Αθηνά Κάσιου - Μαγδαλένα Ζήρα: Βήμα στις Γυναίκες

Μερόπη Μωυσέως Δημοσιεύθηκε 18.2.2019

Την περασμένη εβδομάδα, οι σκηνοθέτριες θεάτρου Μαγδαλένα Ζήρα και Αθηνά Κάσιου ανακοίνωσαν τη «ΣΕΖΟΝ», μια πλατφόρμα αποτελούμενη από σειρά παραστάσεων και παράλληλων δράσεων με κοινή θεματική τη γυναίκα.

Με μακροπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους στόχους σε χρονικό ορίζοντα διετίας -έχοντας έτσι το περιθώριο εμβάθυνσης στη θεματική τους- οι δύο σκηνοθέτριες επιδιώκουν τη γέννηση συνεργασιών, την καλλιτεχνική έμπνευση αλλά κυρίως την επίδραση της θεατρικής πράξης στην κοινωνία, όπως αναφέρουν. Θέτουν, δε, καίρια ερωτήματα σε μια εποχή κατά την οποία οι απαντήσεις είναι ολοένα πιο αναγκαίες. Όχι μόνο εδώ αλλά και στον διεθνή χώρο: ποιες είναι οι συζητήσεις που πρέπει να γίνονται σήμερα; Ποιος ο ρόλος του θεάτρου; Και ειδικότερα: Ποιες ιστορίες λέμε; Ποιου τις ιστορίες λέμε; Τι είναι «κλασικό»; Ποια είναι η κυρίαρχη αφήγηση για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία; Πώς η ιστορία του θεάτρου αντικατοπτρίζει αυτήν την αφήγηση; Πώς οι παραστατικές τέχνες διαιωνίζουν ή αποδομούν έμφυλα στερεότυπα;

«Δεν ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή πρωτότυπο. Υπάρχει ρεύμα στον διεθνή χώρο και φορείς που αναλαμβάνουν δράση στο θέμα της ίσης εκπροσώπησης των φύλων. Θέλουμε κι εμείς να συμμετέχουμε σε αυτό το ρεύμα. Απλώς συμμετέχουμε κι εμείς στον διάλογο», σημειώνουν η Αθηνά Κάσιου και η Μαγδαλένα Ζήρα μιλώντας για τη ΣΕΖΟΝ: Γυναίκες [2019-2021].

Πότε έστειλε γυναίκα σκηνοθέτη ο ΘΟΚ στην Επίδαυρο; Πόσες γυναίκες σκηνοθέτησαν στην Κεντρική Σκηνή του οργανισμού;

Είναι γεγονός ότι οι απανωτές αποκαλύψεις για σεξουαλική παρενόχληση διάσημων γυναικών το 2017 που οδήγησαν στο κίνημα #metoo, αλλά και οι ατομικές αφηγήσεις γυναικών με πρόσβαση στα ΜΜΕ για τη θέση τους στην κοινωνία οδήγησαν σε μια νέα θεώρηση των πραγμάτων σε ό,τι αφορά την ίση εκπροσώπηση των φύλων σε κάθε κοινωνική έκφανση. Οι τέχνες δεν θα μπορούσαν να μείνουν εκτός αυτού του πλαισίου. Ήδη από το 1989 οι Guerilla Girls, μια δυναμική ομάδα ανώνυμων γυναικών καλλιτεχνών στις ΗΠΑ, αναρωτιούνταν σε ένα πόστερ τους: «Χρειάζεται να είναι γυμνές οι γυναίκες για να μπουν στο Μητροπολιτικό Μουσείο;» δίνοντας τα εξής δεδομένα: λιγότερο από το 5% των καλλιτεχνών στο Τμήμα Μοντέρνας Τέχνης του Μουσείου είναι γυναίκες αλλά το 85% των έργων που απεικονίζουν γυμνά σώματα είναι σώματα γυναικών.

Τρεις δεκαετίες μετά, σκεφτόμαστε διαφορετικά: Τα ίδια τα μουσεία παρατηρούν τις συλλογές τους και φροντίζουν η εκπροσώπηση των γυναικών καλλιτεχνών στους τοίχους τους να είναι ίση με αυτήν των αντρών, ενώ τον περασμένο Δεκέμβριο εμφανίστηκε ένα άρθρο στο Artforum που ανακοίνωνε πως για πρώτη φορά το 2018 οι ατομικές εκθέσεις γυναικών καλλιτεχνών ήταν περισσότερες από τις ατομικές εκθέσεις αντρών στο Λος Άντζελες.
Στον χώρο του κινηματογράφου, επίσης, τα φεστιβάλ που σέβονται εαυτόν έχουν υπογράψει Πρωτόκολλο με το οποίο δεσμεύονται για την ίση εκπροσώπηση ανδρών και γυναικών καλλιτεχνών στα διάφορα τμήματα των φεστιβάλ αλλά και στις ίδιες τις δομές τους [κριτικές επιτροπές, γραμματειακό προσωπικό, διευθυντικές θέσεις κ.λπ.].

