Γράφει η Νάσα Παταπίου

Κατά καιρούς οι Φράγκοι βασιλείς παραχωρούσαν προνόμια στην παροικία των Βενετών εμπόρων στη μεγαλόνησο, καθώς και σε άλλες παροικίες ιταλικών πόλεων, όπως αυτή των Γενουατών. Οι δύο πόλεις-κράτη, λόγω του ανταγωνισμού ο οποίος υπήρχε μεταξύ τους, έρχονταν σε αντιπαράθεση μέσω των παροικιών τους στο μεσαιωνικό βασίλειο της Κύπρου, για την ίδια τη μεγαλόνησο. Η οικονομική διείσδυση και ο επεκτατισμός των δύο ναυτικών δυνάμεων σήμαινε ταυτοχρόνως και κατάχρηση προνομίων και παρέμβαση στα εσωτερικά του κράτους. Επίσης, οι χάρες οι οποίες γίνονταν στους Φράγκους βασιλείς αποδεικνύονταν επικερδείς τόσο για τα δύο κράτη όσο και για μερικούς υπηκόους τους. Ενδεικτική περίπτωση αποτελεί ο Federico Κορνάρο, του κλάδου της οικογένειας Κορνάρο, o οποίος αργότερα καθώς και οι απόγονοί του έφεραν το επώνυμο Cornaro-Piscopia (Κορνάροι της Επισκοπής).

Ο γενάρχης της οικογένειας που έφερε δίπλα στο κυρίως επίθετό του ένα κυπριακό τοπωνύμιο ήταν ο Federico Corner. O πολυσχιδής αυτός έμπορος και μέγας επιχειρηματίας της εποχής ήταν μέλος της αρχαίας και λαμπρής οικογένειας των Κορνάρο, των οποίων οι ρίζες ανάγονται στη Ρώμη και ήταν γνωστοί με την επωνυμία Cornelii. Στην αρχή εγκαταστάθηκαν στην Padova και αργότερα στην πόλη των τεναγών. Κατά τον 14ο αιώνα η εν λόγω οικογένεια μαρτυρείται ως μια πλούσια οικογένεια της οποίας τα μέλη διαπρέπουν είτε ως έμποροι είτε καταλαμβάνοντας υψηλές θέσεις στη Δημοκρατία της Βενετίας, χωρίς εξαίρεση ακόμη και αυτού του ύπατου αξιώματος του δόγη. Συνολικά τέσσερις δόγηδες κατάγονταν από την επιφανή οικογένεια των Κορνάρο. Η οικογένεια Κορνάρο είχε ιδιόκτητα λαμπρά μέγαρα στη Βενετία και μέλη της υπήρξαν φεουδάρχες και αυθέντες στο Άργος και στο Ναύπλιο της Πελοποννήσου, στην Εύβοια (Negroponte), στην Κάρπαθο (Scarpanto), στη Δαλματία και στην Επισκοπή της Κύπρου. Ο κλάδος αυτός των Κορνάρο έλαβε την προσωνυμία Cornari-Piscopia, εις ανάμνηση της Επισκοπής της Κύπρου με τα εύφορα κτήματα, η οποία αποτελούσε περιουσία τους. Οι σπουδαιότεροι κλάδοι της οικογένειας Κορνάρο είναι δύο, αυτός των Cornaro που κατείχαν την Επισκοπή, και ο κλάδος των Κορνάρο από τον οποίο γεννήθηκε αργότερα η βασίλισσα της Κύπρου Αικατερίνη Κορνάρο. Ο τελευταίος αυτός κλάδος λόγω της Αικατερίνης είναι γνωστός με την επωνυμία Cornaro della Regina ή Cornaro da Ca'Granda (Κορνάρο του Μεγάλου Οίκου).

Ίσως η τύχη να μην ευνοούσε τόσο τον Federico Corner εάν δεν συναντούσε τον βασιλιά της Κύπρου Πέτρο Α?. Ο θρυλικός βασιλιάς και ίσως ο σπουδαιότερος από τη δυναστεία των Lusignan υπήρξε ένδοξος σταυροφόρος εναντίον του ισλάμ και η φήμη και η δόξα του έφθασαν στην Ευρώπη, ενώ η κυπριακή λαϊκή μούσα τον ύμνησε ως ρήγα της Ανατολής και βασιλιά της Δύσης. Όταν περιηγήθηκε τις χώρες της Ευρώπης για να οργανώσει μια νέα σταυροφορία για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων, ο δυτικός κόσμος τον υποδέχθηκε με ενθουσιασμό και συναθροιζόταν για να τον θαυμάσει από κοντά.

