Η γραφή, ως "τρόπος θέασης του κόσμου και ως τρόπος ζωής", είναι ένα από τα ζητήματα πάνω στα οποία θα ανταλλάξουν απόψεις οι συγγραφείς Γιώργος Σκαμπαρδώνης και Ανδρέας Μαλόρης στις 23 Μαΐου. Αναζητώντας τις σχέσεις και τις βασικές διαφορές διηγήματος και μυθιστορήματος, οι δυο τους, τόσο μεταξύ τους όσο και με το κοινό, θα μιλήσουν για τη διαχείριση του χρόνου, των προσώπων και της δομής της γλώσσας, του ρυθμού και της έκτασης ενός κειμένου.

Μιλήσαμε με τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη, ο οποίος δίνει μια εικόνα των όσων θα ακολουθήσουν στην εκδήλωση που ετοιμάζει το Βιβλιοτρόπιο και για την οποία θα βρίσκεται στη χώρα μας ο Θεσσαλονικιός συγγραφέας των επιτυχημένων μυθιστορημάτων "Υπουργός Νύχτας" [2016], "Ουζερί Τσιτσάνης" [2001 και επανέκδοση 2013], "Γερνάω επιτυχώς" [2000], αλλά και συλλογών διηγημάτων με πιο πρόσφατα "Τα δεδουλευμένα" [2016] και "Ντεπό".

Για τη διαδικασία της γραφής: Δεν είναι κάτι ξεχωριστό, μια δραστηριότητα στο περιθώριο του βίου, ένα χόμπι. Πρέπει εξ ολοκλήρου να αφοσιωθείς, μια ολόκληρη ζωή, καθημερινά, πυρετωδώς, για να φτάσεις σε κάποιο αποτέλεσμα

Εξάλλου, από τις εκδόσεις Πατάκης έχει μόλις κυκλοφορήσει το νέο του βιβλίο με τίτλο "Λεωφορείο - δεκαεννιά στάσεις", ένα είδος ιδιότυπης, ελλειπτικής αυτοβιογραφίας.

Συγγραφικά κινείστε μεταξύ διηγήματος και μυθιστορήματος: πότε αποφασίζετε ποια από τις δύο μορφές θα έχει η ιστορία που έχετε στο μυαλό σας;

Από τη φύση της μια ιστορία, μια σύλληψη, σου υπαγορεύει το πώς θα γραφεί. Αν είναι πολυπρόσωπη, πολυπύρηνη, αν θες να εκφράσεις μια ολόκληρη εποχή στις αποχρώσεις της, τότε αναπόφευκτα αυτή μπορεί να εκφραστεί με τη φόρμα του μυθιστορήματος. Αν είναι μια σύλληψη που βασίζεται στην αυστηρή έλλειψη, είναι μονοπύρηνη, σύντομη, τότε πάμε στο διήγημα. Δεν μπορείς μια αφήγηση που από την εγγενή της ανέλιξη είναι μικρής έκτασης να την κάνεις μυθιστόρημα με το ζόρι, να την τραβήξεις πέραν των ορίων της. Θα προκύψει αποτυχία.

Ποιες είναι οι κοινές συνισταμένες και ποιες οι βασικές διαφορές ανάμεσα στα δύο αυτά λογοτεχνικά είδη;

Το μυθιστόρημα έχει μεγαλύτερη έκταση. Συνήθως είναι πολυπρόσωπο και αφηγείται μια ιστορία πολλαπλή, περίπλοκη, με πιο ανάγλυφους χαρακτήρες, με περισσότερη δράση και έχει συνήθως λιγότερο γρήγορο ρυθμό και πιο μικρή πύκνωση απ' το διήγημα. Το διήγημα βασίζεται σε μια έμπνευση, σε κάτι εξαιρετικό και πρέπει να φέρει το αποτέλεσμα μέσα σε μια, ή σε λίγες σελίδες. Είναι πάντα πιο αφαιρετικό, πιο πυκνό, πιο καίριο.

Την ιδιότητα ενός συγγραφέα την καθορίζει το είδος ή το ύφος της γραφής του; Ο Σφυρίδης λέει ότι το ύφος γραφής σας πλησιάζει τον νοτιοαμερικανικό μαγικό ρεαλισμό. Υιοθετείτε αυτό τον χαρακτηρισμό; Και σε σχέση με αυτό, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας γραφής [ρεαλισμός, ιστορικά στοιχεία, βιωματικός χαρακτήρας κ.λπ.] έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από τα αμιγώς πρακτικά [διαχείριση δομής, έκταση, πύκνωση κ.λπ.];

Ο Βιζυηνός και ο Παπαδιαμάντης προηγήθηκαν του λατινοαμερικανικού μαγικού ρεαλισμού. Αυτός ο όρος είναι απλώς ένας όρος, και με πολλές εκδοχές. Έπειτα, ό,τι και να πούμε υπάρχει κάτι διαφεύγον, το προσωπικό ύφος ενός συγγραφέα. Και αυτό αντανακλά ευθέως ό,τι πιο μυστικό και απροσπέλαστο περιέχει η βαθύτερή του ύπαρξη. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά είναι ένα σύνολο ιδιοτήτων του κειμένου σε συνδυασμό. Αλλά το πιο σημαντικό και βαθύ που διαφεύγει είναι αυτό που είπα: εκείνο το ακαθόριστο κατιτίς που κάνει τον Σκαρίμπα, τον Καββαδία ή τον Εμπειρίκο: η μοναδικότητα της οντότητάς τους.

