Η τραγωδία του Αισχύλου «Αγαμέμνων» (458 π.Χ.), που αποτέλεσε το 1971 την εναρκτήρια παραγωγή του ΘΟΚ, ανεβαίνει φέτος το καλοκαίρι στο πλαίσιο των εορτασμών των 50 χρόνων από την ίδρυση του οργανισμού σε σκηνοθεσία Λέας Μαλένη. Ποια είναι η διαφορά του να παρακολουθεί κάνεις τον Αγαμέμνονα το 1971 και το 2021; Ποια είναι η κοινή αθάνατη ουσία του έργου μέσα σε αυτές τις χρονολογίες; Σε αυτά τα ερωτήματα κλήθηκαν να απαντήσουν οι κύριοι συντελεστές της παραγωγής Αγαμέμνων που κάνει πρεμιέρα στις 16 Ιουλίου από τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου στο Αμφιθέατρο Μακαρίου Γ'. Η σκηνοθέτιδα του έργου Λέα Μαλένη και οι ηθοποιοί Θανάσης Γεωργίου, Αουρόρα Μαριόν, Χάρης Χαραλάμπους, Βασίλης Μιχαήλ, Παναγιώτα Παπαγεωργίου και Βασιλική Κυπραίου έδωσαν τις δικές τους απαντήσεις με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από το πρώτο ανέβασμα του έργου στον ΘΟΚ.

ΛΕΑ ΜΑΛΕΝΗ

Ένα από τα κυρίαρχα θέματα του έργου είναι ο πόλεμος και η καταστροφή που αφήνει πίσω του. Το έργο πρωτοανέβηκε τότε στη νεογέννητη κρατική σκηνή, τρία χρόνια προτού μας πλήξει κι εδώ η συμφορά του πολέμου, εμφύλια πρώτα, εισαγόμενη στη συνέχεια, αφήνοντας μόνιμα από τότε πάνω μας τις ανοιχτές πληγές της. Πενήντα χρόνια μετά, η Άτη εξακολουθεί να κυριαρχεί σε αυτόν τον τόπο, ωθώντας μας σε βίαιες πράξεις και ηθικές παραβάσεις. Τα παλιά εγκλήματα και οι προγονικές αμαρτίες ένθεν και ένθεν δεν λεν να εξασθενήσουν, παρότι πέρασαν τόσα χρόνια. Ο διχασμός και η πόλωση που επέφερε ο πόλεμος, ακόμα μας κατατρύχουν. Το πόσο αβέβαια ήταν τα θεμέλια των δημοκρατικών θεσμών τότε, 50 χρόνια πριν, όσο είναι και σήμερα, και το πόσο παθητική είναι η ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στο κράτος δικαίου, δεν χρειάζεται κανένας τρίτος να μας το επισημάνει, είναι κάτι που βιώνουμε πλέον όλοι μας, ωμά και απροκάλυπτα, ως σημείο των καιρών. Ο πόλεμος, σε άλλη πια μορφή, ορατός ή αόρατος, ένοπλος ή άοπλος, εμφύλιος ή μη, κερδισμένος ή χαμένος υπάρχει πια καθημερινά γύρω μας, ως μόνιμη πλέον απειλή, παράλληλα με την αποχαύνωση και τον αποπροσανατολισμό, καθιστώντας μας άχρηστους να αντιδράσουμε σε ό,τι μας συμβαίνει. Ο χορός των Αργείων επιθυμεί τη δικαιοσύνη και το τέλος της διαφθοράς. Παραμένει όμως ανίκανος να αντιμετωπίσει την αλήθεια. Και στο τέλος σιωπά. Όπως ακριβώς σωπαίνουμε κι εμείς, δεχόμενοι παθητικά τα πάντα. Σε μια περίοδο που οι παραδοσιακές ιδέες αμφισβητούνται όλο και περισσότερο ανά το παγκόσμιο, που οι θεσμοί της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας κλονίζονται και η ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στο κράτος δικαίου περιορίζεται και χειραγωγείται με πράξεις και επιβολές, ο «Αγαμέμνων» είναι επίκαιρος όσο ποτέ άλλοτε. Για να μας δείξει την ωμή αλήθεια στον καθρέφτη. Και να επανατοποθετήσει ξανά τον άνθρωπο και την ουσία του στο επίκεντρο των συζητήσεων. Αν επιτρέπονται οι όποιες συζητήσεις.



ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Κάθε παράσταση αρχαίας τραγωδίας είναι κι ένας αναστοχασμός πάνω στην ανθρώπινη φύση. Φέρει τα ιδεολογικά, πολιτικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της εποχής της. Επηρεάζεται από αυτά. Το ίδιο το θέατρο σαν παραστατική τέχνη εξελίσσεται και αυτό, όπως και το κοινό. Άλλες οι προσλαμβάνουσες και οι προσδοκίες των θεατών το 1971, άλλες το 2021. Με έναν τρόπο κάθε ανέβασμα τραγωδίας είναι και μια μαρτυρία για την εποχή του. Από την άλλη, υπάρχει ένας διαχρονικός χαρακτήρας στα ζητήματα που θέτει η τραγωδία. Στον Αγαμέμνονα, ο Αισχύλος μιλάει για ανθρώπινα πάθη, βαθιές υπαρξιακές συγκρούσεις, σαθρές δομές πολιτικών και εξουσιαστικών συστημάτων, έκπτωση των ανθρώπινων αξιών. Μιλάει ακόμα για τη σύγκρουση του αρσενικού με το θηλυκό, του παρελθόντος με το παρόν και θέτει ως επείγουσα τη μετάβαση από την αυτοδικία στη δίκη και κατ’ επέκταση την ανάγκη για μια κρατικά δομημένη κοινωνία. Κυρίως όμως είναι το νήμα της ανθρώπινης ύπαρξης που διαγράφεται τόσο ανάγλυφα, που δίνει στην τραγωδία αυτόν τον καθολικό και παγκόσμιο χαρακτήρα. Μας θυμίζει όλα όσα θέλουμε να ξεχνάμε. Τον βαθύτερο εαυτό μας, τον θάνατο, τις αντιθέσεις μας. Σαν ένας καθρέφτης στο οποίο μπορούμε να δούμε όλη την τρομακτική ομορφιά και τη δύναμη της ύπαρξης. Νομίζω αυτό είναι και το πιο γοητευτικό στοιχείο της. Σε αφήνει γυμνό στο άγνωστο.



