Χειρόγραφα, φωτογραφίες, κείμενα ημερολογιακού χαρακτήρα και προσωπικά αντικείμενα του Κωνσταντίνου Καβάφη είναι πια διαθέσιμα στο κοινό μέσω διαδικτύου.

Κι αυτό χάρη στην ψηφιοποίηση τπερισσότερων από δύο χιλιάδων αρχειακών τεκμηρίων του Αλεξανδρινού ποιητή από το Ιδρυμα Ωνάση. Τα τεκμήρια βρίσκονται στην ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη και σύντομα το Ίδρυμα Ωνάση θα εγκαινιάσει ένα χώρο στο κέντρο της Αθήνας που θα φιλοξενεί την βιβλιοθήκη του Κ. Π. Καβάφη, δημιουργώντας ένα οικιστικό τρίγωνο πολιτισμού και παιδείας στο κέντρο της Αθήνας που θα περιλαμβάνει το Αρχείο Καβάφη, την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη αλλά και το κτίριο του Onassis AiR.

Το Αρχείο Καβάφη περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση στα τέλη του 2012, εξασφαλίζοντας την παραμονή του στην Ελλάδα και αποφεύγοντας ενδεχόμενο κατακερματισμό του. Σκοπός του Αρχείου Καβάφη είναι η προστασία του αρχειακού υλικού που συνδέεται με τον κορυφαίο ποιητή, ενώ στόχος ήταν και παραμένει η ελεύθερη πρόσβασή του σε κοινό και ερευνητές, καθώς και η διάδοση του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης του Αλεξανδρινού ποιητή, ύστερα από την ψηφιοποίηση και εκ νέου τεκμηρίωσή του, στα ελληνικά και στα αγγλικά.

Χειρόγραφο του ποιήματος Ιθάκη, του Κ. Π. Καβάφη, με την μοναδική καλλιγραφική κληρονομία της γραφής του ποιητή. ©Αρχείο Καβάφη / Ιδρυμα Ωνάση

Ο K. Π. Καβάφης, παράλληλα με την έντυπη κυκλοφορία των ποιημάτων του σε τεύχη, συνήθιζε να προσφέρει σε φίλους χειρόγραφα αντίγραφα. Η καλλιγραφική κληρονομιά της γραφής του είναι μοναδική για τα ελληνικά γράμματα, καθώς μέσω αυτής διασώζεται η φθίνουσα διδασκαλία της καλλιγραφίας. Ο σχεδιασμός της γραμματοσειράς του Κ. Π. Καβάφη είναι βασισμένος στο Τετράδιο Σεγκόπουλου. Τον σχεδιασμό ανέλαβε η Ελληνική Ψηφιακή Τυποθήκη και οι γραφίστες Γιάννης Καρλόπουλος και Βασίλης Γεωργίου (www.fonts.gr).

Στην παρουσίαση της νέας ημέρας του Αρχείου Καβάφη, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου, έκανε λόγο για τη νέα εποχή του αρχείου, που εκτός από την ελεύθερη πρόσβαση σε όλους, μας επιφυλάσσει άλλη μια έκπληξη: «Το Ίδρυμα Ωνάση θα προχωρήσει σύντομα στη νέα στέγαση του αρχείου σε ένα περιβάλλον που πληροί όλες τις προϋποθέσεις, σε έναν χώρο στο κέντρο της Αθήνας που έχει προκύψει μετά από συγκεκριμένη μελέτη και εκεί θα φιλοξενηθεί η βιβλιοθήκη του ποιητή, τα χειρόγραφα των καβαφικών ποιημάτων, οι έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, τα πεζά λογοτεχνικά κείμενα, τα άρθρα, οι μελέτες και οι σημειώσεις του ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του Κ. Π. Καβάφη με πλούσια αλληλογραφία, κείμενα και φωτογραφίες.»

Από την παρουσίαση της ψηφιοποίησης του Αρχείου Καβάφη στο Ίδρυμα Ωνάση. Στο βήμα ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου. 

