Γράφει η Νάσα Παταπίου

Διευκολύνσεις για αποπληρωμή χρεών, αλλά και διαγραφή τους, ήταν συνήθεις πρακτικές και την περίοδο της Βενετοκρατίας και αφορούσαν αποκλειστικά τους άρχοντες της Κύπρου και όχι, βεβαίως, τους απλούς κατοίκους του νησιού

Οι εποχές φαίνεται να ήταν πάντα οι ίδιες αφού ο χαρακτήρας και η ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου, όσο και εάν εκπολιτίζεται με την πάροδο των αιώνων, εξακολουθεί να έχει τις περισσότερες φορές τα ίδια αμετάβλητα χαρακτηριστικά όπως για παράδειγμα αυτά της απληστίας, του συμφέροντος, της εκμετάλλευσης, της αναλγησίας και άλλα. Οι διαγραφές χρεών γνωστών προσώπων και ιδίως οικονομικά εύρωστων ή και κομμάτων που είχαν γίνει από τράπεζες, όπως τις τελευταίες μέρες πληροφορούμαστε από τον τύπο, οδήγησαν τη σκέψη μας σ' αυτά που συνέβαιναν στην Κύπρο κατά τη βενετοκρατία στη μεγαλόνησο και, κυρίως, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας της. Διευκολύνσεις και πολλές φορές διαγραφές χρεών απαντούν και κατά τον 16ο αιώνα και αφορούν όπως πάντα τους άρχοντες, τους εμπόρους και τους φεουδάρχες. Ναι! Δεν έτυχε να εντοπίσουμε για παράδειγμα κανενός ελεύθερου καλλιεργητή (francomato) αίτημα, με το οποίο να ζητά διευκολύνσεις για αποπληρωμή κάποιου χρέους. Βέβαια, οι φραγκομάτοι δεν είχαν φέουδα ούτε εκμίσθωναν γαίες ή χωριά, αλλά υποβάλλονταν από τους φεουδάρχες και από το κράτος σε αγγαρείες. Οι άρχοντες της Κύπρου, όπως οι έμποροι και κυρίως οι φεουδάρχες, δηλαδή ιδιοκτήτες χωριών ή και εκτάσεων γης έχοντας στη διάθεσή τους μεγάλο αριθμό δουλοπαροίκων και μίσθαργων απέκτησαν οικονομική ευρωστία και είχαν φυσικά στηρίξει κατά καιρούς τη Δημοκρατία της Βενετίας. Η στήριξη που προσέφεραν οι Κύπριοι φεουδάρχες προς τη Γαληνοτάτη αφορούσε στην ενίσχυση του φεουδαρχικού στρατού, στην υπεράσπιση της αποικίας σε περίπτωση εχθρικής ή πειρατικής επίθεσης, αλλά και σε οικονομική στήριξη της ίδιας της Δημοκρατίας, εάν παρίστατο ανάγκη. Τρανό παράδειγμα οικονομικής στήριξης της Γαληνοτάτης θα μπορούσαμε ν' αναφέρουμε το δάνειο, το οποίο της είχε παραχωρήσει ο Κύπριος μεγαλοφεουδάρχης και έμπορος Ευγένιος Συγκλητικός.