Ο πλούσιος Βενετός Federico Κορνάρο -και μετέπειτα θεμελιωτής του κλάδου που είχε ως φέουδο την Επισκοπή- φιλοξένησε τον βασιλιά της Κύπρου Πέτρο Α? στο μέγαρό του στη Βενετία, το οποίο βρισκόταν στην ενορία του Αγίου Λουκά, στο Μεγάλο Κανάλι. Το μέγαρό του υπήρξε ένα από τα πιο παλαιά και λαμπρά μέγαρα και ήταν οικοδομημένο, σύμφωνα με τους ειδικούς, σε βυζαντινή τεχνοτροπία. Ο Federico Κορνάρο πρόσφερε λαμπρή φιλοξενία στον βασιλιά της Κύπρου, αλλά η γενναιοδωρία του προς αυτόν ήταν ακόμη πιο μεγάλη αφού, επίσης, του παραχώρησε τεράστια δάνεια. Το ποσό το οποίο του δάνεισε ανερχόταν στο ύψος των 60.000 δουκάτων, γιατί ο βασιλιάς το είχε ανάγκη για τις προετοιμασίες ενός νέου πολέμου κατά των απίστων. Ο βασιλιάς με τη σειρά του έχρισε τον Federico ιππότη του Τάγματος του Ξίφους, ένα τάγμα του οποίου εμπνευστής και ιδρυτής υπήρξε ο ίδιος ο βασιλιάς Πέτρος. Επίσης, του παραχώρησε την άδεια να φέρει το οικόσημο των Lusignan μαζί με το έμβλημα του Τάγματος του Ξίφους, το οποίο έφερε το εύστοχο motto: Εμμένειν τη αρετή (Pour loyaute maintenir). Ο Federico δεν παρέλειψε να χαράξει τα οικόσημα αυτά στην πρόσοψη του μεγάρου του. Σε αντάλλαγμα ο βασιλιάς της Κύπρου του παραχώρησε την Επισκοπή με τις μεγάλες εύφορες εκτάσεις και τα πλούσια νερά της περιοχής, κυρίως αυτά του ποταμού Κούρρη. Με τον τρόπο αυτό άρχισε η συστηματική εκμετάλλευση των φυτειών ζαχαροκάλαμου που υπήρχαν εκεί, και από τις οποίες μετέπειτα τροφοδοτούσαν τη Βενετία.

