Γράφει η Νάσα Παταπίου

"Βρες τρόπο, φύγε τώρα, εξαφανίσου
τόσο ο Γουλιέλμος όσο και ο Γεράρδος
επιθυμούν να σε βαπτίσουν Δυσδαιμόνα"

Η 23η Απριλίου, ως γνωστόν, έχει καθιερωθεί από την UNESCO ως Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου και είναι αφιερωμένη στους δύο μεγάλους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, τους Ουίλλιαμ Σαίξπηρ και Μιχαήλ Θερβάντες, που εγκατέλειψαν τον παρόντα κόσμο ακριβώς την ίδια ημέρα, στις 23 Απριλίου 1616.

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης τετρακόσιων χρόνων από την εκδημία των δύο μεγάλων δημιουργών της παγκόσμιας λογοτεχνίας διοργανώνονται αφιερωματικές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο, και ιδιαίτερα στις γενέθλιες χώρες τους Αγγλία και Ισπανία. Υπάρχει άραγε κάποια σχέση των δύο μεγάλων δημιουργών, η οποία να τους συνδέει με την Κύπρο; Εκτός βέβαια ότι το έργο τους έχει εμπνεύσει και εμπνέει, εκτός από τους αμέτρητους θαυμαστές και τα εκατομμύρια αναγνώστες τους ανά τον κόσμο, υπάρχει κάτι το οποίο τους συνδέει με τη μεγαλόνησο; Θα απαντούσαμε ότι "κατά κάποιο τρόπο" συνδέονται πράγματι με την Κύπρο. Τα τείχη της Αμμοχώστου, για παράδειγμα, σχετίζονται, ή μάλλον σχετίστηκαν πολύ αργότερα, με έργο του Σαίξπηρ. Έτσι στη συνέχεια το όνομα ενός έργου του Σαίξπηρ δόθηκε σε πύργο των τειχών της Αμμοχώστου. Υπάρχει επίσης και σχέση του Θερβάντες με την Κύπρο, αφού και ο ίδιος πολέμησε με τις ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης (Sacra Liga) και ασφαλώς μαζί με Έλληνες και Κυπρίους στην περίφημη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, τη λαμπρή εκείνη ημέρα της 7ης Οκτωβρίου 1571. Στη ναυμαχία αυτή οι Οθωμανοί δέχθηκαν ένα ισχυρό πλήγμα από τις χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης ως εκδίκηση, μετά την εξ ολοκλήρου κατάληψη της Κύπρου με την παράδοση, τον Αύγουστο του 1571, της Αμμοχώστου.

Ο Σαίξπηρ και ο "δήθεν" πύργος του Οθέλλου

Ο ονομαζόμενος "πύργος του Οθέλλου" στις μεσαιωνικές οχυρώσεις της Αμμοχώστου εμφανίζεται για πρώτη φορά από τότε που η μεγαλόνησος πέρασε στην εξουσία των Βρετανών. Φαίνεται ότι οι Άγγλοι θέλησαν με αυτό τον τρόπο να προσδώσουν περισσότερη αίγλη στη νέα τους αποικία, Κύπρο, με τη συσχέτιση ενός σημαντικού μνημείου της μεγαλονήσου με τον παγκοσμίου φήμης δραματουργό τους. Το έργο του Σαίξπηρ "Οθέλλος", όπως μπορεί ο κάθε αναγνώστης να διαπιστώσει, δεν διαδραματίζεται στο φρούριο της Αμμοχώστου. Η μόνη αναφορά η οποία γίνεται στο έργο είναι ότι σχετίζεται απλώς και μόνο με ένα φρούριο στην Κύπρο παράκτιο. Επίσης το φρούριο της Αμμοχώστου δεν υπήρξε ποτέ κατοικία ενός διοικητή (capitano), αφού από τα χρόνια των Lusignan υπήρχε πάντοτε ένα μέγαρο είτε για τους βασιλείς, είτε αργότερα επί Βενετοκρατίας για τον Βενετό διοικητή της πόλης. Εξάλλου, η έδρα του Βενετού τοποτηρητή δεν υπήρξε ποτέ η Αμμόχωστος αλλά η πρωτεύουσα Λευκωσία.

