Γράφει ο Αλέξανδρος Γαγάτσης

Ο Ουμπέρτο Έκο αναφέρει σε μια από τις ποικίλες δημοσιεύσεις του ότι υπάρχουν πολλές άυλες δυνάμεις στον κόσμο, δυνάμεις που δεν μετριούνται με το βάρος αλλά κατά κάποιον τρόπο έχουν βαρύτητα. Ο Έκο εξηγεί ότι τέτοιες δυνάμεις είναι η τετραγωνική ρίζα, οι νόμοι της οποίας ισχύουν ανά τους αιώνες και επιβιώνουν των ανθρώπινων κοινωνιών. Ανάμεσα σε αυτές τις δυνάμεις συγκαταλέγεται και η ανθρώπινη δημιουργία, ή οι διάφορες καλλιτεχνικές εκφάνσεις της ανθρώπινης δημιουργίας, όποια μορφή και αν έχουν. Η σύνθεση σύγχρονης μουσικής, ή το σύνολο των έργων που έχει παράξει η ανθρωπότητα και το οποίο ονομάζουμε παράδοση στη σύνθεση της δυτικής μουσικής, είναι μια τέτοια άυλη δύναμη. Η δύναμη αυτή λοιπόν, η αναγνώρισή της, καθώς και η οργανωμένη προσπάθεια για την προβολή της στην Κύπρο είναι ασχολία του Κέντρου Κυπρίων συνθετών και το θέμα μου σε αυτό το σύντομο κείμενο.

Σε μια εποχή όπου ο ξέφρενος καταναλωτισμός και ο λειτουργικός αναλφαβητισμός μας ωθεί στο να καταναλώνουμε συνεχώς τα πάντα [και τους πάντες], το Κέντρο Κυπρίων Συνθετών χαράζει μια πορεία ιδιαίτερη

Το Κέντρο Κυπρίων Συνθετών έχει θέσει ως βασικό στόχο της ύπαρξής του την προστασία, προώθηση και προβολή της σύγχρονης κυπριακής δημιουργίας. Όπως οι ίδιοι οι συνθέτες περιγράφουν, το κέντρο είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που στεγάζει το κοινό όραμα ανθρώπων που αγαπούν τη μουσική και αποζητούν τον δημιουργικό διάλογο και τη συνεργασία. Τα μέλη του διοργανώνουν συναυλίες στις οποίες οι συνθέτες σε συνεργασία με μουσικούς που ζουν και εργάζονται στην Κύπρο αλλά και στο εξωτερικό, παρουσιάζουν τα έργα τους, συμβάλλοντας στην πολιτιστική ζωή του νησιού και διεκδικώντας μια θέση για τους δημιουργούς στην κυπριακή κοινωνία. Εξαίρετο παράδειγμα καθιστά η διεξαγωγή του 6ου Φεστιβάλ Σύγχρονης Μουσικής, τον Οκτώβριο του 2017, που φιλοξένησε μεταξύ άλλων τους Nieuw Ensemble, το σχήμα Chronos, τον Ολλανδό συνθέτη Joel Born και στο πλαίσιο του οποίου η Συμφωνική Ορχήστρα Κύπρου παρουσίασε έργα Κυπρίων συνθετών σε μια από τις καλύτερες παρουσιάσεις της ορχήστρας στην ιστορία της.

Σε μια εποχή όπου ο ξέφρενος καταναλωτισμός και ο λειτουργικός [τεχνολογικός, ή απλά οργανικός] αναλφαβητισμός μας ωθεί στο να καταναλώνουμε συνεχώς τα πάντα [και τους πάντες], το Κέντρο Κυπρίων Συνθετών χαράζει μια πορεία ιδιαίτερη, στο πλαίσιο της άυλης αυτής δύναμης που ωθούσε και θα ωθεί την ανθρώπινη δημιουργία και τον πολιτισμό, ενισχύοντας έτσι σημαντικά την προσπάθεια δημιουργίας μουσικής ταυτότητας και ενότητας στο νησί. Με τη δράση αυτή, οι Κύπριοι συνθέτες ως εκφραστές μιας συλλογικής μουσικής συνείδησης, τολμούν και μας παρέχουν ένα αγαθό για διερεύνηση γνώσεων, πνευματική ανέλιξη και τέρψη.

