Η βία γεννά βία. Η φράση υιοθετείται –ή τουλάχιστον επιχειρείται να εξηγηθεί– στο νέο έργο που ανεβάζει το Σατιρικό Θέατρο και που σκηνοθετεί η Μαρία Κυριάκου [Οικογένεια Κόλεμαν, Stallerhof κ.ά.].

Πρόκειται για το Saved, του Έντουαρντ Μποντ, ένα έργο γραμμένο τη δεκαετία του ’60 και τοποθετημένο στις υποβαθμισμένες περιοχές του Νότιου Λονδίνου.

«Εμείς προσπαθούμε να το κάνουμε διαχρονικό, γιατί θεωρώ πως και τώρα θα μπορούσαν να συμβαίνουν όσα εκτυλίσσονται στο έργο», σημειώνει η Μαρία Κυριάκου, η οποία ανεβάζει το Saved στο υπόγειο του Πολιτιστικού Κέντρου Βλαδίμηρος Καυκαρίδης. Υπόγεια και περιθωριακά, άλλωστε, κινούνται οι χαρακτήρες του έργου: ο Λεν και η Παμ, που συναντιούνται τυχαία ένα βράδυ και ο πρώτος νοικιάζει ένα δωμάτιο στο σπίτι της. Η Μέρι και ο Χάρι, οι γονείς της Παμ που τίποτα δεν τους ενώνει, ούτε καν οι κουβέντες της καθημερινότητας. Ο Φρεντ, ο φίλος της Παμ. Οι φίλοι του Φρεντ, που συναποτελούν μια κλίκα η οποία οδηγεί τα πράγματα στα άκρα.

Ρεαλιστικό θέατρο

«Ο Έντουαρντ Μποντ λέει ότι το Saved είναι ένα αισιόδοξο έργο αλλά είναι ένα σκληρό, πολύ σκληρό έργο», αντιτάσσει η σκηνοθέτιδα. «Είναι πολύ ρεαλιστικό θέατρο, δεν μπορείς να το δεις αλλιώς. Προσπαθούμε μέσω του σκηνικού να μεταφέρουμε μια αίσθηση περιβάλλοντος διαφορετική από τον σκηνικό ρεαλισμό αλλά το έργο, η υποκριτική είναι ρεαλιστική.»

Σύμφωνα με την ίδια, το Saved αφηγείται «μια ιστορία πολύ ανθρώπινη, ανθρώπων που ζουν στο περιθώριο, που κάθε μέρα παλεύουν για τα προς το ζην. Ουσιαστικά, βλέπεις πώς τους παραμελεί η κοινωνία. Δεν μπορούν να έχουν δουλειά, δεν μπορούν να έχουν παιδεία, δεν μπορούν να επικοινωνήσουν. Όλο το έργο είναι μια πάλη για επικοινωνία που δεν υπάρχει. Ο Λεν μπαίνει σε μια οικογένεια γνωρίζοντας την Παμ. Την ερωτεύεται, κι εκείνη το ίδιο, για λίγο όμως και μετά βρίσκει κάποιον άλλο, ωστόσο ο Λεν παραμένει στο σπίτι. Η σχέση των γονιών είναι ανύπαρκτη, δεν μιλούν ποτέ μεταξύ τους. Όλοι οι χαρακτήρες είναι άνθρωποι του περιθωρίου και αυτή είναι η ουσία του έργου: αυτούς τους ανθρώπους τους πετά η κοινωνία, οπότε δεν μπορείς να περιμένεις ότι το αποτέλεσμα από τις ζωές τους είναι μια χαρά και μια καλοσύνη. Η βία προκαλεί βία, δεν μπορείς αλλιώς να το δεις.»

Λογοκρίθηκε στα '60s

To Saved έκανε πρεμιέρα στο Royal Court Theatre στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 1965 αλλά αμέσως κατέβηκε, έντονα λογοκριμένο από τον μοναδικό άνθρωπο που είχε την ευχέρεια να κρίνει κατά πόσο ένα έργο είναι κατάλληλο για το λονδρέζικο θεατρόφιλο κοινό [και το ήθος του;], τον λόρδο Τσάμπερλεν. Στάθηκε, όμως, το έργο του Έντουαρντ Μποντ η αφορμή για να καταργηθεί η λογοκρισία στο θέατρο λίγο αργότερα, το 1968.