Ο Σαίξπηρ είχε εμπνευστεί το έργο του "Οθέλλος" από ένα διήγημα το οποίο περιλαμβάνεται στο έργο "Hecatomithi" του Βενετού μυθιστοριογράφου Giraldo Cinthio, το οποίο γράφτηκε το 1580. Το διήγημα αυτό λέγεται ότι σχετίζεται με τη ζωή του Βενετού Χριστόφορου Moro, που υπηρέτησε στην Κύπρο ως τοποτηρητής και όταν επέστρεψε πίσω στην πατρίδα του, μετά τη λήξη της διετούς θητείας του, γύρισε χωρίς τη σύζυγό του. Η σύζυγος του τοποτηρητή ταυτίστηκε με τη Δυσδαιμόνα ενώ ο Βενετός τοποτηρητής με Μαυριτανό με μελαψό δέρμα, αφού Moro σημαίνει Μαυριτανός ή και μαύρος ή μαυριδερός. Ο Moro είχε διοριστεί στην Κύπρο ως τοποτηρητής τον Μάιο του 1505. Το συγκεκριμένο έργο του Σαίξπηρ γράφτηκε το 1604. Είναι πρόδηλο ότι η ταύτιση του συγκεκριμένο πύργου της οχύρωσης της Αμμοχώστου με το όνομα "πύργος του Οθέλλου" δεν είναι παρά ένας γνήσιος μύθος, που όμως πέρασε και καθιερώθηκε τόσο γιατί αρχικά οι αποικιοκράτες Άγγλοι επεδίωξαν τον συσχετισμό αυτό, όπως προαναφέρθηκε, και στη συνέχεια το όνομα αυτό επικράτησε για πολλούς και ευνόητους λόγους.

Θερβάντες και Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Κατά τον Γάλλο ναύαρχο Julien Graviere, η ναυμαχία της Ναυπάκτου (Lepanto) υπήρξε η τρίτη έως τότε μεγαλύτερη ναυμαχία στον κόσμο μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνος και τη ναυμαχία στο Άκτιο. Ένας μεταξύ των μαχητών που έλαβαν μέρος στην περίφημη αυτή ναυμαχία ήταν και ο μετέπειτα μεγάλος δημιουργός της παγκόσμιας λογοτεχνίας Μιχαήλ Θερβάντες. Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου είχε διεξαχθεί στις 7 Οκτωβρίου 1571, στον Κορινθιακό κόλπο, κοντά στις Εχινάδες Νήσους, οι οποίες αναφέρονται στις δυτικές πηγές ως Curzolari. Ήταν κατά τις πρωινές ώρες, ημέρα Κυριακή, όταν συγκρούστηκε το ισλάμ με τον χριστιανισμό και μετά από μια αδυσώπητη και ανελέητη μάχη η τροπαιοφόρα νίκη κατέληξε στις ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας (Sacra Liga). Οι ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης είχαν συνασπισθεί για την υπεράσπιση της Κύπρου, η οποία όμως τελικά πέρασε στην εξουσία των Οθωμανών, μετά την παράδοση της Αμμοχώστου. Ο στόλος της Sacra Liga έφθασε με πολλή καθυστέρηση στην Ανατολική Μεσόγειο και οι υπερασπιστές της Αμμοχώστου μάταια ανέμεναν βοήθεια, ώστε τελικά αναγκάστηκαν με διαπραγματεύσεις να παραδώσουν την πόλη στους Οθωμανούς, οι οποίοι δυστυχώς είχαν παραβεί, ως γνωστόν, τους όρους παράδοσης.

