Γράφει η Νάσα Παταπίου

Στις πηγές των χρόνων της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο μεταξύ των φεουδαρχών της μεγαλονήσου ξεπροβάλλουν δειλά-δειλά και κάποια ονόματα γυναικών. Οι γυναίκες αυτές κατείχαν οπωσδήποτε φέουδα ή τα είχαν κληρονομήσει από τους συζύγους τους και επειδή έτυχε να μείνουν χήρες, έπρεπε οπωσδήποτε να προσφέρουν υπηρεσία στο φεουδαρχικό ιππικό, ανάλογα με τα φέουδά τους. Η υπηρεσία στο φεουδαρχικό ιππικό στην περίπτωση των γυναικών αυτών μπορούσε ασφαλώς να πραγματοποιηθεί με αντιπροσώπους τους, των οποίων κάλυπταν τις δαπάνες. Χάρη στα στοιχεία που έχουν διασωθεί σχετικά με τις κατά καιρούς στρατιωτικές παρατάξεις (mostre generali), που διεξάγονταν τότε στην Κύπρο, οφείλουμε τα ονόματα των γυναικών αυτών. Ακόμη έτυχε να συναντήσουμε στις πηγές ονόματα γυναικών, οι οποίες εκμίσθωναν ολόκληρα χωριά ή ακόμη ομάδες χωριών, τα γνωστά βαϊλάτα (baliazzi). Επιπρόσθετα, στις πηγές απαντούν γυναίκες που διεκδίκησαν δικαστικώς φέουδά τους, όταν κινδύνεψαν να τα χάσουν. Tα ονόματα των γυναικών αυτών ήταν για μας μια ευχάριστη έκπληξη αφού κατά τον 16ο αιώνα υπήρχαν κάποιες γυναίκες στην Κύπρο που είχαν προσωπικότητα και χαρακτηρίζονταν από δυναμισμό. Οι γυναίκες αυτές πρέπει ωστόσο να αναφερθεί ότι ανήκαν ασφαλώς πάντα στην άρχουσα τάξη.