Οι Κύπριοι έμποροι και φεουδάρχες και γενικά οι οικονομικά εύρωστοι απευθύνονταν, επίσης, συχνά στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας και ζητούσαν διευκολύνσεις για αποπληρωμή χρεών προς την ίδια, όταν εκμίσθωναν χωριά με τους παροίκους τους, τα οποία ανήκαν στη βασιλική ιδιοκτησία (Real), όπως ονομαζόταν, δηλαδή, ανήκαν στο Δημόσιο. Αυτό συνέβαινε κυρίως όταν υπήρχε ξηρασία, ανομβρία, ή και επιδρομή ακρίδας και είχε ως επακόλουθο την καταστροφή της ετήσιας παραγωγής. Πολλές φορές, ολόκληρα ποσά χρέους διαγράφονταν από τη Δημοκρατία, εάν στο αίτημα κάποιου φεουδάρχη αναφέρονταν εγγράφως, με ισχυρές βέβαια μαρτυρίες και άλλες διαβεβαιώσεις εκ μέρους Βενετών αξιωματούχων που υπηρετούσαν στην Κύπρο ότι, ο εν λόγω φεουδάρχης, είχε προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στη Γαληνοτάτη.
Επιπρόσθετα, οι Κύπριοι άρχοντες με αιτήματά τους ζητούσαν από τη Βενετική Πολιτεία άδεια να οπλοφορούν, προφανώς για να μην κινδυνεύει η ζωή τους και, κυρίως, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, όταν μετέβαιναν στη Βενετία, αφού ως οικονομικά εύρωστοι θα ήταν στόχος ληστών ή και άλλων κακοποιών. Και αυτό ακόμη το στοιχείο καταδεικνύει το χάος και την απόσταση που υπήρχε μεταξύ της τάξης των Κυπρίων αρχόντων και των ελεύθερων καλλιεργητών, οι οποίοι κάλυπταν το 60% των Κυπρίων χωρικών. Με το συγκεκριμένο θέμα της οπλοφορίας των Κυπρίων αρχόντων θα ασχοληθούμε όμως σε επόμενο άρθρο μας.

Αιτήματα για οικονομικές διευκολύνσεις

Από τα συγκεκριμένα αιτήματα προς τη Γαληνοτάτη για διευκολύνσεις αποπληρωμής χρεών παρελαύνουν όλα τα ονόματα των Κυπρίων αρχόντων, ακόμη και αυτών που η οικονομική τους άνεση τούς προσέφερε τη δυνατότητα να αποκτήσουν τίτλο κομητείας, με καταβολή υπέρογκων ποσών, όπως ήταν η οικογένεια Δενόρες, που είχε αγοράσει την κομητεία Τρίπολη και η οικογένεια των Συγκλητικών που απέκτησε τον τίτλο της κομητείας Rochas.

Το 1547, ο Μάρκος Συγκλητικός, γιος του κόμη Rochas Ευγένιου Συγκλητικού, ζητούσε μ' επιστολή του στη Βενετική Πολιτεία διευκολύνσεις για την καταβολή του ποσού της εκμίσθωσης του χωριού Αραδίππου. Όπως έγραφε στο αίτημά του, οι διευκολύνσεις αυτές δεν θα ήταν εις βάρος των συμφερόντων του Δημοσίου Ταμείου. Οι διευκολύνσεις, τέλος, παραχωρήθηκαν στον Μάρκο Συγκλητικό αφού στο αίτημά του καταγράφονταν οι υπηρεσίες -οι οποίες ήταν όντως αρκετές- που είχε προσφέρει κατά καιρούς ο πατέρας του στη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου.

Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, το Συμβούλιο των Δέκα είχε λάβει μια άλλη απόφαση, στις 12 Δεκεμβρίου 1565, και αυτή τη φορά η απόφαση αυτή αφορούσε ένα άλλο μέλος της οικογένειας των Συγκλητικών, τον τρίτο κατά σειρά κόμη Rochas, Ευγένιο Συγκλητικό και ανεψιό του προαναφερθέντος Μάρκου. Ο Ευγένιος Συγκλητικός, κατά το έτος 1565, όπως τεκμηριώνεται από τη σχετική απόφαση, όφειλε στο Δημόσιο είκοσι χιλιάδες δουκάτα. Όλως παραδόξως, ο κόμης Rochas Ευγένιος Συγκλητικός δύο χρόνια μόλις μετά, θα κατέβαλλε δέκα χιλιάδες δουκάτα για την ανέγερση του προμαχώνα Rochas, στην πύλη Πάφου, που φέρει το όνομα της κομητείας του. Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι άρχοντες και οικονομικά εύρωστοι τότε Κύπριοι και χρήματα διέθεταν αλλά και ταυτόχρονα ζητούσαν διευκολύνσεις για τυχόν χρέη τους στο Δημόσιο. Έτσι, μ' αυτό τον τρόπο η άρχουσα τάξη της Κύπρου, για ευνόητους λόγους, πάντοτε απολάμβανε των ευεργεσιών της Δημοκρατίας.