Στη ναυμαχία αυτή που ανέκοψε την προέλαση των Οθωμανών προς την Ευρώπη και ο χριστιανισμός πήρε εκδίκηση με την ήττα του οθωμανικού στόλου για την απώλεια της Κύπρου, του τελευταίου χριστιανικού προπυργίου στην Ανατολική Μεσόγειο, ο Μιχαήλ Θερβάντες όχι μόνο πολέμησε και έζησε τον θρίαμβο της νίκης αυτής, αλλά απώλεσε και το αριστερό του χέρι. Θρυλείται μάλιστα πως όταν αργότερα έγινε συγγραφέας, συνήθιζε να λέει χαριτολογώντας ότι "είχε απολέσει το αριστερό του χέρι προς δόξα του δεξιού του", αφού διέπρεψε εξαιτίας της γραφίδας του.
Ο Θερβάντες γεννήθηκε στην Ισπανία το 1547 και έζησε μέσα στη φτώχεια αφού ο πατέρας του βρισκόταν σε άσχημη οικονομική κατάσταση. Έτσι άρχισε τη σταδιοδρομία του ως στρατιώτης και κάτω από αυτές τις συνθήκες έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου πολεμώντας επί του πλοίου Marquesa κατά του ισλάμ. Αργότερα, το 1575, αιχμαλωτίστηκε και έζησε ως σκλάβος στο Αλγέρι για πέντε χρόνια. Μετά την απελευθέρωσή του συνέχισε να ζει στη φτώχεια και πέθανε στις 23 Απριλίου 1616 σε ηλικία 66 ετών. Άφησε πίσω του ένα μυθιστόρημα, τον Δον Κιχώτη (Don Quixote), το οποίο κατά τον Ντοστογιέφσκι αποτελεί σπουδαίο επίτευγμα.

O δημιουργός, ωστόσο, του Δον Κιχώτη δεν πολέμησε απλώς κατά του κατακτητή της Κύπρου, αλλά υπήρξε συμπολεμιστής και πολλών Κυπρίων και Ελλήνων, μερικοί από τους οποίους είχαν υπερασπιστεί τη μεγαλόνησο κατά τον πόλεμο 1570-1571. Πολλοί Κύπριοι, αλλά και Έλληνες από βενετοκρατούμενες τότε ελληνικές περιοχές που είχαν αιχμαλωτιστεί κατά την πτώση της Λευκωσίας και κατά την παράδοση της Αμμοχώστου υπηρετούσαν αναγκαστικά ως κωπηλάτες στις γαλέρες που έλαβαν μέρος με τον οθωμανικό στόλο στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Με τη θριαμβευτική νίκη, οι περισσότεροι από αυτούς απέκτησαν την ελευθερία τους. Άλλοι Κύπριοι και Έλληνες επίσης είχαν λάβει μέρος στην εν λόγω ναυμαχία υπηρετώντας στον βενετικό στόλο.

Ο Μιχαήλ Θερβάντες πολέμησε λοιπόν για τον ίδιο σκοπό και εναντίον του ιδίου εχθρού όχι μόνο μαζί με τους απειράριθμους κωπηλάτες που βρέθηκαν αναγκαστικά δεμένοι στις γαλέρες και μόλις έλυσαν τα δεσμά στράφηκαν κατά των Οθωμανών, αλλά μαζί και με άλλους επώνυμους Έλληνες και Κυπρίους. Μεταξύ αυτών μπορούμε να αναφέρουμε τους ναυπλιωτικής καταγωγής που αρχικά υπερασπίστηκαν την Κύπρο Νικόλαο Εξαρχόπουλο, Δημήτριο Λούζη, Θεόδωρο Παλαιολόγο, Πέτρο Φράτη κ.ά. Στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου μεταξύ άλλων είχε λάβει μέρος και ο Mutio Συγκλητικός, εγγονός του πρώτου κόμη Rochas Ευγένιου Συγκλητικού. Είχε συλληφθεί αιχμάλωτος από τους Οθωμανούς το 1570 με την πτώση της Λευκωσίας και αφού κατόρθωσε να δραπετεύσει από το εχθρικό στρατόπεδο αναχώρησε με τη γαλέρα του Ιωάννη Βαπτιστή Benedetti και στη συνέχεια πολέμησε και αυτός μαζί με τις ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης. Τέλος ευτύχησε να ζήσει το παραλήρημα της νικηφόρας εκείνης ημέρας κατά τα χαράματα της 7ης Οκτωβρίου 1571 όπως και ο ίδιος ο Μιχαήλ Θερβάντες.

Φαίνεται ότι η μικρή πατρίδα Κύπρος έπρεπε ίσως να συσχετιστεί και με ένα μύθο ή παράδοση με τον δημιουργό της παγκόσμιας λογοτεχνίας Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, καθώς επίσης και με τον Μιχαήλ Θερβάντες, ο οποίος πολέμησε για την απώλεια της Κύπρου έστω και ως μισθοφόρος μάλλον, στην περίφημη ναυμαχία της Ναυπάκτου...