Κυπριακή πραγματικότητα

«Με τη Μαγδαλένα διδάσκουμε στην ίδια σχολή και εκεί αρχίσαμε να μιλάμε περισσότερο λόγω των κοινών προβληματισμών για το πώς προχωράμε, πώς εξελισσόμαστε αλλά και πόση δύναμη έχουμε, γιατί κάνουμε θέατρο, ποιες ιστορίες λέμε, ποιοι γράφουν τις ιστορίες που λέμε, ποια έργα μας ενδιαφέρουν. Το καλοκαίρι συζητούσαμε ειδικά γι' αυτό το θέμα των γυναικών αλλά θέλαμε να δομήσουμε κάτι μακροπρόθεσμο, πέρα από μας. Είναι κι αυτή η σκέψη ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο... Κάνουμε θέατρο γιατί το αγαπάμε αλλά δεν κάνει κάποιος θέατρο απλώς για να κάνει θέατρο. Οποιοσδήποτε κάνει μια δουλειά για να έχει ένα αντίκτυπο», σημειώνει η Αθηνά, για να συμπληρώσει η Μαγδαλένα: «Ήταν και μια ανάγκη για πιο ουσιαστική συνεργασία με ανθρώπους που έχουν παρόμοιες αναζητήσεις και στόχους. Αρχίσαμε να μιλάμε για το θέμα των γυναικών γιατί αντιδράσαμε όταν μάθαμε το ρεπερτόριο για την επόμενη χρονιά: ποια ήταν τα έργα, ποιοι τα έγραψαν, ποιοι τα σκηνοθετούν, ποιοι τα αποφασίζουν. Και εκεί είπαμε ότι κάτι δεν πάει καλά. Φάνηκε ότι δεν πήραμε χαμπάρι τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο».
Για το κυπριακό θεατρικό γίγνεσθαι, δεν είναι δύσκολα τα ερωτήματα. Πότε έστειλε γυναίκα σκηνοθέτη ο ΘΟΚ στην Επίδαυρο; Πόσες γυναίκες σκηνοθέτησαν στην Κεντρική Σκηνή του οργανισμού;
«Όταν φτάσεις στην ηλικία που είμαστε εμείς τώρα, εκεί το νιώθεις», επισημαίνει η Μαγδαλένα. «Εργάζεσαι δέκα χρόνια στην Κύπρο ως ανερχόμενη, έχεις δείξει έργο, έχεις κάνει πολλές μικρές παραγωγές και είσαι στη φάση που ηλικιακά και καλλιτεχνικά όσον αφορά την ωριμότητά σου ως επαγγελματίας περιμένεις εκείνη την ώθηση από το σύστημα για να πας παρακάτω, να πας σε πιο μεγάλη σκηνή, να σου δοθούν άλλες ευκαιρίες. Και νιώθεις το ταβάνι. Γι’ αυτό νομίζω ότι η ΣΕΖΟΝ δίνει μια ελευθερία και μια αίσθηση ότι μπορείς να ονειρεύεσαι και αν υπάρξουν οι συγκυρίες ώστε ο ένας να στηρίξει τον άλλο, μπορείς να δομήσεις πράγματα μόνος/η σου».

Γυναίκες αφηγούνται γυναίκες

«Έχει σημασία ποιος θα πει την ιστορία και ο καθένας μας έχει ευθύνη γι’ αυτό», σχολιάζει η Μαγδαλένα, η οποία σε μια συζήτηση για τη ΣΕΖΟΝ και τις γυναίκες δέχτηκε την παρατήρηση ότι «όλα αυτά τα είπε ο Ίψεν στα έργα του πριν από τόσα χρόνια».
«Τα είπε πολύ ωραία ο Ίψεν, αλλά πότε θα τα πει και μια γυναίκα;» αναρωτιέται η ίδια. «Σκεφτείτε πόσο θα εμπλουτιζόταν η παγκόσμια λογοτεχνία αν αφήναμε το 50% του πληθυσμού να πει τις ιστορίες του», για να συμπληρώσει η Αθηνά πως «αν η Κάριλ Τσώρτσιλ [έργο της οποίας θα ανέβει στο πλαίσιο δράσεων της ΣΕΖΟΝ] ήταν άντρας, θα την ξέραμε όπως τον Χάρολντ Πίντερ. Αλλά έφτασε 80 χρόνων για να αντιληφθούμε τη σημασία της στην παγκόσμια δραματουργία».
Οι σκηνοθέτριες ευελπιστούν ότι θα δημιουργηθεί ένα εύφορο πεδίο για να γραφτούν θεατρικά έργα ή για να γίνουν συνεργασίες με αυτήν τη θεματολογία. «Θέλουμε να υπάρξει καλλιτεχνικό έργο αλλά να έχει και επίδραση στην κοινωνία», δηλώνουν.