Τα έργα σας επικεντρώνονται κυρίως στη Θεσσαλονίκη, απ' όπου κατάγεστε. Είναι πιο "εύκολη" η γραφή όταν είναι οικεία η ιστορία;

Η γεωγραφία στη λογοτεχνία είναι προσχηματική. Η λογοτεχνία δεν είναι ρεπορτάζ κάποιου χώρου, μιας πόλης, κ.λπ. Ο χώρος προσλαμβάνεται υποκειμενικά και αλλοιώνεται κατά βούληση ώστε να υπηρετήσει την αφήγηση. Κατά βάση ο χώρος δεν έχει καμία σημασία. Υπάρχει μόνο εντός του κειμένου ως ένα επεξεργασμένο επέκεινα, αυθαίρετο, άσχετα αν η απαρχή της ιστορίας βασίζεται σε κάτι υπαρκτό εντός συγκεκριμένου χώρου. Μέσα στο κείμενο ο χώρος έχει σημασία μόνο σε σχέση με τη δράση κι όχι με κάποια πραγματικότητα.

Έργα σας έχουν μεταφερθεί στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Πόσο αλλάζει ο τρόπος γραφής για αυτά τα είδη τέχνης; Θα γράφατε εξ αρχής θεατρικό έργο ή σενάριο;

Βεβαίως. Αλλά πρέπει να υπάρχει η αφορμή, η έμπνευση, η παραγγελία. Και κάθε είδος έχει τους δικούς του κώδικες, τα δικά του μυστικά και τις δικές του απαιτήσεις.

Στη συζήτηση στη Λεμεσό θα θιχτεί, μεταξύ άλλων, το θέμα της γραφής ως τρόπου θέασης του κόσμου και ως τρόπου ζωής. Σε ποιο βαθμό συμφωνείτε με αυτές τις θέσεις για τη δική σας σχέση με τη συγγραφή;

Πιστεύω αυτό ακριβώς: ότι το γράψιμο είναι κατ' αρχήν ένας τρόπος θέασης του κόσμου κι ένας τρόπος ζωής. Δεν είναι κάτι ξεχωριστό, μια δραστηριότητα στο περιθώριο του βίου, ένα χόμπι. Πρέπει εξ ολοκλήρου να αφοσιωθείς, μια ολόκληρη ζωή, καθημερινά, πυρετωδώς, για να φτάσεις σε κάποιο αποτέλεσμα. Ακόμα και στο γνωστό πρώτο σκαλοπάτι.

Πόση αξία έχουν για εσάς τους συγγραφείς οι συζητήσεις με συναδέλφους σας και με το κοινό;

Έχουν μεγάλη σημασία. Και με τους συναδέλφους και με το κοινό. Η λογοτεχνία είναι μια τέχνη εξόχως περίπλοκη, αν και σε κάποιους φαίνεται απλή. Κάθε κουβέντα που γίνεται βοηθάει κι εμάς και τους αναγνώστες να φτάσουμε όσο γίνεται βαθύτερα σε αυτό το μυστήριο.

Είναι βιβλιόφιλη χώρα η Ελλάδα; Διαβάζει ο κόσμος; Εσείς τι είδος λογοτεχνίας προτιμάτε να διαβάζετε;

Τα τελευταία δέκα χρόνια ο κόσμος διαβάζει πολύ περισσότερο από πριν - εξ ου και οι τόσοι εκδοτικοί οίκοι. Προσωπικά διαβάζω τα πάντα χωρίς προκατάληψη [άσχετα τι μου αρέσει] για να ξέρω και πού βρισκόμαστε. Παρακολουθώ τους νεότερους, ξαναγυρίζω και στα παλιά κείμενα. Δεν έχει τελειωμό η ανάγνωση.

Μπορεί ένας συγγραφέας να ζήσει από τη συγγραφή; Σε ποιο βαθμό λειτουργεί το "σύστημα" των εκδόσεων στην Ελλάδα;

Ξέρετε ότι ο περιορισμός της γλώσσας αποκλείει το να ζεις μόνο απ' τα βιβλία - εκτός αν ζεις ως φοιτητής, με ελάχιστα, και στο όριο. Η δημοσιοποίηση βοηθάει, αλλά ο μικρός πληθυσμός και η γλώσσα επιβάλλουν περιορισμούς. Έτσι οι περισσότεροι συγγραφείς κάνουν και άλλες εργασίες για να επιβιώσουν.

+ "Διήγημα - μυθιστόρημα: κοινοί τόποι και διάφοροι": συνάντηση-συζήτηση με τους συγγραφείς Γιώργο Σκαμπαρδώνη και Ανδρέα Μαλόρη στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης Τεχνοδρόμιο - Μουσείο "Το πλουμιστό ψωμί" στη Λεμεσό, στις 23 Μαΐου, 19:30. Συντονίζει η Ζέλεια Γρηγορίου, ποιήτρια, αναπληρώτρια καθηγήτρια Θεωρίας της Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.