Έφυγε πριν από μια βδομάδα από τη ζωή ο μεγάλος ποιητής, μεταφραστής και δοκιμιογράφος Νίκος Φωκάς. Σχεδόν για δύο δεκαετίες έμεινε καθηλωμένος  από εγκεφαλικό. Ήταν πολύ καλός φίλος, αγαπούσε την Κύπρο και στο σπίτι του στην Αθήνα είχα συναντήσει και γνωρίσει προσωπικότητες από τον πολιτικό, λογοτεχνικό και γενικά καλλιτεχνικό κόσμο της Αθήνας. Είχα την τύχη ως μέλος του Γλωσσικού Ομίλου Κύπρου να συμβάλω ώστε να προσκληθεί ο ποιητής στη μεγαλόνησο πριν από δύο δεκαετίες και περισσότερο και να τιμηθεί. Ανακαλώ στη μνήμη την εκπληκτική του ομιλία με θέμα: «Η ελληνική γλώσσα και η ξενόγλωσση απειλή», σε εκδήλωση που είχαμε διοργανώσει στις 24 Απριλίου 1998, στην Καστελλιώτισσα με τους αείμνηστους Ανδρέα Παστελλά και Σάββα Παύλου. Για το έργο του ποιητή μίλησε τότε ο πρόεδρος του Γλωσσικού Ομίλου Κύπρου, ποιητής Ανδρέας Παστελλάς και στον ποιητή και τη σύζυγό του Αγγέλα είχα την τιμή να τους απευθύνω ένα καλωσόρισμα εκ μέρους του ομίλου αρχίζοντας με ένα απόσπασμα από ποίημα του τιμωμένου, με τον τίτλο: Ο ταξιδευτής.

Και λοιπόν τι με νοιάζει στο Λονδίνο ή στο Πεκίνο

Παίζοντας τέννις ή

Ψαρεύοντας στην όχθη του ποταμού Πέι-χο!

Κι αν είμαι στον Άρη ή στην οδό Αρριανού

Κάτω από τ’ άστρα θα ’μαι πάλι.

Αλίμονο όποιος δε μπορεί να πάει πιο πάνω απ’ τ’ άστρα.

Και μεταξύ άλλων είχα καλωσορίσει τον ποιητή και τη σύζυγό του με τα πιο κάτω λόγια.

«Υποδεχόμαστε σήμερα σ’ αυτή την εκπληκτική αίθουσα, τη γνωστή ως Καστελλιώτισσα, που αποτελεί τμήμα του όλου συμπλέγματος του ανακτόρου των Lusignan, το οποίο είχε καταστραφεί από τους Μαμελούκους τον Αύγουστο του 1426, ή πιθανώς αποτελούσε τμήμα των μοναστηριακών εγκαταστάσεων αλλά όχι του ναού της φημισμένης Μονής του Αγίου Δομηνίκου, τον θαυμαστό ποιητή, μεταφραστή και δοκιμιογράφο Νίκο Φωκά. Ο ποιητής μας, και επιτρέψατέ μου να τονίσω, αγαπητός φίλος, αν και γνωρίζω ότι ο ίδιος δυσφορεί για την αναφορά, ωστόσο θα το πω πως έλκει την καταγωγή του από την ένδοξη βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων, που ήδη από τον 13ο αιώνα ένας κλάδος της εγκαταστάθηκε από την Κωνσταντινούπολη στην Κεφαλλονιά, όπου εκεί τότε ήταν κυρίαρχη του νησιού η οικογένεια των Τόκκων. Στην Κεφαλλονιά τους παραχωρήθηκαν προνόμια και φέουδα και το όνομα μάλιστα της οικογένειας των Φωκάδων δόθηκε σε ολόκληρη περιοχή. Πρόκειται, όπως είναι γνωστό, για τα Φωκάτα της Κεφαλλονιάς. Ο ποιητής μας επίσης είναι γόνος της βενετικής ευγενούς οικογένειας Gaeta που ήρθε σε επιγαμία με τον κλάδο των Φωκάδων της Κεφαλλονιάς και συγκεκριμένα του κλάδου της οικογένειας του Ιακωβάτου Φωκά, γι’ αυτό ακριβώς και το οικόσημό τους φέρει μαζί και τα δύο εμβλήματα των οικογενειών αυτών, δηλαδή, τον δικέφαλο αετό των Φωκάδων του Βυζαντίου και τα επτά αστέρια των Gaeta».



