Γράφει η Νάσα Παταπίου | npatapiou@moec.gov.cy

Μεταξύ των 10 σπουδαιότερων της Αμμοχώστου, η οικογένεια Ξενάκη ήταν μια από τις οικογένειες Κυπρίων που εγκαταστάθηκαν στην Πόλα της Ιστρίας

Όπως μαρτυρείται σε έγγραφο της 28^ης Σεπτεμβρίου 1574, μία από τις δέκα πιο σπουδαίες οικογένειες της Αμμοχώστου, κατά τον 16^ο αιώνα, ήταν η οικογένεια Ξενάκη. Η οικογένεια αυτή στη συνέχεια, μετά την κατάκτηση της Κύπρου, θα εγκατασταθεί αρχικά στην Πόλα της Ιστρίας και μετά στη Βενετία και θα διαπρέψει. Ένα σημαντικό μέλος της οικογένειας είχε ανέλθει στο εκκλησιαστικό αξίωμα του μητροπολίτη Φιλαδελφείας. Το πόσο σημαντική οικογένεια ήταν καταδεικνύεται και σε μια άλλη πηγή του 1601, στην οποία κάποιοι μάρτυρες στη Βενετία πιστοποιούσαν ότι ο Κωνσταντίνος Ξενάκης ήταν νόμιμος γιος του Δημητρίου Ξενάκη και ο ίδιος ο πατέρας του, δηλαδή ο Δημήτριος Ξενάκης, ήταν μέλος του Συμβουλίου των ευγενών της Αμμοχώστου. Ουσιαστικά γενάρχης της οικογένειας Ξενάκη στη Βενετία ήταν ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, πατέρας του Θεοφάνη, που είχε εκλεγεί μητροπολίτης Φιλαδελφείας και πατέρας του Δημήτριου Ξενάκη, που είχε σύζυγο Κύπρια και ένας από τους πέντε γιους του είχε διαπρέψει ως γιατρός.

Θεοφάνης Ξενάκης

Η οικογένεια Ξενάκη ήταν μια από τις οικογένειες Κυπρίων που εγκαταστάθηκαν στην Πόλα της Ιστρίας. Εκεί, τους παραχωρήθηκαν τιμάρια και οικονομική ενίσχυση γιατί απώλεσαν τις περιουσίες τους στην Κύπρο και προσφυγοποιήθηκαν, μετά την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς. Ο γιος του Κωνσταντίνου Ξενάκη Θεοφάνης είχε γεννηθεί στην Πόλα, αλλά εγκαταστάθηκε στη Βενετία και είχε ως δάσκαλό του τον Θεόφιλο Κορυδαλλέα και τον Γαβριήλ Σεβήρο, που ήταν ο πρώτος μητροπολίτης Φιλαδελφείας. Υπηρέτησε αρχικά ως εφημέριος στον ναό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων και μετά τον θάνατο του Σεβήρου εξελέγη από τη Γενική Συνέλευση της Αδελφότητας μητροπολίτης Φιλαδελφείας. Στη συνέχεια με την αρωγή της βενετικής Γερουσίας χειροτονήθηκε μητροπολίτης το 1618 στην Κωνσταντινούπολη, από τον πατριάρχη Τιμόθεο Β΄. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται και σε επιστολή με αποδέκτη τον Βενετό πρέσβη στη Ρώμη, στις 29 Απριλίου 1617, στην οποία αναφέρονταν τα εξής: «Αφού είχε συγκληθεί το συμβούλιο των Ελλήνων στην εκκλησία τους με πρόεδρο τον Ανδρέα Κουβλή, εξελέγη ως ιεράρχης (prelato) τους ο αιδεσιμότατος Θεοφάνης Ξενάκης με ψήφους εκατόν σαράντα δύο υπέρ και δεκαπέντε κατά, και επικυρώθηκε με τη σφραγίδα του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως». Στον εγκωμιαστικό λόγο που εκφωνήθηκε στην ενθρόνισή του στον Άγιο Γεώργιο χαρακτηρίζεται ως αγαθός κυβερνήτης, καλός γεωργός, πανέμπειρος κ.ά. Ο Θεοφάνης Ξενάκης είναι βέβαια γνωστός και για την παρουσία του στον εκδοτικό κόσμο της Βενετίας. Εργάστηκε ως διορθωτής εκκλησιαστικών βιβλίων και κυρίως στο τυπογραφείο του Αντωνίου Pinelli. Ο Θεοφάνης Ξενάκης υπήρξε επίσης λαμπρός ιεροκήρυκας στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στη Βενετία, κατά τα έτη 1607 και 1612, χρησιμοποιώντας τη δημώδη ελληνική με μεγάλη επιτυχία. Ο μητροπολίτης Φιλαδελφείας πέθανε στις 29 Φεβρουαρίου 1632, σε ηλικία εξήντα δύο ετών, μετά από επτάμηνη ασθένεια από άσθμα και αποπληξία.

