Η διαδρομή μιας από τις θυγατέρες του φεουδάρχη ιππότη Ματθαίου Παλαιολόγου, η οποία έχασε στον πόλεμο τον σύζυγό της, αιχμαλωτίστηκε και κατέφυγε μετά την απελευθέρωσή της στη Βενετία 

Η αρχειακή έρευνα συνεχώς μας προσφέρει, μεταξύ άλλων, και πλούσια στοιχεία για τις φεουδαρχικές οικογένειες της Κύπρου και για τη μοίρα όσων επέζησαν μετά τον φοβερό πόλεμο της Κύπρου 1570-1571. Πρόσφατα αρχειακές πηγές μάς διηγήθηκαν τις διαδρομές κάποιων γυναικών που έχασαν στον πόλεμο τους συζύγους τους, οι ίδιες αιχμαλωτίστηκαν και μετά την απελευθέρωσή τους κατέφυγαν στη Βενετία. Μία από αυτές τις γυναίκες καταγόταν από την οικογένεια Παλαιολόγου της Κύπρου. Ήταν μία από τις θυγατέρες του φεουδάρχη και τιμημένου με τον τίτλο του ιππότη Ματθαίου Παλαιολόγου. Ο κλάδος αυτός των Παλαιολόγων είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο κατά τα τέλη του 15ου αιώνα από την Πελοπόννησο και, σύμφωνα με όσα αναφέρουν τα μέλη αυτής της οικογένειας στις πηγές της εποχής, κατάγονταν από τον ομώνυμο βυζαντινό αυτοκρατορικό οίκο. Ο Ματθαίος Παλαιολόγος είναι ο δωρητής της περίφημης εικόνας με τον ένθρονο Χριστό που ευλογεί, η οποία φέρει χρονολογία 1549 και σήμερα εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ'. Στην εικόνα παρουσιάζονται, εκτός από τον ίδιο τον δωρητή, η σύζυγός του και τρεις από τις τέσσερις θυγατέρες του. Δεν γνωρίζουμε τα ονόματα των θυγατέρων του Ματθαίου Παλαιολόγου και ποιες είναι αυτές οι τρεις από τις τέσσερις θυγατέρες του που εικονίζονται στην εν λόγω εικόνα. Η έρευνα, ωστόσο, μας αποκάλυψε το όνομα μίας από τις τέσσερις θυγατέρες του και το γεγονός αυτό οφείλεται στην αρχειακή έρευνα, αφού σε αρχειακές πηγές έχουμε ανακαλύψει τις περιπέτειές της.

Ο Ματθαίος Παλαιολόγος, σύμφωνα πάντα με το αρχειακό υλικό, είχε νυμφευθεί δύο φορές, γιατί πολύ πιθανόν να είχε πεθάνει η πρώτη του σύζυγος. Η σύζυγός του ωστόσο η οποία παρουσιάζεται στην εικόνα είναι οπωσδήποτε η δεύτερη, αφού η εικόνα φιλοτεχνήθηκε και αφιερώθηκε από τον Ματθαίο Παλαιολόγο λίγα μόλις χρόνια πριν πεθάνει. Η δεύτερη σύζυγος του Παλαιολόγου ήταν η θυγατέρα του Βενετού πατρικίου Λουκά Πέζαρο. Στην εικόνα εκτός από τη δεύτερη σύζυγό του παριστάνονται, όπως προαναφέρθηκε, και τρεις από τις τέσσερις θυγατέρες του Ματθαίου Παλαιολόγου, οι οποίες είναι πολύ ωραία ντυμένες με μεταξωτά και χρυσοκέντητα ρούχα. Πρέπει μάλλον να πρόκειται γι' αυτές που είχε αποκτήσει με τη θυγατέρα του Λουκά Πέζαρο. Εάν έτσι συμβαίνει, τότε η τέταρτη θυγατέρα, η οποία δεν παριστάνεται στην εν λόγω εικόνα, πολύ πιθανόν να είναι η πρεσβύτερη, την οποία απέκτησε με την πρώτη του σύζυγο.