Η αρχόντισσα Λουδοβίκα Da Unigo

Στην επιθεώρηση του φεουδαρχικού στρατού, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 28 Απριλίου 1560 στη Λευκωσία από τον Βενετό Γενικό Προνοητή και Σύνδικο Ανδρέα Duodo, αναφέρονται τρία ονόματα γυναικών που κατείχαν οι ίδιες προσωπικά φέουδα και όφειλαν γι' αυτόν τον λόγο υπηρεσία στον φεουδαρχικό στρατό. Πρόκειται για τις Λουδοβίκα da Unigo, Αγνή de Negron και Μαργαρίτα Clini. Η τελευταία στη στρατιωτική επιθεώρηση του 1557, όπως σημειώνεται στο σχετικό έγγραφο, δεν είχε ανταποκριθεί στις φεουδαρχικές της υποχρεώσεις και δεν έστειλε ως εκπρόσωπό της κάποιον ιππέα. Επίσης για την ίδια τη Μαργαρίτα Clini και κυρίως για την οικογένεια από την οποία καταγόταν, δεν έχουμε εντοπίσει κανένα στοιχείο. Ίσως το επίθετο Clini να ατύχησε από τον ίδιο τον γραφέα του εγγράφου στην ορθή απόδοση.
Η πρώτη, η Λουίζα da Unigo, καταγόταν από δύο μεγάλες οικογένειες της Κύπρου, αφού η μητέρα της ήταν το γένος Ποδοκάθαρου και ο πατέρας της το γένος Κωνστάντζο. Πατέρας της ήταν ο Tutio Κωνστάντζο, ένθερμος οπαδός του Φράγκου βασιλιά Ιακώβου Β΄ Lusignan, γι' αυτό άλλωστε ευεργετήθηκε από τον ίδιο με αξιώματα και φέουδα. Σε πρώτο γάμο, ο Tutio νυμφεύθηκε την Έλενα Ποδοκάθαρου, θυγατέρα του Πέτρου Ποδοκάθαρου και απέκτησε τη Λουΐζα, αλλά επειδή πολύ σύντομα πέθανε νυμφεύθηκε σε δεύτερο γάμο την αδελφή της μητριάς του, Ισαβέλλα Verny!
Mε την τέλεση του πρώτου γάμου του Tutio Κωνστάντζο ο βασιλιάς τού παραχώρησε ως δωρεά τα χωριά Αγρίδι και Κρηνί, στο διαμέρισμα της Κερύνειας. Μια άλλη πηγή επίσης αναφέρει ότι στο ίδιο ζεύγος παραχώρησε και το χωριό Αλεθρικό και χίλια πεντακόσια βυζάντια ετησίως από τα εισοδήματα των Πελενδρίων. Η ορφανή από μητέρα Λουΐζα φαίνεται ότι είχε μεγαλώσει με την οικογένεια της μητέρας της στην Κύπρο, αφού ο πατέρας της μετά την τέλεση του δεύτερου γάμου του είχε εγκατασταθεί στο Castelfranco, στη βόρεια Ιταλία. Το 1486 ζήτησε με αίτημά του η θυγατέρα του να μην υπακούσει στους συγγενείς της με τους οποίους ζούσε στην Κύπρο και να παντρευτεί, αλλά να μεταβεί στην Ιταλία κοντά στον πατέρα της. Ωστόσο, στη συνέχεια η Λουΐζα παντρεύτηκε τον Aurelio Da Unigo. Όπως πληροφορούμαστε από βενετική πηγή του έτους 1507, ο Tutio θέλησε να μεταβιβάσει τα δύο χωριά Κρηνί και Αγρίδι στον πρωτότοκό του γιο Ιωάννη, που είχε αποκτήσει από τον δεύτερό του γάμο, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του θείου της Λουΐζας, Ιωάννη Ποδοκάθαρου. Τα δύο χωριά, όπως προαναφέρθηκε, δόθηκαν ως δωρεά στους γάμους του Tutio με τη μητέρα της Λουΐζας και έτσι ανήκαν σ' αυτήν δικαιωματικά.
Αυτά ήταν λοιπόν τα φέουδά της, γι' αυτό ως φεουδάρχης όφειλε υπηρεσία στο φεουδαρχικό ιππικό. Η Λουδοβίκα ή Λουΐζα Ποδοκάθαρο Da Unigo, στη στρατιωτική επιθεώρηση του έτους 1557 ήταν απούσα και ούτε εκπροσωπήθηκε από κάποιον συγγενή ή κληρονόμο της. Στη στρατιωτική ωστόσο επιθεώρηση του 1560 γίνεται αναφορά ότι η Λουδοβίκα Da Unigo δήλωσε παρούσα αφού εκ μέρους της είχε εμφανιστεί ένας ιππέας εφοδιασμένος με θώρακα (corsaletto).

Η  Αγνή  Negron

Η Αγνή Negron, της οποίας το όνομα απαντά και στις δύο βενετικές πηγές, τις αναφερόμενες σχετικά με τις στρατιωτικές επιθεωρήσεις του 1557 και 1560, κατάγεται από τη μεγάλη κυπριακή οικογένεια Negron. Η οικογένεια αυτή εκτός από τα φέουδα που κατείχε ασχολείτο και με το εμπόριο. Ο πιο γνωστός φεουδάρχης της οικογένειας που είχε και μία ιδιόκτητη νάβα που έφερε το όνομα της οικογένειας -αφού ονομαζόταν Negrona- ήταν ο Ιάκωβος Negron. Κατείχε επίσης ως φέουδα τα χωριά Πέτρα, Παλαίκυθρο και Λευκόνοικο. Η σύζυγός του Ιωάννα Κωνστάντζο κατείχε τέσσερα χωριά στην Καρπασία: τον Άγιο Θεόδωρο, το Πατρίκι, τη Μέλια και την Έλιση. Τόσο η Μέλια όσο και η Έλιση χάθηκαν με την πάροδο των ετών. Oι δύο θυγατέρες του Ιάκωβου Negron παντρεύτηκαν Βενετούς πατρικίους. Η μία παντρεύτηκε τον Ιάκωβο Donato Κορνάρο και η άλλη, της οποίας το όνομα ήταν Κατερίνα, παντρεύτηκε το 1517 τον Ιερώνυμο Bragadin. H θυγατέρα που απέκτησε μαζί του, της οποίας αγνοούμε το όνομα, παντρεύτηκε τον Βενετό πατρίκιο Λορέντζο Ιουστινιάνη και απέκτησε μαζί του δυο γιους, τους Ιωάννη και Θωμά. Η Αγνή αφού φέρει το επίθετο Negron ίσως να είναι μία τρίτη θυγατέρα του Ιάκωβου Negron, ή ακόμη και εγγονή του. Η Αγνή κατείχε φέουδα ασφαλώς αφού όφειλε υπηρεσία στο φεουδαρχικό ιππικό.