Πολιτιστική υποδομή

Επενδύουμε εδώ και καιρό υλικούς και πνευματικούς πόρους για την παρουσίαση και ανάδειξη του ίδιου του αρχείου σε ένα χώρο πολιτισμού και παιδείας στον οποίο όλοι θα έχουν πρόσβαση δωρεάν. Και με την κατασκευή του, θα δημιουργηθεί υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Ωνάση, ένα οικιστικό τρίγωνο πολιτισμού και παιδείας στο κέντρο της Αθήνας που θα περιλαμβάνει το Αρχείο Καβάφη, δίπλα στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, γνωστή για το πολιτιστικό της απόθεμα με την βιβλιοθήκη παλαιτύπων, την περιηγητική βιβλιοθήκη, τα έργα τέχνης μεγάλων καλλιτεχνών αλλά και το κτίριο του Onassis AiR, του προγράμματος φιλοξενίας που απευθύνεται σε διεθνείς καλλιτέχνες. Πρόκειται για μια επένδυση που δεν αφορά μόνο το παρελθόν και το παρόν αλλά και το μέλλον στην πολιτιστική εξέλιξη της Αθήνας. Η κατασκευή ενός κτιρίου που η πόλη είχε ανάγκη θα προσθέσει άλλον ένα διεθνή πόλο πολιτισμικής κληρονομιάς, στη διάθεση του κατοίκου, του μελετητή, του επισκέπτη».

Η πρόσβαση στο αρχείο

Η εκτελεστική διευθύντρια & διευθύντρια παιδείας του Ιδρύματος Ωνάση, Έφη Τσιότσιου, μίλησε για τη συγκίνηση και τη χαρά που προκαλεί η ανοιχτότητα σε όλους του αρχείου «ενός κορυφαίου ποιητή, η αξία του οποίου ξεπερνάει την ελληνική διάσταση. Ενός ποιητή, η φωνή του οποίου έχει καταγωγή και μνήμες, αλλά ο αντίλαλός της παγκόσμια εμβέλεια». Έκανε αναφορά στην εννεαμελή επιτροπή, που εγγυάται την επιστημονική αρτιότητα και τον στρατηγικό σχεδιασμό των δράσεων του αρχείου, καθώς απαρτίζεται από Έλληνες και ξένους πανεπιστημιακούς διεθνούς φήμης, ειδικευμένους στους τομείς της Φιλολογίας, της Νομικής, της Αρχειονομίας, των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών και των Πληροφοριακών Συστημάτων, αλλά και στη θεσμοθέτηση της συνεργασίας με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ώστε να υπάρχει μια ολιστική προσέγγιση της συντήρησης δημιουργώντας ένα νέο προϊόν πνευματικής εργασίας.

Στη συνέχεια, η κ. Τσιότσιου μίλησε για την ένταξη του καβαφικού έργου στη μεγάλη οικογένεια των εκπαιδευτικών δράσεων του Ιδρύματος Ωνάση (υποτροφίες καβαφικών σπουδών προς έλληνες και αλλοδαπούς, εκπαιδευτικά προγράμματα με ήδη 54 σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από όλη τη χώρα, προγράμματα για το ευρύ κοινό, συνεργασία με πανεπιστήμια, σεμινάρια και το Διεθνές θερινό Σχολείο Καβάφη). «Στο Ίδρυμα Ωνάση ανακαλύπτουμε κι εμείς το διαρκές μυστήριο του Κωνσταντίνου Καβάφη, με τους όρους που ο ίδιος έθεσε για την ποίησή του. "Απ' όσα έκαμα κι απ' όσα είπα να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν. Οι πιο απαρατήρητές μου πράξεις και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα - από εκεί μονάχα θα με νοιώσουν"» σημείωσε.

Ο Πρόδρομος Τσιαβός, υπεύθυνος ψηφιακής πολιτικής & ανάπτυξης του Ιδρύματος Ωνάση, ανέφερε ότι με το άνοιγμα του αρχείου Καβάφη πραγματοποιείται μια ουσιαστική συνεισφορά στα ψηφιακά και πολιτιστικά κοινά (commons): «Με τις άδειες Creative Commons, o οποιοσδήποτε μπορεί να μεταφορτώσει (δλδ να κατεβάσει), να διανείμει, να αντιγράψει, και να διαθέσει το τεκμήριο στο κοινό. Αντίστοιχα, να το τροποποιήσει, να το βελτιώσει ή να το προσθέσει σε άλλη καλλιτεχνική σύνθεση, κάνοντας πάντα αναφορά στον αδειοδότη (δικαιούχο) και τον δημιουργό και διαθέτοντάς το τεκμήριο με τους ίδιους όρους και προϋποθέσεις. Εφόσον τηρούνται αυτές οι προϋποθέσεις, η αξία του αρχείου αυξάνει και δεν απομειώνεται από την αναπαραγωγή και την διάδοση των τεκμηρίων».