Ιουλία Παλαιολόγου του Ματθαίου

Ο πόλεμος της Κύπρου 1570-1571 προκάλεσε φοβερές ανατροπές ή μάλλον τραγικά αποτελέσματα όχι μόνο για τον απλό κόσμο, που έτσι και αλλιώς ζούσε στη φτώχεια και τη δυστυχία, όπως την τάξη των παροίκων και των απελεύθερων, αλλά και στην άρχουσα τάξη των φεουδαρχών. Η Ιουλία Παλαιολόγου, η πρωτότοκη, όπως μπορούμε να αντιληφθούμε από τις διαθέσιμες πηγές, θυγατέρα του στρατιωτικού και φεουδάρχη Ματθαίου Παλαιολόγου, ο οποίος είχε τιμηθεί από τη Δημοκρατία της Βενετίας με τον τίτλο του ιππότη, αιχμαλωτίστηκε το 1570 από τους Οθωμανούς μαζί με άλλα μέλη της οικογένειάς της. Ήταν σύζυγος του Camillo Φικάρδου από τη μεγάλη μεσαιωνική οικογένεια των Φικάρδων της Κύπρου. Γενάρχης της οικογένειας αυτής υπήρξε ο Θωμάς Φικάρδος, ο οποίος, εκτός από το ότι ήταν στενός συνεργάτης του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου Ιακώβου Β' Lusignan, υπηρέτησε κοντά του και ως γραμματέας του. O σύζυγος της Ιουλίας, Camillo Φικάρδος, πρέπει να φονεύθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου, αφού όταν το 1579 η ίδια απελευθερώνεται, στη σχετική πηγή αναφέρεται ως χήρα. Ο Camillo ήταν μάλλον δισεγγονός του πάλαι ποτέ γραμματέα του βασιλιά Ιακώβου Β' Lusignan, Θωμά Φικάρδου, εφόσον ο πατέρας του ονομαζόταν και αυτός Θωμάς, γιατί έφερε προφανώς το όνομα του παππού του.

Η Ιουλία Παλαιολόγου Φικάρδου μετά την αιχμαλωσία της μεταφέρθηκε, όπως και πολλές άλλες Κύπριες ευγενούς καταγωγής, στην Κωνσταντινούπολη. Περίπου μετά από εννέα χρόνια αιχμαλωσίας η Ιουλία κατόρθωσε να απελευθερωθεί, με λύτρα, μαζί με μία από τις θυγατέρες της με το όνομα Μαρία και κατέφυγαν στη Βενετία. Ένα έγγραφο της 14ης Οκτωβρίου 1579 μας αποκαλύπτει περισσότερα για τη θυγατέρα του ιππότη Ματθαίου Παλαιολόγου και την οικογένειά της. Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι ο πατέρας της Ιουλίας ως μεγαλοφεουδάρχης κατά καιρούς εκμίσθωνε χωριά και γαίες της Κύπρου. Επίσης κάποια από αυτά τα χωριά και τις γαίες τα κατείχε ως φέουδα. Μεταξύ αυτών ήταν η Σίγουρη στη Μεσαορία, η Ελιά και η Λάπηθος στην Κερύνεια, η Λεύκα, ο Παλλουρόκαμπος στο διαμέρισμα Λευκωσίας, η Αχέλεια στην Πάφο και άλλα. Η οικογένεια της Ιουλίας, η οποία καταγόταν από τον αυτοκρατορικό οίκο της Κωνσταντινούπολης, είχε και συγγενικούς δεσμούς αίματος με τη σπουδαία τότε κυπριακή οικογένεια των Ποδοκάθαρων.