ΑΟΥΡΟΡΑ ΜΑΡΙΟΝ

Έχοντας καταγωγή από το Βέλγιο, την Ελλάδα και τη Ρουάντα μού είναι ανέφικτο να απαντήσω με γνώση των γεγονότων της περίπλοκης ιστορίας του νησιού και θεωρώ πως θα ήταν και άδικο. Γνωρίζω όμως ότι το 1971 στη Βόρεια Ευρώπη ήταν η εποχή των λουλουδιών, μια άνθηση ιδεών για ένα καλύτερο αύριο, με πορείες πολλές και τότε αποτελεσματικές. Στην Ελλάδα υπήρχε δικτατορία και ένα ελεύθερο θέατρο κυνηγημένο για τις «παράνομες» πολιτικές ιδέες του. Στη Ρουάντα η «απελευθέρωση» έγινε το 1959 και προκατέλαβε τη γενοκτονία, με την πιο γνωστή το 1994. Στην Κύπρο, η παρουσία του στρατού το 1970 κάπως προετοίμαζε τον λαό για την επικείμενη εισβολή το 1974. Σήμερα ζούμε έναν ύπουλο πόλεμο, χωρίς όπλα και άηχο. Και ο άνθρωπος ακόμα προσπαθεί να επιβιώσει από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Η Νότια Ευρώπη ως θύμα της Βόρειας Ευρώπης. Τα τελευταία δύο χρόνια ζούμε μια υγειονομική κρίση παγκοσμίως για την οποία δεν έχουμε κατανοήσει ακόμα όλοι το μέγεθος των απωλειών της. Εδώ, στα νότια μέρη, ζούμε μαζί με όλα τα προηγούμενα και με την απειλή μιας Τουρκίας η οποία πλησιάζει τα νερά μας σαν καρχαρίας. Σήμερα, ζούμε σε μια δημοκρατία όπου το πλήθος νομίζει πως έχει φωνή αλλά όσο μεγαλώνω αμφιβάλλω γι' αυτό. Ο πόλεμος αποδεικνύεται να είναι στη φύση του ανθρώπου. Και ο τροχός γυρίζει. Η βία έχει φύλο. Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι όταν γράφτηκε και παρουσιάστηκε το έργο «Αγαμέμνων», όπως γινόταν κάθε χρόνο την άνοιξη στην Αρχαία Ελλάδα, οι πόλεμοι σταματούσαν. Το κοινό τότε μεγάλωσε με τα έπη που κατέγραψε ο Όμηρος και γνώριζε πολύ καλά τι σημαίνει πόλεμος. Σπουδαίος είναι ο Αισχύλος που έγραψε ένα έργο όπως τους Πέρσες δείχνοντας στους Έλληνες την άλλη πλευρά, την πλευρά των νικημένων. Όπως εστίασε στη μοίρα του Αγαμέμνονα, δείχνοντας μια γυναίκα στην εξουσία που εκδικείται τις βίαιες πράξεις του άντρα της. Οι αρχαίες τραγωδίες προβληματίζουν τους θεατές σε όποια εποχή κι αν είναι γιατί τον προσκαλούν για την κρίση περί δικαίου. Ακόμα και σήμερα συμβαίνουν γυναικοκτονίες, γενοκτονίες, υπάρχει σκλαβιά, μετανάστευση… ο πόλεμος έχει πολλές μορφές. Και ο χορός όπως ο λαός κάθε εποχής μένει άπραγος, «αφήνοντας» τους ηγέτες να πράττουν υπό το όνομα ενός θεού, για το συμφέρον μιας χώρας, για μια Ελένη;



ΧΑΡΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Την ώρα αυτή που σας γράφω θρηνούμε 4 νεκρούς, 55 τετραγωνικά χιλιόμετρα καμένης γης, καμένα νοικοκυριά, ζώα και κόπους μιας ζωής ως αποτέλεσμα της απερίσκεπτης βίας που άσκησε ένας άνθρωπος στη φύση και κατ’ επέκταση στον άνθρωπο. Η βία ήταν και είναι παρούσα. Αλλάζει κάθε φορά, κάθε εποχή, πρόσωπο και τρόπο. Οι αποδέκτες αλλάζουν γενιές και κάθε γενιά ψάχνει αμήχανα να βρει τον ήχο της, τη φωνή της, να επαναφέρει τη μνήμη της απέναντι σε κάθε είδους εξουσία που επιζητά τη φίμωση και την αμνημοσύνη. 50 χρόνια μετά η Κύπρος είναι μια άλλη χώρα. Ο πλανήτης, ένας άλλος πλανήτης. Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο και την ύπαρξή τους διαφορετικά. Το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό τοπίο είναι διαφορετικό. Η φύση επίσης. Μέσα σε αυτά τα 50 χρόνια έχουν συμβεί κοσμοϊστορικά γεγονότα για την Κύπρο και την ανθρωπότητα ολόκληρη. Τουρκική εισβολή και κατοχή, εκτοπισμένοι, αγνοούμενοι, λαός προδομένος, πόλεμοι στη γειτονία μας και ανά την υφήλιο, πτώση Δίδυμων Πύργων, συνομιλίες επί συνομιλιών για επίλυση του Κυπριακού, οικονομικές κρίσεις, καραβάνια προσφύγων από Δύση ώς Ανατολή κι από Βορρά ώς Νότο, πανδημία, πυργοποίηση της Κύπρου… Κι άλλα, κι άλλα, κι άλλα… Βία που γεννά κι άλλη βία… 50 χρόνια μετά η διαφορά έγκειται στις αποσκευές με τις οποίες προσέρχεται ο θεατής της κάθε εποχής για να παρακολουθήσει τον Αγαμέμνονα. Κοινή αθάνατη ουσία, κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει. Αυτά είναι μεγαλοστομίες. Το μόνο κοινό που υπάρχει και που εξελίσσεται μέσα από την εξέλιξη της γλώσσας και τις εκάστοτε μεταφραστικές προσεγγίσεις είναι ο λόγος του Αισχύλου. Αυτόν παραδίδουμε εμείς, ως ηθοποιοί, στα αφτιά των θεατών για να τον μεταβολίσουν ανάλογα με τα βιώματά τους ο καθένας και μέσα από αυτόν ιδανικά, να βρουν κι αυτοί τον ήχο τους, τη φωνή τους. Να μετατοπιστούν.



ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛ

Κατά την ταπεινή μου άποψη δεν υπάρχει διαφορά. Δυστυχώς το έργο παραμένει επίκαιρο. Ανέβηκε σε μια εποχή που η Κύπρος μας και ο κόσμος της έψαχναν να βρουν την ισορροπία τους. Σε μια εποχή που υπήρχε φόβος και έλλειψη ομοφωνίας. Έχω την εντύπωση πως το 2021 ψάχνουμε ακόμα να βρούμε τον κοινό παρονομαστή μας. Αυτόν που θα οδηγήσει όχι μόνο εμάς αλλά και τις γενιές που ακολουθούν σε ένα καλύτερο αύριο. Δικαιοσύνη, δημοκρατία, ο ρόλος των πολιτών σε ένα κράτος παραμένουν ουσιαστικά ζητήματα. Θεσμοί κλονίζονται, ο φαύλος κύκλος της βίας συνεχίζεται. Η βία γεννά βία. Αυτά παραμένουν, δυστυχώς, ας μου επιτραπεί να πω η κοινή αθάνατη ουσία του έργου μέσα στο πέρασμα του χρόνου.



ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ο Αγαμέμνονας του Αισχύλου είναι ένα διαχρονικό έργο, όχι μόνο για την πολιτική του διάσταση, το θέμα της αναπόφευκτης μοίρας, της Δικαιοσύνης, αλλά και γιατί παράλληλα ασχολείται ουσιαστικά με την ανθρώπινη ύπαρξη, την κοινωνία, την οικογένεια, τον πόλεμο, τη βία, την κοινωνική καταπίεση, την εξουσία, τη θέση της γυναίκας και γι’ αυτόν τον λόγο παραμένει κλασικό και θα παραμείνει για πάντα. Οι χαρακτήρες του Αγαμέμνονα θυμίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο με τους υπαρξιακούς προβληματισμούς του και την αγωνιώδη προσπάθεια να βρει τον πραγματικό στόχο της ζωής ανάμεσα σ’ αυτό που θέλει να είναι και σε αυτό που οι άλλοι (κοινωνικό χρέος, ιδεολογία πολιτική, οικογένεια) του επιβάλλουν να γίνει. Το 1971 ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου ανεβάζει την πρώτη του παράσταση, τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου. Φέτος ο ΘΟΚ γιορτάζει τα πενήντα χρόνια από την ίδρυσή του ανεβάζοντας και πάλι τον Αγαμέμνονα. Παρ' όλη τη διαχρονικότητά τους τα κλασικά έργα πρέπει να συνομιλούν και να αναμετριούνται με την εποχή κατά την οποία ανεβαίνουν στη σκηνή. Άλλες συναισθηματικές διασυνδέσεις είχαν οι δημιουργοί και οι θεατές της δεκαετίας του '70 και άλλες οι θεατές του σήμερα. Όσο διαχρονικό κι αν είναι το έργο του Αισχύλου, σίγουρα η όψη, τα μουσικά ακούσματα και η αισθητική της δεκαετίας του '70 με την αισθητική του σήμερα διαφέρουν. Το τότε κοινό ήταν πιο εξοικειωμένο με το ψυχαγωγικό θέαμα, την ηθογραφική κωμωδία, την επιθεώρηση και την πολιτική σάτιρα ενώ ο κόσμος σήμερα είναι εξοικειωμένος με όλες τις μορφές θεάματος… Ακόμα και σήμερα οι θεατές έχουν άλλες προσλαμβάνουσες. Κάποιοι έχουν μνήμες από το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή του 1974 και οι νεότερες γενιές δεν έχουν ζήσει σε εποχή πολέμου.



ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΥΠΡΑΙΟΥ

Στα έργα του αρχαίου δράματος την ουσία την αναζητώ στον λόγο του χορού. Γιατί εκεί συναντώ εσένα, εμένα, τους φίλους μου, τους «πολίτες» κάθε τόπου και χρόνου. Ιδιαίτερα στον «Αγαμέμνονα» ο ρόλος του χορού είναι κυρίαρχος και ποσοτικά και ποιοτικά. Ο χορός στον Αγαμέμνονα δεν είναι οι μεγάλοι ήρωες του μύθου· είναι όλοι αυτοί που υφίστανται τις συνέπειες της συμπεριφοράς των μεγάλων ηρώων. Ο φόβος και πολύ περισσότερο η αβουλία είναι τα ιδιάζοντα γνωρίσματα αυτού του χορού. Η κορύφωση της καταστροφικής ανικανότητάς του να δράσει επέρχεται όταν ο χορός, ακούγοντας τις επιθανάτιες κραυγές του Αγαμέμνονα, λες και δεν κατανοεί την κρισιμότητα των στιγμών, αντί να παρέμβει κατασταλτικά, χρονοτριβεί ανταλλάσσοντας απόψεις για το τι δέον γενέσθαι μέχρι που είναι πια πολύ αργά. Νιώθω πως η ουσία του έργου από το 1970 μέχρι και σήμερα είναι αυτός ο χορός, αυτοί οι πολίτες, όλοι εμείς που υπομένουμε, φοβόμαστε, σωπαίνουμε, ΔΕΝ αντιδρούμε. Ο «Αγαμέμνονας» είναι ένα βαθιά πολιτικό έργο. Και τρομακτικά επίκαιρο.



INFO

Παραστάσεις

Λευκωσία: Αμφιθέατρο Μακαρίου Γ', Παρασκευή 16 Ιουλίου, Σάββατο 17 Ιουλίου, Τετάρτη 21 Ιουλίου, Πέμπτη 22 Ιουλίου (με ελληνικούς υπέρτιτλους), Παρασκευή 23 Ιουλίου (με αγγλικούς και τουρκικούς υπέρτιτλους) | Λάρνακα: Παττίχειο Δημοτικό Αμφιθέατρο, Τετάρτη 28 Ιουλίου (στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Λάρνακας) | Δερύνεια: Δημοτικό Αμφιθέατρο, Παρασκευή 30 Ιουλίου | Λεμεσός: Αρχαίο Θέατρο Κουρίου, Τετάρτη 4 Αυγούστου, Πέμπτη 5 Αυγούστου, Παρασκευή 6 Αυγούστου (με αγγλικούς και τουρκικούς υπέρτιτλους) | Έναρξη παραστάσεων: 21:00 (προσέλευση: 20:15) | Πληροφορίες / εισιτήρια: Ταμείο Θεάτρου ΘΟΚ, τηλ. 77772717, www.thoc.org.cy | Τιμές εισιτηρίων: €17 / €8 (άνεργοι, συνταξιούχοι, πολύτεκνοι με την επίδειξη του αντίστοιχου αποδεικτικού εγγράφου και άτομα κάτω των 25 ετών με την επίδειξη πολιτικής ταυτότητας).

*Θα τηρηθούν όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα σύμφωνα με τα σχετικά διατάγματα του Υπουργείου Υγείας.