Μέχρι τη δημόσια παρουσίασή του ξανά στο Royal Court Theatre το 1969, οι συντελεστές του το ανέβαζαν σε κλαμπ, για ιδιωτική παρουσίαση. «Βρέθηκε αυτό το παραθυράκι στον νόμο», όπως επισημαίνει η σκηνοθέτιδα.

Καθρέφτισμα της κοινωνίας

«Είναι ένα απίστευτα καλογραμμένο έργο κι ένα καθρέφτισμα της κοινωνίας. Και για τον θεατή. Δεν τον θέλει καθόλου αποστασιοποιημένο τον θεατή. Αντίθετα, τον θέλει να μπει μέσα στο έργο και να καταλάβει, να το νιώσει. Το έργο μιλά για την απάθεια απέναντι στη βία και για το τι προκαλεί αυτή τη βία. Για τους χαρακτήρες του έργου, είναι η κοινωνική τους θέση. Δεν ξέρουν τίποτα άλλο. Τα πειράγματα, ο τρόπος που συμπεριφέρονται, είναι μια χύμα κατάσταση αλλά δεν έχουν άλλη ψυχαγωγία, δεν ξέρουν άλλους τρόπους. Δεν ξέρουν καν να διαβάζουν καλά. Είναι άνθρωποι στους οποίους η κοινωνία συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο και με τον ίδιο τρόπο απαντούν στην κοινωνία. Το στοίχημα είναι ο θεατής να μην τους κρίνει αρνητικά αλλά να δει ότι αυτό το πράγμα είναι δίπλα μας. Και τι κάνουμε γι’ αυτό; Γιατί αν το συντηρούμε σημαίνει ότι συντηρούμε και τη βία. Ο Έντουαρντ Μποντ έχει μια ιδεολογία σχετική με τον ανθρωπισμό. Σου λέει ότι κάτω από τις συνθήκες που ζουν οι χαρακτήρες του έργου του, δεν μπορείς να έχεις ανθρωπισμό. Υπάρχει μια πολύ λεπτή γραμμή για το τι σημαίνει ηθική. Ποια είναι η ηθική του θεατή για να κρίνει την ηθική των χαρακτήρων του έργου;»

Θέατρο ως λειτούργημα

Το έργο ανεβαίνει στο υπόγειο του Σατιρικού και θα έχει την αισθητική του υπόνομου [τα σκηνικά υπογράφει ο Χάρης Καυκαρίδης]. «Εκεί ζουν αυτοί οι άνθρωποι, αυτός είναι ο κόσμος τους. Και οι θεατές είναι μάρτυρες αυτού του κόσμου», λέει η Μαρία Κυριάκου, η οποία τη σεζόν 2016-17 ανέβασε στη σκηνή του ΘΟΚ την «Παράλειψη της οικογένειας Κόλεμαν», ένα έργο με επίσης περιθωριακούς χαρακτήρες που –αν και κωμωδία– είχε επίσης τη βία σαν τον μοναδικό δίαυλο επικοινωνίας.

«Θεωρώ ότι το θέατρο πρέπει να παράγει κοινωνική συνείδηση. Σπάνια κάνω κάτι που δεν νιώθω ότι με αφορά. Νιώθω ότι το θέατρο είναι εδώ ως λειτούργημα. Όχι με την έννοια του διδακτισμού αλλά του να αφήνει έναν προβληματισμό. Να μην είναι απλά θέμα ψυχαγωγίας.»

Κατά πόσο πετυχαίνει τους στόχους του, «εξαρτάται και από το από πού έρχεται ο κάθε θεατής», σχολιάζει. «Νομίζω ότι οι άνθρωποι ενεργοποιούνται, τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα απ’ ό,τι ήταν πριν 15 χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να υπάρχει και το είδος του λαϊκού θεάτρου που φέρνει τον κόσμο στον θεατρικό χώρο. Απ’ εδώ πας παρακάτω. Εγώ είμαι και βιβλιοπώλης. Μεγαλώνοντας αντιλαμβάνομαι ότι αυτός που διαβάζει τη Μαντά, μπορεί να διαβάσει και παρακάτω όταν του αρέσει το διάβασμα. Οπότε όλα έχουν τη λειτουργία τους μέσα σε αυτή την αλυσίδα της παιδείας. Κάποιος, δηλαδή, που θα δει κάτι λάιτ, μπορεί κάποια στιγμή να πει ‘θα δω κι αυτό’. Νομίζω, λοιπόν, ότι ο κόσμος ενεργοποιείται και στην Κύπρο. Απλά εδώ έχει λιγότερους θεατές, αυτό είναι το πρόβλημα.»

