισβήτηση τον όρο "άνθρωπος"", σαν να μας προετοίμαζε για τη συνέχεια: ο Homo Sapiens θα μεταβαλλόταν σε Homo Deus (σε άνθρωπο-θεό). Αν το πρώτο βιβλίο ήταν συναρπαστικό, πιο συναρπαστική και προκλητική ήταν η συνέχειά του έναν χρόνο αργότερα: το δεύτερο βιβλίο Homo Deus.

Mε τον συνδυασμό επιστήμης, ιστορίας, φιλοσοφίας και πολλών άλλων επιστημονικών κλάδων που τον χαρακτηρίζει, εξετάζει το μέλλον μας, παρουσιάζοντας μια εικόνα του αύριο που αρχικά μοιάζει ακατανόητη, αλλά μετά από λίγο γίνεται αναντίρρητη: σύντομα η ανθρωπότητα δεν πρόκειται να χάσει μόνο την κυριαρχία της, μα και το ίδιο το νόημά της. Τώρα το ανθρώπινο είδος είναι έτοιμο να απελευθερωθεί οριστικά από τους περιορισμούς της ίδιας του της φύσης και με τη βοήθεια της Βιοτεχνολογίας και της Πληροφορικής να επανασχεδιάσει το μέλλον του ως... ανθρωπόθεου (Homo Deus)!

Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν; Κατ' αρχήν, μπορούμε να κάνουμε τις επιλογές του σήμερα βλέποντας καθαρά πού μας οδηγούν. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την πορεία της Ιστορίας, μπορούμε όμως να επηρεάσουμε την κατεύθυνσή της. Οι προβλέψεις του μέλλοντος θεωρούν συνήθως δεδομένο ότι το αύριο θα μοιάζει κατά βάθος με το σήμερα - θα διαθέτουμε εκπληκτικά νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά οι παλιές ανθρωπιστικές αξίες, όπως η ελευθερία και η ισότητα, θα συνεχίζουν να μας καθοδηγούν. Ο Χαράρι γκρεμίζει αυτές τις υποθέσεις και μας αποκαλύπτει ένα τεράστιο φάσμα εναλλακτικών δυνατοτήτων, με προκλητικά επιχειρήματα σε κάθε σελίδα:

• Μετά από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια οργανικής ζωής, αρχίζει η εποχή της ανόργανης
• Τα κύρια προϊόντα της οικονομίας του 21ου αιώνα δεν θα είναι υφάσματα, οχήματα και όπλα, αλλά σώματα, εγκέφαλοι και διάνοιες
• Οι πιο ισχυρές θρησκείες δεν θα γεννιούνται πια στη Μέση Ανατολή αλλά στη Σίλικον Βάλεϊ
• Η δημοκρατία και η ελεύθερη αγορά θα καταρρεύσουν όταν η Google και το Facebook θα μας γνωρίζουν καλύτερα απ' ό,τι γνωρίζουμε τον εαυτό μας
• H εξουσία θα περάσει από τα μεμονωμένα άτομα στους δικτυωμένους αλγόριθμους
• Οι άνθρωποι δεν θα πολεμήσουν με τις μηχανές - αντίθετα, θα συγχωνευτούν μ' αυτές
• Η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε την εργατική τάξη, η επόμενη επανάσταση θα δημιουργήσει την άχρηστη τάξη
• Το χάσμα ανάμεσα σε κείνους που θα μπουν στον καινούργιο κόσμο και κείνους που θα μείνουν πίσω θα είναι μεγαλύτερο από το χάσμα ανάμεσα στους Σάπιενς και τους Νεάντερταλ
• Ο τρόπος με τον οποίο μεταχειριζόμαστε τα ζώα δείχνει πώς οι τεχνολογικά αναβαθμισμένοι άνθρωποι θα μεταχειρίζονται εμάς τους υπόλοιπους.