Στη Βενετία είχαν κληθεί από την ίδια την Ιουλία επιφανείς Κύπριοι για να δηλώσουν ενόρκως ποια ήταν η ταυτότητά της. Η ίδια χρειαζόταν μάρτυρες για να πιστοποιήσουν τόσο την ευγενή καταγωγή της όσο και την ευμάρειά της πριν την πτώση της πατρίδας της στην εξουσία των Οθωμανών. Άλλωστε είχε αφιχθεί πάμπτωχη και ρακένδυτη στη Βενετία και δεν είχε άλλη επιλογή παρά να ζητήσει βοήθεια από τις βενετικές αρχές. Μεταξύ άλλων παρουσιάστηκαν ως μάρτυρες ο Άγγελος Ποδοκάθαρος, γιος του Καίσαρα, ο Βαλλιάνος Σωζόμενος του αείμνηστου Ιωάννη και ο Μπερναρδίνος de Fabris, γιος του επιφανούς Κωνσταντίνου de Fabris, όλοι με καταγωγή από την Κύπρο. Ωστόσο ας σημειωθεί εδώ ότι η οικογένεια de Fabris είχε βενετική καταγωγή και είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο όταν ο Κωνσταντίνος de Fabris είχε διοριστεί για υπηρεσία στη βενετική διοίκηση. Όλοι οι πιο πάνω διαβεβαίωναν ότι η Ιουλία ήταν θυγατέρα του αοίδιμου ιππότη και φεουδάρχη Ματθαίου Παλαιολόγου και χήρα του αείμνηστου επιφανούς και ευγενούς καταγωγής Κύπριου Camillo Φικάρδου, γιου του αοίδιμου ιππότη και φεουδάρχη Θωμά Φικάρδου. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι οι μάρτυρες διαβεβαίωναν ότι η Ιουλία Παλαιολόγου ήταν ανεψιά της Ιουλίας η οποία ήταν θυγατέρα του πάλαι ποτέ άρχοντα Ιωάννη de Racona (Aragonia / Rauna). Η αναφορά δεν είναι καθόλου τυχαία αφού η θεία της Ιουλίας, Ιουλία και αυτή, -είχε λάβει το όνομα αυτό μάλλον προς τιμήν της θείας της- κατείχε φέουδα. H Ιουλία Rauna ή Racona ήταν θυγατέρα, όπως πληροφορούμαστε από την ίδια πηγή, του Zuan de Raona ή Rauna. Πρόκειται για οπαδό και συνεργάτη του βασιλιά Ιακώβου Β' Lusignan, με καταγωγή από την Καταλωνία. Ο Γεώργιος Βουστρώνιος τον αναφέρει ως Τζουάν Αρονιός και μας πληροφορεί ότι ο βασιλιάς τον νύμφευσε με τη θυγατέρα του φεουδάρχη Φραγκίσκου Bandes, Μαργαρίτα. Ο Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρεται στα φέουδα τα οποία παραχωρήθηκαν το 1464 στον Juan Rauna. Μεταξύ άλλων του είχαν παραχωρηθεί τα χωριά Παλαιχώρι, Αλόα στη Μεσαορία και Paglioloda, χωριό το οποίο παραμένει αταύτιστο, εκτός και εάν πρόκειται για προγενέστερο οικισμό της Αλόδας (Aloda) / Αλόας. Επίσης, στον Gioan Arogno είχε παραχωρηθεί το χωριό Καλαβασός, εξαρτώμενο τότε από το χωριό Κέφαλος ή Κεφαλάς, το οποίο εξέλιπε, καθώς επίσης και μεγάλη ετήσια παραγωγή οίνου.

Στο αίτημα επίσης της Ιουλίας Παλαιολόγου με τους πιο πάνω μάρτυρες γινόταν αναφορά στην αιχμαλωσία της και γενικά στα δεινά τα οποία προκλήθηκαν στην οικογένειά της εξαιτίας του πολέμου. Όταν έπεσε η Λευκωσία, στις 9 Σεπτεμβρίου 1570, η Ιουλία, όπως και αναρίθμητοι κάτοικοι της πρωτεύουσας, αιχμαλωτίστηκε από τους Οθωμανούς με άλλα μέλη της οικογένειάς της και με την απώλεια της πατρίδας της έχασε ό,τι περιουσιακό στοιχείο είχε. Πρόσφατα, όπως διαβεβαίωναν οι μάρτυρες, είχε απελευθερωθεί μετά από καταβολή λύτρων μαζί με μία θυγατέρα η οποία ονομαζόταν Μαρία. Εξακολουθούσαν ωστόσο να είναι αιχμάλωτοι δύο γιοι της Ιουλίας. Ο ένας ονομαζόταν Φραγκίσκος και ήταν σκλάβος στη Φιλαδέλφεια στα χέρια ενός σπαχή. Για να αποκτήσει ο Φραγκίσκος Φικάρδος την ελευθερία του, ο σπαχής, τον οποίο υπηρετούσε ως σκλάβος του, ζητούσε τριακόσια τσεκίνια. Ο άλλος γιος της Ιουλίας ονομαζόταν Fortunio και ήταν αιχμάλωτος στην Κωνσταντινούπολη. Οι μάρτυρες, τέλος, σημείωναν ότι η Ιουλία έχασε όλη την περιουσία που είχε στη Λευκωσία και ήταν πτωχοτάτη (poverissima).

Δεν γνωρίζουμε ποια ήταν στη συνέχεια η μοίρα της πάλαι ποτέ ευγενούς δέσποινας Ιουλίας Παλαιολόγου Φικάρδου, ούτε εάν τελικά κατόρθωσε να απελευθερώσει τους δυο γιους της Φραγκίσκο και Fortunio από την αιχμαλωσία. Στην εικόνα με δωρητή τον πατέρα της ιππότη Ματθαίο Παλαιολόγο παριστάνονται ωστόσο, αν και αρκετά φθαρμένη, όχι μόνο η μορφή αλλά και η αρχοντιά, καθώς επίσης και τα εξαίσια μεταξωτά και χρυσοκέντητα ενδύματα που φορούσαν οι τρεις αδελφές Παλαιολόγου, μία από τις οποίες πολύ πιθανόν να ήταν η Ιουλία Παλαιολόγου Φικάρδου...