Και μετά τη δολοφονία του βασιλιά Πέτρου ο Federico Κορνάρος συνέχισε να έχει στενές σχέσεις με το μεσαιωνικό βασίλειο της Κύπρου. Το 1378 είχε μεσολαβήσει για τον γάμο του βασιλιά της Κύπρου Πέτρου Β' με τη Valentina Visconti, θυγατέρα του δούκα του Μιλάνου. Η Valentina πριν μεταβεί στην Κύπρο είχε φιλοξενηθεί, επίσης, από τον Federico στο ανάκτορό του, στη Βενετία. Ο γιος του Ιωάννης όταν κατά καιρούς αντιμετώπιζε προβλήματα με τα φέουδά του στην Κύπρο, δηλαδή, αυτό της Επισκοπής και αυτό της Μόρφου, η Γαληνοτάτη, όπως σε όλες τις περιπτώσεις, με ιδιαίτερη φροντίδα υπερασπιζόταν τα συμφέροντα της οικογένειας Κορνάρο. Επίσης, η Γαληνοτάτη, μέσω των πρέσβεών της, επενέβαινε ώστε να επέλθει κάποια λύση σχετικά με τις συγκρούσεις που αφορούσαν τα δικαιώματα άρδευσης της περιοχής της Επισκοπής, τις οποίες είχε η οικογένεια Κορνάρο με τους ιππότες του Αγίου Ιωάννη, που διέμεναν στο γειτονικό Κολόσσι. Οι δεσμοί με το βασίλειο της Κύπρου γίνονται αργότερα ακόμη πιο στενοί όταν ο γιος του Federico, Πέτρος Κορνάρο, νυμφεύεται τη Μαρία (di Enghien) Lusignan, πριγκίπισσα του Άργους και του Ναυπλίου, στην Πελοπόννησο. Όταν λίγο μετά ο Πέτρος πέθανε, χωρίς να αφήσει απογόνους, η Μαρία με έγγραφο ημερομηνίας 12 Δεκεμβρίου 1388 παραχωρούσε τις κτήσεις αυτές στη Γαληνοτάτη, με τον φόβο ότι θα έπεφταν στην εξουσία των Οθωμανών. Η περίπτωση αυτή βέβαια ανακαλεί στη μνήμη μας τον επιδέξιο τρόπο με τον οποίο αργότερα οι Βενετοί είχαν περάσει στην εξουσία τους και το βασίλειο της Κύπρου από τα χέρια της Αικατερίνης Κορνάρο. Οι απόγονοι των Cornaro-Piscopia και συγκεκριμένα ο Giovanni Battista Cornaro τo 1680 απευθύνθηκε στον δόγη προβάλλοντας διεκδικήσεις ως Cornaro-Piscopia ώστε να έχει το δικαίωμα να φέρει τα διάσημα του Τάγματος του Ξίφους, τα οποία είχαν παραχωρηθεί από τον βασιλιά Πέτρο στον πρόγονό του Federico Cornaro-Piscopia. Tέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι η θυγατέρα του Giovanni Battista, Ελένη Λουκρητία, μαζί με τη βασίλισσα της Κύπρου Αικατερίνη υπήρξαν οι δύο πιο λαμπρές γυναικείες φυσιογνωμίες των δύο κλάδων αντίστοιχα της οικογένειας Κορνάρο. Η Ελένη Λουκρητία έμεινε γνωστή στην ιστορία ως επτάγλωσσο θαύμα γιατί γνώριζε επτά γλώσσες και υπήρξε η πρώτη γυναίκα που είχε εκπονήσει διδακτορική διατριβή. Οι Cornari-Piscopia συνδέθηκαν στενά με την Κύπρο και άφησαν τα ίχνη τους κυρίως σε ό,τι έχει σχέση με τη ζαχαροκαλλιέργεια στην Επισκοπή Λεμεσού.