Δημήτριος Ξενάκης

 Ο δεύτερος γιος του Αμμοχωστιανού Κωνσταντίνου Ξενάκη ήταν ο Δημήτριος Ξενάκης, που είχε νυμφευθεί την Κύπρια συμπατριώτισσά του, η οποία καταγόταν από την επίσης γνωστή κυπριακή οικογένεια Negrin ή Negroni. Η οικογένεια Negroni ήταν μάλλον γενουατικής καταγωγής και φαίνεται ότι και η οικογένεια της συζύγου του Δημητρίου καταγόταν από την ίδια οικογένεια. Ο πατέρας του Δημήτριου και του Θεοφάνη, Κωνσταντίνος Ξενάκης, έφθασε στη Βενετία πρόσφυγας αφού το 1594 είχε εξουσιοδοτήσει τη σύζυγό του ως εκπρόσωπό του, για να διεκδικήσει όσα μπορούσαν να πάρουν ως ενίσχυση ως πρόσφυγες. Το 1601 μαρτυρείται σε έγγραφο ότι ο πατέρας του Δημήτριου και Θεοφάνη, Κωνσταντίνος Ξενάκης, κατείχε κτηματική περιουσία στην Πόλα  της Ιστρίας, η οποία του είχε παραχωρηθεί, όπως είχε συμβεί και με άλλους Κύπριους πρόσφυγες για ενίσχυση.

Ο Δημήτριος Ξενάκης, πρόσφυγας με καταγωγή από την Κύπρο, φρόντισε να εξασφαλίσει τους πέντε γιους του, για να μπορέσουν κάποτε να διοριστούν σε κάποια διοικητική θέση. Γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό ζήτησε με αίτημά του στις βενετικές αρχές, να αναγνωριστεί στους γιους του η βενετική υπηκοότητα. Στο εν λόγω αίτημα με ημερομηνία 8 Απριλίου 1642 αναφέρονται τα ακόλουθα: Οι γιοι του Κύπριου Δημήτριου Ξενάκη που είχε γεννηθεί στην Πόλα και της επίσης Κύπριας Κορνηλίας Negrini ήταν οι: Θεόδωρος, Ιωάννης, Πέτρος και Θωμάς. Ο πατέρας του Δημήτριου Κωνσταντίνος, όπως τονιζόταν στο αίτημα, ήταν ευγενής και μέλος του Συμβουλίου της Αμμοχώστου. Ο Δημήτριος ήταν επίσης αδελφός του Θεοφάνη, μητροπολίτη Φιλαδελφείας. Βέβαια, για να εισακουσθεί το πιο πάνω αίτημά του, έπρεπε κάποιοι συμπατριώτες του Δημήτριου Ξενάκη να πιστοποιήσουν εγγράφως και ενόρκως το περιεχόμενό του. Έτσι την ίδια ημέρα με έγγραφο που συντάχθηκε μαζί με το προηγούμενο, τέσσερις διακεκριμένοι Κύπριοι, οι Φραγκίσκος Νεγροπόντης, Μπερνάρδος του Ιάκωβου Άκρη, Βικέντιος του Εμμανουήλ Φίνη και Ιερώνυμος του Αντώνιου Ιουστινιάνη, πιστοποιούσαν ότι γνώριζαν καλώς τους γιους του Δημήτριου Ξενάκη και της Κορνηλίας Negrini.