Οι προκλήσεις

«Είναι μεγάλο στοίχημα να καταφέρουμε να κρατήσουμε τον ρυθμό σε όλη τη διάρκεια του έργου, γιατί έχει και παύσεις. Είναι στιγμές που ‘τρέχει’ το έργο, άλλες όμως είναι στιγμές οικειότητας και παύσης.
Και ναι, εγώ νιώθω πως έχει κόσμο που θα φύγει από την παράσταση, που δεν θα αντέξει. Αν τα καταφέρουμε σκηνικά να το κρατήσουμε το έργο –γιατί δεν αρκεί να είναι καλογραμμένο αλλά τι κάνεις εσύ μ’ αυτό στη σκηνική του παρουσίαση– πιστεύω ότι έχει πολλά πράγματα να δώσει, να σε προβληματίσει και σίγουρα δεν έχει να κάνει με το ‘κοίτα τα κοπελλούθκια τι κάμνουν’. Πρέπει να αναρωτηθείς: γιατί αυτοί οι άνθρωποι είναι τόσο σκληροί;»

Πολιτική πράξη / στάση

Είναι το Saved πολιτικό θέατρο, ιδεολογικό, αριστερό θέατρο; Ή μήπως τίποτα από αυτά; «Είναι όλα αυτά μαζί», απαντά η Μαρία Κυριάκου. «Το θέατρο είναι πολιτική πράξη έτσι κι αλλιώς. Για μένα είναι πολιτική επιλογή αν θα κάτσω σε ένα καφέ-αλυσίδα ή αν θα κάτσω στο καφενείο της γειτονιάς. Είμαστε πολιτικά όντα. Πρέπει να είμαστε. Εφόσον είμαστε κοινωνικά όντα, οφείλουμε να έχουμε πολιτική συνείδηση. Στην Κύπρο η πολιτική έχει ταυτιστεί με μια απογοήτευση. Αλλά πολιτική είναι η ίδια μας η υπόσταση, η στάση μας απέναντι στα πράγματα. Και είναι σημαντικό να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Το ότι κάνω θέατρο, είναι η δική μου συμμετοχή στο ότι κάνω κάτι χωρίς να είμαι απαθής.»

Η ηθική είναι πολυτέλεια

«Όταν ζεις τόσο φτωχά κάτω από τέτοιες συνθήκες, όπως οι χαρακτήρες του Saved, δεν έχεις την πολυτέλεια να έχεις ηθική. Η ηθική είναι πολυτέλεια, είναι γι' αυτούς που τους παίρνει να την έχουν. Μακάρι να καταφέρουμε να βγάλουμε αυτό το πράγμα στον προβληματισμό του θεατή. Μακάρι να καταφέρουμε να μην κρίνουν τους χαρακτήρες του έργου και απλά να σκεφτούν και να νιώσουν κι αυτοί ένοχοι κατά κάποιο τρόπο. Το θύμα δεν είναι ένα σ’ αυτό το έργο, όλοι είναι θύματα.»

Εν τέλει, ίσως το Saved να μην καλεί το κοινό να αναλογιστεί μόνο το «η βία γεννά βία», που διατύπωσε πριν από δύο αιώνες ο Ζαν Μπατίστ Ανρί Λακορντέρ αλλά να αντικατοπτρίζει και τη σκέψη του Γκάντι, ότι «η χειρότερη μορφή βίας είναι η φτώχεια».

+ Το Saved κάνει πρεμιέρα στις 28 Μαρτίου στο υπόγειο του Πολιτιστικού Κέντρου Βλαδίμηρος Καυκαρίδης [Σατιρικό Θέατρο] στην Αγλαντζιά. Πρωταγωνιστούν οι Άρης Καλλέργης, Αντωνία Χαραλάμπους, Πόπη Αβραάμ, Παντελής Άντωνας, Ανδρέας Παπαμιχαλόπουλος, Αντώνης Καλογήρου, Αλέξανδρος Μαρτίδης, Γιώργος Νικολάου, Αντρέας Δανιήλ, Μικαέλλα Κάσσινου, Θέμις Ππόλου. Παραστάσεις στις 29-31 Μαρτίου & 1, 13-15, 20-22, 27-29 Απριλίου. Πληροφορίες τηλ. 22421609.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Η σκηνοθέτιδα του Saved, Μαρία Κυριάκου. Φωτογραφία ©Ελένη Παπαδοπούλου