Μην παρεξηγείτε τον όρο συλλογική μουσική συνείδηση. Η παράδοση μπορεί να έχει πολλές εκφάνσεις. Η διαφορετική μουσική ταυτότητα του καθενός επαναπροσδιορίζεται σε αυτόν τον κόσμο μέσα από τη δημιουργία, τον διάλογο και την προσαρμογή με σκοπό την αναζήτηση ισορροπιών, αλλά και την άρνηση για υποταγή στον θρίαμβο του σύγχρονου κομφορμισμού. Σε αυτήν την άνιση μάχη, το θάρρος και η ειλικρίνεια του κάθε δημιουργού είναι απαραίτητα. Οι όποιες διαφωνίες που μπορεί να προκύψουν, δεν αντικρούουν τη συλλογικότητα του έργου των Κυπρίων συνθετών. Αντιθέτως, η διαφωνία αντικατοπτρίζει τις διαφορετικές ερμηνείες του κοινού παρελθόντος [της άυλης αυτής δύναμης], αλλά και τη διατοπική ανατοποθέτηση απέναντι στη σύγχρονη δυστοπία του μηδενισμού. Η δημιουργία εκφράζεται σύσσωμη στο έργο του συνθέτη που λειτουργεί συνεπαρμένος από τη συλλογικότητα του κέντρου.

η ξέφρενη εισαγωγή προϊόντος, έστω και αν αυτό βαφτίζεται πολιτισμός, είναι και αυτή κατανάλωση. Είμαστε σε λειτουργία copy-paste και fast food

Οι συναυλίες που διοργανώνει το Κέντρο Κυπρίων Συνθετών συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα της Κύπρου. Δυστυχώς όμως ο πολιτισμός, ή τουλάχιστον αυτό που βαφτίζουμε πολιτισμό, είναι πλέον κάτι χρηστικό και δύσκολα αναγνωρίζεται. Παράδειγμα αποτελούν τα φεστιβάλ κάθε λογής που αναδύονται τα τελευταία χρόνια, τα περισσότερα από τα οποία τρέφουν την ήδη διεγερμένη καταναλωτική μας μανία. Το φεστιβάλ μεταμορφώνεται σε ακόμη ένα είδος γηπέδου, σε χώρο δηλαδή εφήμερης εκτόνωσης. Τροφή αυτού του φαινομένου, εκτός των επικίνδυνα αυξημένων τάσεων εγωισμού και θέλησης για αυτοπροβολή, είναι το ότι σε αυτόν τον τόπο λατρεύουμε την εισαγωγή [έτοιμου] προϊόντος. Όχι, δεν έχω εθνικιστικές τάσεις, το αντίθετο. Όμως η ξέφρενη εισαγωγή προϊόντος, έστω και αν αυτό βαφτίζεται πολιτισμός, είναι και αυτή κατανάλωση. Είμαστε σε λειτουργία copy-paste και fast food. Όλοι ανταγωνίζονται όλους, ποιος θα εισάγει την τελευταία μόδα να μας την "ταΐσει" το επόμενο καλοκαίρι. Μόδες, χόμπι, κλίκες και ούτω καθεξής. Αδυνατούμε να κοιτάξουμε μέσα μας για δημιουργία, τον κόσμο [ή το cosmos] και πέρα του οτιδήποτε ανά πάσα στιγμή καθιστά pop. Φοβόμαστε τη δημιουργία, γιατί αυτή μπορεί να μην αρέσει. Θέλουμε να αρέσουμε, επιζητάμε το like.

Το παράδοξο είναι ότι αρκετοί από τους φορείς που πουλάνε μουσική [φεστιβάλ] ή οποιοδήποτε άλλο είδους πολιτισμού, δεν προβάλλουν καθόλου τη διαφορετικότητα