Είχαμε πολλά χρόνια να διαβάσουμε ένα βιβλίο τόσο προκλητικό όσον αφορά την επιχειρηματολογία και τα συμπεράσματά του, αλλά και σπάνιας αφηγηματικής γοητείας, που διέκρινε κατά το παρελθόν κορυφαίους επιστήμονες όπως ο Δαρβίνος και ο Φρόιντ. Yuval Noah Harari!

Ο αναγνώστης διαβάζοντας τον Χαράρι θα θυμηθεί ασφαλώς τον Γενναίο Νέο Κόσμο, του Άλντους Χάξλεϊ, τον Φρανκενστάιν της Μέρι Σέλεϊ και το 1984 του Τζορτζ Όργουελ. Η αφήγησή του συνδυάζει τρεις δυστοπίες που πλέον δεν φαίνεται να απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Η αποκωδικοποίηση του γενετικού μας κώδικα και της δομής του εγκεφάλου έχει ως αποτέλεσμα το άθροισμα των πληροφοριών που παράγονται να ενσωματώνεται σε εξωτερικούς παράγοντες, επιβεβαιώνοντας το παλαιό δυσοίωνο πως ο άνθρωπος γεννήθηκε για να αυτοξεπεραστεί.

Ο Yuval Noah Harari αναφέρει:
Αγαπητοί αναγνώστες, θα ήθελα να σας μιλήσω για το καινούργιο μου βιβλίο, το "Homo Deus: Μια σύντομη ιστορία του μέλλοντος".

Στο προηγούμενο βιβλίο μου, το "Sapiens: Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου", εξηγούσα πώς η μοναδική μας ικανότητα να πιστεύουμε σε συλλογικούς μύθους -τον Θεό, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή το χρήμα- μας επέτρεψε να κατακτήσουμε τον πλανήτη. Στο "Homo Deus" εξετάζω τι μπορεί να συμβεί όταν οι παλιοί μας μύθοι συνδυαστούν με επαναστατικές νέες τεχνολογίες. Πώς μπορεί το ισλάμ να διαχειριστεί τη γενετική μηχανική; Πώς μπορεί να αντιμετωπίσει ο σοσιαλισμός την εμφάνιση της μη εργαζόμενης τάξης; Πώς μπορεί να συμβιβαστεί ο φιλελευθερισμός με την εμφάνιση ενός Μεγάλου Αδερφού που θα αντλεί τη δύναμή του από τα Μεγάλα Δεδομένα; Θα φτάσει άραγε η Σίλικον Βάλεϊ να παράγει και νέες θρησκείες, εκτός από νέες τεχνολογίες;

Η τεχνητή νοημοσύνη ξεπερνά με ταχύ ρυθμό τις δικές μας νοητικές ικανότητες. Τι θα απογίνει η δημοκρατία όταν η Google και το Facebook θα γνωρίζουν τα γούστα και τις πολιτικές μας προτιμήσεις καλύτερα από μας τους ίδιους; Τι θα απογίνει το κράτος πρόνοιας όταν οι υπολογιστές θα πετάξουν τους ανθρώπους έξω από την αγορά εργασίας, δημιουργώντας μια νέα τεράστια "άχρηστη τάξη";

Στο μεταξύ, η βιοτεχνολογία μπορεί να επεκτείνει σημαντικά τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής και να αναβαθμίσει το σώμα αλλά και το μυαλό μας. Οι βελτιώσεις αυτές θα είναι άραγε στη διάθεση όλων ή μήπως θα δούμε τη δημιουργία πρωτοφανών βιολογικών χασμάτων ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς;
Το χάσμα ανάμεσα στους τεχνολογικά βελτιωμένους υπερανθρώπους και τους απλούς ανθρώπους με σάρκα και οστά θα είναι πιθανώς μεγαλύτερο από το χάσμα ανάμεσα στις βιομηχανικές αυτοκρατορίες και τις αγροτικές φυλές, μεγαλύτερο ακόμα κι από εκείνο ανάμεσα στους Χόμο Σάπιενς και τους Νεάντερταλ.

Η τεχνολογία δεν είναι ποτέ ντετερμινιστική. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα ίδια εργαλεία για ριζικά διαφορετικούς σκοπούς".