Μέρος ενός όλου

«Το να απαιτείς ισότητα στις παραστατικές τέχνες ή σε τομείς που παράγουν αφηγήσεις οι οποίες καθορίζουν τον πολιτισμό μας –όπως η σκηνοθεσία, η συγγραφή, η καλλιτεχνική διεύθυνση– είναι το ίδιο όπως το να απαιτείς κοινωνική δικαιοσύνη για άλλες ομάδες ή να σε ενδιαφέρει το τι γίνεται με το περιβάλλον ή να σε ενδιαφέρει το πώς μπορούμε να σταματήσουμε την επέλαση του λαϊκισμού που αλώνει τα μυαλά του κόσμου και διαβρώνει τις ιδεολογίες. Όλα αυτά είναι αλληλένδετα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι όταν κάποιος ενδιαφέρεται πραγματικά για την κοινωνική δικαιοσύνη και μέσα από την τέχνη μιλά για ισότητα, θα μιλήσει και για τις γυναίκες και για το περιβάλλον και για τον ρατσισμό και για άλλα πολλά πράγματα που είναι μέσα σε ένα σύστημα του εθνικισμού και της πατριαρχίας γενικότερα», σχολιάζει η Μαγδαλένα, σημειώνοντας ότι μετά την πρώτη διετία της ΣΕΖΟΝ με θέμα τις γυναίκες, θα δοθεί συνέχεια με άλλο θέμα που άπτεται κοινωνικών ζητημάτων.
Μέχρι τότε, η ΣΕΖΟΝ: Γυναίκες 2019-2020 ξεκινά στις 5 Μαρτίου και απαιτεί ισότητα στις τέχνες γιατί «οι λογοτέχνες, οι εικαστικοί, οι θεατρικοί συγγραφείς, οι σκηνοθέτες αλλά και οι ηθοποιοί διαμορφώνουν τις ιστορίες που λέμε στο κοινό. Οι ιστορίες που λέμε γίνονται ο κόσμος στον οποίο ζούμε».

Το πρόγραμμα

• Γυναίκες της Κύπρου, 1900-2019: Ανείπωτες ιστορίες
Μαρία Αγγελή, Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου.
5 Μαρτίου, Θέατρο Χώρα, 7 μ.μ.

• Σκηνοθέτιδες του 20ού και του 21ου αιώνα: πώς άλλαξαν το θεατρικό τοπίο
Αύρα Σιδηροπούλου, ακαδημαϊκός και σκηνοθέτρια, και Κική Αργυρού, θεατρολόγος.
12 Μαρτίου, SPACE, 7 μ.μ.

• Γυναίκες στον Σαίξπηρ: το κοινωνικό φύλο στο σύγχρονο ανέβασμα ενός κλασικού έργου
Συζήτηση με τους Πάρη Ερωτοκρίτου, Μαγδαλένα Ζήρα, Αθηνά Κάσιου.
26 Μαρτίου, SPACE, 7 μ.μ.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ

Ξεκλειδώνοντας ένα κλασικό κείμενο σήμερα
Εργαστήρι για επαγγελματίες και σπουδαστές του θεάτρου με τη σκηνοθέτρια Κατερίνα Ευαγγελάτου.
18 και 19 Μαρτίου, Στέγη Χορού Λευκωσίας.

Έμφυλα στερεότυπα στο κλασικό ρεπερτόριο
Εργαστήρι για επαγγελματίες και σπουδαστές του θεάτρου με τους ηθοποιούς Νιόβη Χαραλάμπους και Βαλεντίνο Κόκκινο.
8 Απριλίου, SPACE.

Το Θέατρο του Εαυτού: Φύλο και Επιτέλεση
Θεωρητικό εργαστήρι με την ακαδημαϊκό δρα Δήμητρα Δημητρίου.
18 Απριλίου, SPACE.

ΑΝΑΛΟΓΙΟ

Revolt. She said. ΕΞΕΓΕΡΣΟΥ ΠΑΛΙ, της Alice Birch
Σκηνοθεσία: Μαρία-Ιόλη Καρολίδου
Ημερομηνίες θα ανακοινωθούν σύντομα, SPACE.

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