Στη στρατιωτική επιθεώρηση του 1557 δεν είχε παρουσιαστεί εκ μέρους της Αγνής Negron κανένας κληρονόμος. Το 1560 όμως στη στρατιωτική επιθεώρηση που είχε πραγματοποιήσει στη Λευκωσία ο Γενικός Προνοητής και Σύνδικος Ανδρέας Duodo, η Αγνή Negron είχε εκπροσωπηθεί από τον Ιωάννη Bragadin, o oποίος σημειώνεται ως κληρονόμος της. Ίσως να πρόκειται για ανεψιό της.

Η εκμίσθωση του βαϊλάτου της Λεύκας από δύο γυναίκες

Είναι από τις σπανιότατες περιπτώσεις και πολύ πιθανόν και η μοναδική όπου αναφέρεται εκμίσθωση ενός ολόκληρου βαϊλάτου από δύο γυναίκες και μάλιστα πεθερά και νύφη. Πιο γνωστή ή μάλλον διάσημη είναι στην περίπτωση αυτή η νύφη, της οποίας τη βιογραφία έχουμε συντάξει, με βάση αρχειακό υλικό και έχουμε δημοσιεύσει στο παρελθόν. Πρόκειται για την Ανδριάνα Δενόρες Κορνάρου, γνωστή απλώς και ως σινιόρα Ανδριάνα, όπως αναφέρεται σε πηγή του 1567. Η Ανδριάνα ήταν θυγατέρα της Λάουρας Verny και του Bernardin (Badin) Δενόρες, που είχε διατελέσει και βισκούντης Λευκωσίας. Η Ανδριάνα είχε τελέσει δύο γάμους με μέλη της οικογένειας των Κορνάρων της Επισκοπής. Σε πρώτο γάμο παντρεύτηκε τον Λουκά Κορνάρο, γιο του Alvise και σε δεύτερο τον Φρειδερίκο, γιο του Γαβριήλ, αλλά ήδη το 1550 τη συναντούμε και πάλι χήρα. Η περίφημη κατοικία της σινιόρα Ανδριάνας που ήταν οικοδομημένη κοντά στον προμαχώνα Rochas κατεδαφίστηκε το 1567 για χάρη της νέας οχύρωσης.