Παλαιολόγος και Πλακωτός

Ένας άλλος στρατιωτικός και μεγαλοφεουδάρχης της Κύπρου, ο Ματθαίος Παλαιολόγος, το 1544 κατείχε, μεταξύ άλλων, το Πραστιό του κυρ-Nικόλα. Πρόκειται για ένα χωριό στο διαμέρισμα της Κερύνειας, το οποίο με την πάροδο των ετών χάθηκε. Η βενετική διοίκηση της Κύπρου λόγω του χρέους που όφειλε στο Δημόσιο ο Παλαιολόγος για το Πραστιό του κυρ-Νικόλα, αποφάσισε να το βγάλει σε πλειστηριασμό. Στη συνέχεια ο φεουδάρχης ζήτησε διευκολύνσεις για την αποπληρωμή του χρέους και οι βενετικές αρχές τού τις προσέφεραν. Ο Παλαιολόγος μπορεί να ζητούσε διευκολύνσεις για τα χρέη του, αλλά διέθετε αρκετά χρήματα αφού το 1552 προσέφερε πενήντα δουκάτα για την ανέγερση του ναού του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων.

Το ίδιο είχε συμβεί και με τον Tutio Πλακωτό, τελευταίο φεουδάρχη -επί βενετοκρατίας- του Παραλιμνίου και των γύρω χωριών. Ο Πλακωτός είχε υποβάλει το αίτημά του στις 7 Απριλίου 1565 και το Συμβούλιο των Δέκα έλαβε σχετική απόφαση στις 27 Αυγούστου 1566. Η ανομβρία και η ξηρασία είχαν επιφέρει ζημιές στα εισοδήματά του Πλακωτού από τα φέουδά του και γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους ζητούσε άνεση χρόνου τεσσάρων ετών, για ν' αποπληρώσει το χρέος του προς το Δημόσιο Ταμείο (Camera Reale) της Κύπρου, το οποίο ανερχόταν στα εξακόσια δουκάτα. Ουσιαστικά, στο αίτημά του ζητούσε όπως καταβάλλει εκατόν πενήντα δουκάτα ετησίως για τέσσερα χρόνια έως την αποπληρωμή του χρέους. Το Συμβούλιο των Δέκα ενέκρινε ομόφωνα το αίτημα του Κύπριου φεουδάρχη. Το 1570 η Λευκωσία και ολόκληρη η Κύπρος κατελήφθη από τους Οθωμανούς ενώ η Αμμόχωστος παραδόθηκε τον Αύγουστο του 1571.

Άραγε, ο φεουδάρχης του Παραλιμνίου Tutio Πλακωτός πρόλαβε ν' αποπληρώσει το χρέος του; Tα ίχνη του πάντως έκτοτε χάθηκαν... Μόνο σε μια επιγραφή στην εκκλησία του χωριού Σωτήρα μνημονεύεται ως σήμερα το όνομά του καθώς και το όνομα της νύφης του, Ακυλίνας Πλακωτού. Ο Ευγένιος Συγκλητικός έπεσε μαχόμενος στον προμαχώνα Ποδοκάθαρο μαζί με τους αδελφούς του, ενώ ο ανήλικος μοναχογιός του, Ιάκωβος, μεγάλωνε στη Βενετία με τη θεία του...

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Οι Δέκα του "Συμβουλίου των Δέκα", οι οποίοι λάμβαναν τις αποφάσεις στο Παλάτι των Δόγηδων για το σύνολο της Δημοκρατίας της Βενετίας. Μεταξύ των αποφάσεών τους, και οι διευκολύνσεις στους Κύπριους άρχοντες [Οι Δέκα στον πίνακα του Francesco Hayez «Ο θάνατος του δόγη Μαρίνο Φαλιέρο», 1867].

ΠΑΡΑΘΥΡΟ | ΠΟΛΙΤΗΣ