Το κύριο κέντρο με φυτείες ζαχαροκάλαμου και παραγωγή ζάχαρης των Κορνάρο βρισκόταν στην Επισκοπή και μαρτυρείται από το 1365. Το 1494, όπως μας πληροφορεί μια πηγή, οι Κορνάρο είχαν προσλάβει για την καλλιέργεια και επεξεργασία της ζάχαρης γύρω στους 400 εργάτες, μεταξύ των οποίων, όπως μαρτυρείται, και δούλους. Η απόκτηση της Επισκοπής από τον Federico Cornaro εξασφάλισε σ' αυτόν και την οικογένειά του έναν σημαντικό ρόλο στην κυπριακή παραγωγή και το εμπόριο ζάχαρης. Παρόλο που κατά καιρούς οι σχέσεις της Γαληνοτάτης με τους Lusignan ήταν τεταμένες ώστε σε διάφορες περιπτώσεις διέτασσε τους πολίτες της να εγκαταλείψουν τη νήσο, κατ' εξαίρεση, όμως, επέτρεπε στους Κορνάρο να διατηρούν εκεί έναν πράκτορα και να συνεχίζουν να εξάγουν τα προϊόντα των κτήσεών τους στη Βενετία. Άλλωστε οι αδελφοί Κορνάρο -Federico, Fantino και Marco- ήδη από το 1360 ήταν συνεταίροι σε οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες στην Κύπρο. Για την εκμετάλλευση της ζάχαρης, η οποία παραγόταν στις φυτείες της Επισκοπής, δαπάνησαν μεγάλα ποσά τόσο για την επεξεργασία όσο και για την παραγωγή της. Το διυλιστήριο ζάχαρης των Κορνάρο στην Επισκοπή, στην τοποθεσία Σεράγια, αντιπροσωπεύει, σύμφωνα με τους ειδικούς, μνημείο-κλειδί της ενετικής βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Κύπρο. Ένα σωζόμενο σχέδιο του Castello de Piscopia, που προέρχεται από το Κρατικό Αρχείο Βενετίας, αποτελεί μοναδικό τεκμήριο το οποίο παρέχει πολύτιμες ενδείξεις για την εγκατάσταση αυτή των Κορνάρο. Το διυλιστήριο των Κορνάρο είναι μια βιομηχανική εγκατάσταση κτισμένη από Ενετούς ιδιοκτήτες σε λεβαντίνικο σχέδιο, γεγονός που μαρτυρεί ότι το κυπριακό αυτό μοντέλο επηρέασε τις βιομηχανικές κατασκευές στη Βενετία. Αυτό ίσως να δίνει εξήγηση στο γεγονός ότι η Βενετία ήταν μια από τις πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που έκτισε τα δικά της διυλιστήρια, όπως μαρτυρεί η παρουσία διυλιστηρίων ζάχαρης (raffinatori di zucchero) πριν από το 1468 καθώς και άλλα ευρήματα του 15ου και 16ου αιώνα, κοντά στη Βενετία. Οι πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφές στην τοποθεσία Σεράγια της Επισκοπής, όπου βρίσκονται τα κατάλοιπα των ζαχαρόμυλων της οικογένειας Κορνάρο, έδειξαν ότι το σύμπλεγμα διαθέτει εγκαταστάσεις για το βράσιμο και το άλεσμα της ζάχαρης, αποθήκες κ.ά. Οι εγκαταστάσεις για το άλεσμα παρέχουν ενδείξεις για τη μηχανική διαδικασία με την οποία λειτουργούσαν αυτά τα υδροκίνητα μηχανήματα. Σε υπόγειο αψιδωτό θάλαμο στεγαζόταν ο τροχός που γύριζε τη μυλόπετρα στο ισόγειο. Υφίστανται, επίσης, καλά διατηρημένες οι διπλές εστίες, πάνω από τα καμίνια, όπου έβραζαν οι μεγάλοι χάλκινοι λέβητες με τον χυμό από το ζαχαροκάλαμο. Η ύπαρξη μιας ορθογώνιας δεξαμενής, η οποία χρησίμευε για το πλύσιμο των πήλινων καλουπιών για τη ζάχαρη, καθώς και το υδραγωγείο αποτελούν άλλα αξιόλογα τμήματα του ζαχαρόμυλου των Κορνάρο.
Αργότερα, όταν η Κύπρος πέρασε στην εξουσία της Γαληνοτάτης, οι Κορνάροι της Επισκοπής, απόγονοι δηλαδή του Federico Kορνάρου, είχαν αποκτήσει και άλλα φέουδα στην Κύπρο εκτός από την Επισκοπή, όπως το χωριό Αντρολύκου, της περιοχής της Χρυσοχούς, καθώς και την Αλεξανδρέττα, στην περιοχή της Αλεξανδρέττας. Ο οικισμός της Αλεξανδρέττας χάθηκε με την πάροδο των ετών και το τοπωνύμιο ξεχάστηκε, ενώ όλη η περιοχή κατά τα νεότερα χρόνια ονομάστηκε Τηλλυρία.

Οι Κορνάροι, όπως για παράδειγμα ο Γαβριήλ Κορνάρος, φεουδάρχης της Αλεξανδρέττας, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο μετέπειτα δόγης Λεονάρδος Dona αλλά και άλλα βενετικά ανέκδοτα έγγραφα, είχε δημιουργήσει στην Αλεξανδρέττα ένα ναυπηγείο. Οι Κορνάροι προσπάθησαν ακόμη να εξορύξουν στην περιοχή Αφροδίσια της Αλεξανδρέττας κάποια πετρώματα με την ελπίδα ότι θα ήταν διαμάντια, αλλά δυστυχώς επρόκειτο απλώς για λίθους που ομοίαζαν με διαμάντια...

Ενδιαφέρουσα ωστόσο μαρτυρία είναι αυτή που διασώζει ο Marino Sanuto o Νεότερος στα Ημερολόγιά του, για τη σχέση της εν λόγω οικογένειας με τον βασιλιά Πέτρο της Κύπρου και γενικά με τη μεγαλόνησο. Η σύζυγος, γράφει, του Fantin Κορνάρο-Επισκοπής είχε ένα βαρύτιμο περιδέραιο, ωραιότατο και πλούσιο σε διακόσμηση, το οποίο κάποτε ανήκε στον βασιλιά της Κύπρου...