Επιστρέφοντας στον Έκο, ο βραβευμένος συγγραφέας υπογράμμισε τη σχέση μεταξύ μαζικής κουλτούρας και της στέρησης συνειδητής επιλογής [ελευθερίας, δηλαδή]. Είχε επίσης προειδοποιήσει για την επάνοδο του φασισμού. Έχοντας μεγαλώσει στη φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι, ο Έκο είχε αναγνωρίσει ως κάποια χαρακτηριστικά του τη λατρεία της δράσης για τη δράση, τη διαφωνία ως προδοσία, τον φόβο για το διαφορετικό, την έκκληση προς τις απογοητευμένες μεσαίες τάξεις, τον λαϊκισμό, τον εθνικισμό ως σημείο αναφοράς για τους ανθρώπους που δεν έχουν ταυτότητα, τη λατρεία της παράδοσης μεταξύ άλλων. Αυτά όλα είναι στοιχεία που βιώνουμε στη σημερινή κοινωνία, ακόμα και μέσα στο πλαίσιο αυτού που βαφτίζουμε ως πολιτισμό. Το παράδοξο είναι ότι αρκετοί από τους φορείς που πουλάνε μουσική [φεστιβάλ] ή οποιοδήποτε άλλο είδους πολιτισμού, δεν προβάλλουν καθόλου τη διαφορετικότητα. Αντιθέτως, το "προϊόν" σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική και πολιτική αδράνεια που μας χαρακτηρίζει, καθώς και την παθητικότητα που χαρακτηρίζουν τον σύγχρονο κόσμο. Το πραγματικό avant garde δεν εκπροσωπείται αρκετά στις τέχνες, τουλάχιστον όχι στο νησί, αποδυναμώνοντας πρακτικά τους ίδιους τους θεσμούς, εξαφανίζοντας όποιο κύρος μπορεί να έχει το γεγονός. Η δε αληθινή παράδοση, με την έννοια του δημιουργώ κάτι που έχω ζήσει πάνω σε κάτι που κάποιοι άλλοι ζήσανε πριν από εμένα, όπως εξήγησε πρόσφατα ένας επιφανής Κρητικός μουσικός, εκπροσωπείται ελάχιστα στην αληθινή της μορφή και αυτό χάρη σε ορισμένες ακούραστες μονάδες που μάχονται γι' αυτή.

Το ετήσιο φεστιβάλ του Κέντρου Κυπρίων Συνθετών και οι συναυλίες σύγχρονης μουσικής προβάλλουν την άυλη δύναμη της κυπριακής δημιουργίας

Η μακροσκελής αυτή παρένθεση είναι απαραίτητη γιατί τολμώ να πω ότι το συνολικό έργο των Κυπρίων συνθετών ξεφεύγει αυτών των τάσεων. Η επιτυχία των πρόσφατων εκδηλώσεων του κέντρου που ανέφερα προηγουμένως υπερθεματίζει αυτό το συμπέρασμα. Η διαφορετικότητα των προγραμμάτων, ο πλουραλισμός της δράσης και οι ετερογενείς συμμετοχές είναι λίγα από τα στοιχεία που δηλώνουν την επιτυχία του θεσμού. Το ετήσιο φεστιβάλ και οι συναυλίες σύγχρονης μουσικής προβάλλουν την άυλη δύναμη της κυπριακής δημιουργίας, μέσω της οποίας οι συνθέτες έχουν βάλει την Κύπρο στον χάρτη της σύγχρονης μουσικής και μας καλούν, όπως ανέφερε ο πρόσφατα εκλιπόντας Στίβεν Χόκινγκ, να κοιτάξουμε ψηλά στον ουρανό και τ' αστέρια, και όχι κάτω, στα πόδια μας και τη μικρότητα της ύπαρξής μας. Ή, για να παραφράσω επίσης ένα αγαπημένο μου μήνυμα γραμμένο σε έναν τοίχο στην καρδιά της Λευκωσίας [κάποιος το έγραψε στον τοίχο με μπογιά], οι Κύπριοι συνθέτες ανοίγουν ένα παράθυρο και μας καλούν να κοιτάξουμε έξω, σαν παιδιά να περιεργαστούμε το άγνωστο, να ξεβρομίσει το μυαλό μας από το καθημερινό.

Με αυτά λοιπόν το Κέντρο Κυπρίων Συνθετών προσκαλεί τους αναγνώστες να παρευρεθούν στη συναυλία του πιανίστα Ερμή Θεοδωράκη στη Λευκωσία στις 14 Μαΐου στη μεσαιωνική αίθουσα Καστελιώτισσα.

Ο Θεοδωράκης ειδικεύεται στη μουσική των Ιωάννη Ξενάκη, Claus-Steffen Mahnkopfs και της δεύτερης Βιεννέζικης πιανιστικής σχολής [Arnold Schoenberg, Alban Berg, Anton Webern, καθώς και τον Nίκο Σκαλκώτα μεταξύ άλλων], ενώ πολύ συχνά παρουσιάζει έργα σύγχρονων δημιουργών. Ένας πιανίστας αναγνωρισμένος από τον ίδιο τον Ξενάκη ως ο ιδανικότερος ερμηνευτής της δουλειάς του, ο Θεοδωράκης έχει βραβευτεί μεταξύ άλλων και από την Unesco. Στη συναυλία ο Θεοδωράκης θα παρουσιάσει έργα των συνθετών Τάσου Στυλιανού, Ανδρέα Μουστούκη, Γιώργου Σταύρου, Βασίλη Φιλίππου, Χάρη Σοφοκλέους, Γεωργίας Χριστοφόρου και Ευαγόρα Καραγιώργη.