Μια απόφαση του Συμβουλίου των Δέκα, με ημερομηνία 13 Αυγούστου 1550, μας γνωστοποιεί ότι δύο Κύπριες, η Λουκία, χήρα του Alvise Κορνάρου και η Ανδριάνα, χήρα του Λουκά Κορνάρου, είχαν εκμισθώσει το βαϊλάτο της Λεύκας. Επειδή αντιμετώπιζαν κάποια οικονομικά προβλήματα είχαν υποβάλει ένα αίτημα στις βενετικές αρχές, ώστε να τους γίνουν κάποιες διευκολύνσεις στην αποπληρωμή του χρέους στο Δημόσιο Ταμείο της Κύπρου. Το αίτημά τους έλαβε σάρκα και οστά, όπως συνέβαινε και σε άλλες τέτοιες παρόμοιες περιπτώσεις Κυπρίων φεουδαρχών.
Ας σημειωθεί, τέλος, ότι η Ανδριάνα Κορνάρου ήταν νύμφη της Λουκίας Κορνάρου, γιατί σε πρώτο γάμο είχε παντρευτεί τον γιο της Λουκά. Δεν γνωρίζουμε εάν ζούσε η Λουκία και ποια ήταν η μοίρα της όταν το 1570 η Λευκωσία είχε καταληφθεί από τους Οθωμανούς. Όσο για την Ανδριάνα γνωρίζουμε ότι συνελήφθη αιχμάλωτη μ' έναν γιο της και το 1574 όταν απελευθερώθηκε έφθασε στη Βενετία ζητώντας οικονομική ενίσχυση. Το 1584 σε μια άλλη πηγή αναφέρεται ως πάλαι ποτέ Κύπρια αρχόντισσα και χήρα του Φρειδερίκου, γιου του Γαβριήλ Κορνάρου. Τότε ήταν εξήντα τεσσάρων ετών.

Η Μανταλένα Αττάρ

Οι βενετικές πηγές διέσωσαν και το όνομα της Μανταλένας, χήρας του Πέτρου Αντωνίου Αττάρ, της μεγάλης κυπριακής οικογένειας, διότι ενεπλάκη σε δικαστήρια έως ότου κέρδισε ένα ολόκληρο χωριό, το οποίο της είχε αμφισβητηθεί. Στην ίδια πηγή δεν μαρτυρείται η οικογένεια της Μανταλένας παρά μόνο αυτή του συζύγου της. Ο σύζυγός της, Πέτρος Αντώνιος Αττάρ, αναφέρεται στις πηγές ως υπεύθυνος για τον καθορισμό των συνόρων κτημάτων στη μεγαλόνησο και ήταν γιος του Ιωάννη Αττάρ, που είχε ως φέουδο την Τσάδα της Πάφου. Ήταν επίσης αδελφός του Φραγκίσκου Αττάρ, γνωστού συντάκτη μιας Έκθεσης για την Κύπρο και για τη συμβολή του στην κωδικοποίηση των Ασσιζών. Ο Πέτρος Αντώνιος Αττάρ πέθανε το 1529 και άφησε χήρα τη Μανταλένα, την οποία είχε νυμφευθεί το 1510. Η Μανταλένα Αττάρ κατόρθωσε μετά από δικαστικούς αγώνες να κερδίσει στις 4 Ιουνίου 1532 το χωριό Άγιος Βασίλειος, το οποίο της είχε αμφισβητηθεί ενώ της ανήκε ως φέουδο, αφού το είχε κληρονομήσει από τον πατέρα της.

Οι Κύπριες Λουίζα, Αγνή, Μαργαρίτα, Λουκία, Ανδριάνα και Μανταλένα, αλλά και πολλές άλλες που απαντούν στα βενετικά έγγραφα, ή ακόμη αυτές που θα εντοπίσουμε στο μέλλον, "μνημειώθηκαν" έτσι κι αλλιώς με τις προσωπικές τους ιστορίες η κάθε μια στις βενετικές πηγές...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Σε αυτό το κτήριο στεγάζεται το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας -ένα από 101 αρχεία σε ολόκληρη την Ιταλία- απ' όπου αντλούνται τα στοιχεία των γυναικών στις οποίες αναφέρεται το σημερινό άρθρο. ΕΝΘΕΤΟ * Η Λουίζα, η Αγνή, η Μαργαρίτα, η Λουκία, η Ανδριάνα, η Μανταλένα και πολλές άλλες γυναίκες κατείχαν φέουδα ή τα είχαν κληρονομήσει από τους συζύγους τους και επειδή έτυχε να μείνουν χήρες, έπρεπε να προσφέρουν υπηρεσία στο φεουδαρχικό ιππικό, ανάλογα με τα φέουδά τους