H Αμαλία Παππά, αρχειονόμος, αναπληρώτρια διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους, (προϊσταμένη του τμήματος βιβλιοθήκης & αναγνωστηρίου των ΓΑΚ), μίλησε για την αρχειονομική προσέγγιση του υλικού του αρχείου Καβάφη που «αποτελεί μοναδική περίπτωση λογοτεχνικού αρχείου ως προς την πληρότητά του. 'Αλλωστε, ο ίδιος ο ποιητής φρόντιζε συστηματικά να συγκεντρώνει και να αρχειοθετεί το έργο του, παραδίδοντας ένα σύνολο χωρίς μεγάλες φυσικές διασπάσεις και ανακολουθίες». Εξήγησε τη μεθοδολογία ταξινόμησης των τεκμηρίων και τη δημιουργία νέου ευρετηρίου και υπογράμμισε πως «η επεξεργασία του αρχειακού υλικού υλοποιήθηκε με τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στο περιβάλλον ενός ηλεκτρονικού αναγνωστηρίου».

Το Αρχείο Καβάφη και το όραμα του Ιδρύματος Ωνάση

Ανάμεσα στα αρχειακά τεκμήρια συγκαταλέγονται χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων καθώς και έντυπες αυτοσχέδιες εκδόσεις, αλλά και πεζά λογοτεχνικά κείμενα, άρθρα και μελέτες του ποιητή. Εντοπίζονται επίσης μεταφράσεις ποιημάτων καθώς και σημειώσεις λογοτεχνικού και προσωπικού χαρακτήρα, όπως και το προσωπικό αρχείο του ποιητή, το οποίο περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, πλούσια αλληλογραφία, κείμενα ημερολογιακού χαρακτήρα και φωτογραφίες.

Ξεχωριστή ενότητα αποτελεί το αρχείο Αλέκου και Ρίκας Σεγκοπούλου, στο οποίο περιλαμβάνεται υλικό σχετικό με τον ποιητή, καθώς και το αρχείο της «Αλεξανδρινής Τέχνης», του περιοδικού που διηύθυνε ο Α. Γ. Συμεωνίδης και η Ρίκα Σεγκοπούλου, με την συχνή καθοδήγηση του Κ. Π. Καβάφη.

Το όραμα του Ιδρύματος Ωνάση για το αρχείο Καβάφη, το οποίο αποκτήθηκε το 2012, ταυτίζεται με την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτό και την ενίσχυση της αρχειακής εκπαίδευσης. Στην κατεύθυνση αυτή εντάσσεται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ανοιχτής σε όλους ψηφιακής συλλογής.

Η ψηφιακή αναπαραγωγή του πρωτότυπου αρχειακού υλικού ολοκληρώθηκε το 2017 (11.086 λήψεις). Την ίδια χρονιά ψηφιοποιήθηκαν και τα 158 μικροφίλμ τα οποία απεικονίζουν τη φωτογράφιση του αρχείου, που πραγματοποιήθηκε το 1963 από τον μεγάλο νεοελληνιστή Γ. Π. Σαββίδη (4.741 λήψεις). Η πολιτική που ακολουθείται επιτρέπει την πλήρη ανοιχτή πρόσβαση και διάθεση για το σύνολο του ψηφιοποιημένου υλικού, σύμφωνα με διεθνώς προσδιορισμένους όρους. Η πλήρης περιγραφή και τεκμηρίωση του αρχειακού υλικού επιτρέπει την καλύτερη δυνατή πλοήγηση στο ψηφιοποιημένο αρχείο καθώς και την αξιοποίησή του μέσω των νέων τεχνολογιών.

Στην ψηφιακή συλλογή του αρχείου Καβάφη περιλαμβάνονται χειρόγραφα καβαφικών ποιημάτων, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, μελέτες, σημειώσεις του ποιητή, καθώς και το προσωπικό αρχείο του Κ. Π. Καβάφη με πλούσια αλληλογραφία, κείμενα και φωτογραφίες: cavafy.onassis.org.