Πρώτη φορά άκουσα τον Θεοδωράκη να ερμηνεύει έργα Κυπρίων συνθετών σε μια αίθουσα στο Λονδίνο, τον χειμώνα του 2014. Με αφορμή την εμπειρία αυτή, το βιογραφικό του Θεοδωράκη, καθώς και το μέχρι πρότινος έργο του Κέντρου Κυπρίων συνθετών, η συναυλία είναι σίγουρα ή θα έπρεπε τουλάχιστον να είναι, πόλος έλξης για τους μουσικούς και ανθρώπους που αγαπάνε την τέχνη. Δεν είναι συχνά που ένας μουσικός τέτοιου βεληνεκούς παρουσιάζει στην Κύπρο έργα γηγενών συνθετών. Παρομοίως, είναι λίγες οι φορές κατά τις οποίες μουσικοί που ζούνε στην Κύπρο έχουν την ευκαιρία να ακούσουν ζωντανά ένα σύγχρονο έργο, να αφουγκραστούν έναν καινούργιο ήχο, να προβληματιστούν περί της αισθητικής, δομής ή ερμηνείας ενός καινούργιου έργου, να διαφωνήσουν ή να επαναπροσδιορίσουν τη δουλειά τους επί αυτού.

Η σύγχρονη μουσική έχει την ιδιαίτερη δυνατότητα να επικοινωνήσει με το εντελώς απαίδευτο, μουσικά, κοινό

Πέραν του εξειδικευμένου κοινού όμως, η σημαντικότερη ανακάλυψή μου στο πλαίσιο του πρόσφατου κύκλου συναυλιών σύγχρονης μουσικής που διοργάνωσε το Κέντρο Κυπρίων Συνθετών είναι ότι η σύγχρονη μουσική έχει την ιδιαίτερη δυνατότητα να επικοινωνήσει με το εντελώς απαίδευτο, μουσικά, κοινό. Καταρχήν, η σύγχρονη μουσική διατηρεί ενεργή τη μουσική γλώσσα ως συλλογικό κληροδότημα. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορεί να γίνει πιο λαϊκή και από τα λαϊκά ακούσματα που όλοι, θέλοντας και μη, έχουμε αποστηθίσει. Και αυτό γιατί προκαλεί, συναρπάζει, απωθεί και αγκαλιάζει φέρνοντας στην επιφάνεια ένστικτα πρωτόγονα που όλοι έχουμε. Η σύγχρονη μουσική χωρίζει και ενώνει. Δεν βασίζεται σε συνήθειες και στην επανάληψη ακολουθιών, ή μοτίβων, που όλοι έχουμε καταναλώσει σε τέτοιο βαθμό που μπορούμε πλέον να ταυτιστούμε με το προϊόν, σε συνήθειες οι οποίες έχουν κουράσει, που δικαιολογούν τις δημόσιες μάσκες που όλοι φέρουμε. Η ακρόασή της είναι μια διαδικασία που απαιτεί και μας υποχρεώνει σε μια άσκηση πίστης και σεβασμού στην ελευθερία [και πειθαρχία] του συνθέτη και ερμηνευτή. Αλλά μας καλεί επίσης να φανούμε υπεύθυνοι, ως κοινό, να συμμετέχουμε στη δημιουργία και να ασκήσουμε πίστη ως προς τις αρχές της ελευθερίας. Ο πιανίστας Hal Galper μου είχε πει κάποτε ότι η τέχνη πρέπει να μας διδάσκει κάτι για τον εαυτό μας το οποίο δεν γνωρίζαμε πρωτίστως. Αυτό είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα χαρίσματα της σύγχρονης μουσικής και το οποίο έχει απήχηση σε εξειδικευμένο και μη κοινό. Εκτεθείτε σε αυτήν. Θα σας φοβίσει, θα σας μαγέψει, θα σας εκθέσει. Μπορεί να σας ενοχλήσει, αλλά θα αισθανθείτε τουλάχιστον ζωντανοί.

+ Ο πιανίστας Ερμής Θεοδωράκης παρουσιάζεται στη Μεσαιωνική Αίθουσα Καστελλιώτισσα [έναντι Πύλης Πάφου, Λευκωσία] στις 14 Μαΐου στις 20:30. Είσοδος ελεύθερη. Πληροφορίες www.cycomposers.com.