Ωστόσο, δύο χρόνια μετά, στις 16 Δεκεμβρίου του έτους 1644, χρειάστηκε εκ νέου να συνταχθεί ένα έγγραφο με συστάσεις για τους γιους του Δημήτριου Ξενάκη. Αυτή τη φορά εκτός από τους προηγούμενους μάρτυρες υπέγραφαν επιπλέον και οι αδελφοί Φίλιππος και Νικόλαος Γονέμης. Όλοι διαβεβαίωναν και πάλι ότι γνώριζαν πολύ καλά τους νεαρούς αδελφούς Ξενάκη, οι οποίοι είχαν μεγαλώσει πολύ καλά και με αγωγή. Ο πατέρας των νέων αυτών, όπως διαβεβαίωναν οι μάρτυρες, έκανε τον διαμεσολαβητή σε εταιρείες ασφαλιστών. Επίσης, ο Χριστόφορος da Canal υπενθύμιζε ότι τον συνέδεε φιλία με τον πατέρα των πέντε νεαρών.

Είχε ακόμη χρειαστεί οι πέντε αδελφοί να παρουσιάσουν πιστοποιητικά γέννησης στην προσπάθειά τους να κατορθώσουν να αποκτήσουν τη βενετική υπηκοότητα. Ο ιερέας του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, Θεοφύλακτος Τζανφουρνάρης, χορήγησε στους αδελφούς Άγγελο, Θεόδωρο, Ιωάννη, Πέτρο και Θωμά τα πιστοποιητικά γέννησης με σχετικό έγγραφο που έφερε ημερομηνία 10 Σεπτεμβρίου 1648. Τα πιο πάνω στοιχεία μαρτυρούν ότι η οικογένεια Ξενάκη ήταν ελληνική και βέβαια ορθόδοξου δόγματος. Ο Άγγελος είχε πεθάνει αρκετά νέος αφού είχε ασθενήσει βαριά για πέντε μήνες. Επίσης νέος είχε πεθάνει και ο αδελφός του Πέτρος. Στους προστάτες αγίους της οικογένειας Ξενάκη, που δεν ήταν άλλοι παρά οι Κοσμάς και Δαμιανός, έγιναν παρακλήσεις και προσευχές για να σωθεί. Ο Άγγελος Ξενάκης επιθυμούσε να ενταφιαστεί στον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων μέσα στο ίδιο μνήμα που είχε ενταφιαστεί και ο αδελφός του Πέτρος. Ο Άγγελος Ξενάκης ήταν δικηγόρος και κατοικούσε στη Βενετία, στην ενορία της Αγίας Μαρίας Zobenigo.

Τα στοιχεία που μας αποκαλύπτονται από αρχειακό υλικό μαρτυρούν ότι ο Δημήτριος Ξενάκης εκτός από τους πέντε γιους είχε και δύο θυγατέρες. Η μία ονομαζόταν Μαρίνα και η άλλη Ελένη η οποία και χαρακτηρίζεται ως ανάπηρη.

Τα παιδιά του Δημήτριου Ξενάκη διέπρεψαν ο καθένας στον δικό του τομέα. Ο Θεόδωρος ήταν στρατιωτικός και υπηρέτησε στη Ζάκυνθο επιδεικνύοντας ενδιαφέρον ώστε το φρούριο του νησιού να θωρακιστεί όσο γίνεται καλύτερα. Επίσης ο Θεόδωρος είχε υπηρετήσει και στο Τρεβίζο. Σε πολύ σημαντικό γιατρό αναδείχθηκε ο Θωμάς Ξενάκης του οποίου έχουν διασωθεί και δύο απεικονίσεις από προσωπογραφίες.

Η οικογένεια Ξενάκη, ευγενής οικογένεια της Αμμοχώστου, μετά την απώλεια της Κύπρου κατέφυγε στη Βενετία και χρειάστηκε την οικονομική ενίσχυση της Δημοκρατίας στη Βενετία και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Πόλα. Τόσο ο μητροπολίτης Φιλαδελφείας Θεοφάνης Ξενάκης όσο και ο ανεψιός του, ο φημισμένος ιατρός Θωμάς Ξενάκης, διέπρεψαν και τίμησαν την κυπριακή καταγωγή τους υπενθυμίζοντας σε κάθε βήμα της ζωής τους ότι πατρίδα τους ήταν η νήσος Κύπρος…

Εικόνα: Η εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας με τους ιαματικούς αγίους Κοσμά και Δαμιανό, που μνημονεύονται ως προστάτες άγιοι της οικογένειας Ξενάκη. Η εικόνα προέρχεται από τον ναό της Παναγίας Οδηγήτριας Κλήρου και τώρα εκτίθεται στο Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Ταμασού και Ορεινής στο Επισκοπειό. Ευχαριστίες θερμές για την παραχώρηση της φωτογραφίας στη δρα Ουρανία Περδίκη.