Οικόσημο των Φωκάδων της Κεφαλλονιάς



O Νίκος Φωκάς γεννήθηκε στην Αθήνα σ’ ένα αρχοντικό στο Παλαιό Ψυχικό, που δυστυχώς δεν υπάρχει πια. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη συνέχεια  Γερμανικά στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Εργάστηκε ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση και ως δημοσιογράφος. Συνεργάστηκε με την Ελληνική Ραδιοφωνία (ΕΙΡ) ως παραγωγός πολιτιστικών εκπομπών. Το 1961 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο και εργάστηκε στην Ελληνική Υπηρεσία του BBC έως το 1971. Κατά την περίοδο 1972-1973 υπήρξε συνεκδότης με την Ελένη Βλάχου του αντιστασιακού εντύπου «Δωρικά Νέα», όπου δημοσιεύονταν σχόλια και ειδήσεις για το τότε στρατιωτικό καθεστώς στην Ελλάδα. Το 1974, λίγο πριν την αποκατάσταση της δημοκρατίας, επέστρεψε στην Ελλάδα. Εργάστηκε τότε ως ειδικός συνεργάτης στο αγγλοελληνικό λεξικό «Penguin Hellenews». Στη συνέχεια και έως το 1981 εργάστηκε ως παραγωγός και ως συγγραφέας ραδιοφωνικών εκπομπών και τηλεοπτικών προγραμμάτων σε θέματα σχετικά με την αγγλική πολιτιστική κίνηση και ως βιβλιοπαρουσιαστής αγγλικών, γερμανικών και γαλλικών εκδόσεων στο ραδιόφωνο. Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1947 και από τότε έχει να επιδείξει ένα πλουσιότατο ποιητικό, δοκιμιογραφικό και μεταφραστικό έργο.

Το 1982 ο Νίκος Φωκάς εξέδωσε τη συλλογή δοκιμίων: Επιχειρήματα (για τη Γλώσσα – για τη Λογοτεχνία) και το 1991 Το γλωσσικό μας πρόβλημα είναι εξωγλωσσικό. Το ίδιο έτος εξέδωσε και το πεζό Το κάλεσμα της αλεπούς (Ένα παραμύθι). Τέλος, από το πλούσιο μεταφραστικό του έργο αναφέρω ενδεικτικά: Το έργο του Προσπέρ Μεριμέ, Κάρμεν, Τόμας Ντε Κουίνσυ, Οι εξομολογήσεις ενός Άγγλου οπιοφάγου, Κάρολος Μπωντλαίρ, Τεχνητοί Παράδεισοι και 15 ποιήματα, Ιωάννης Μέγεντορφ, Βυζάντιο και Ρωσία και πολλά άλλα. Καταξιωμένοι κριτικοί λογοτεχνίας όπως οι: Κώστας Κουλουφάκος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Ανδρέας Καραντώνης, Βάσος Βαρίκας, Μιχάλης Μερακλής, Κώστας Στεργιόπουλος, Αλέξης Ζήρας και άλλοι ασχολήθηκαν με το έργο του και συγκαταλέγεται στους ελάχιστους μεταξύ των συγχρόνων αυθεντικών ποιητών μας. O Νίκος Φωκάς τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης, το Βραβείο Ποίησης του περιοδικού Διαβάζω, το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο για το σύνολο του έργου του και το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών.

Ήταν μεγάλη η ευτυχία και η συγκίνησή μας που υποδεχθήκαμε τότε και φιλοξενήσαμε τον ποιητή με τη σύζυγό του στην Κύπρο, αλλά και η θλίψη μας μεγάλη που δεν μπορέσαμε να τους ξεναγήσουμε στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα της πατρίδας μας έως την ακρότατη άκρη της Καρπασίας. Ο συνώνυμός του ποιητή Άγιος Φωκάς, αν και άγνωστος στους Κυπρίους συναξαριστές και χρονικογράφους, τιμάται εδώ στην Κύπρο, στο ανατολικότερο τμήμα του ελληνισμού και συγκεκριμένα στην ακριτική κωμόπολη Αθηένου, στην κατεχόμενη κωμόπολη Λευκονοίκου, αλλά και στη Χερσόνησο Καρπασίας. Είναι εκπληκτικό επίσης ότι η απελευθέρωση της Κύπρου από τους Άραβες από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά μνημονεύεται σε δημοτικό τραγούδι που καταγράφηκε στην κωμόπολη Ριζοκαρπάσου:

Καλώς τον μπάρμπα τον Φουκά,

τον Μπάρμπα Νικηφόρο.

Και ο ποιητής συγκινήθηκε με τα όσα του αναφέραμε…



Εκδήλωση στο Σπίτι της Κύπρου

Στις 8 Δεκεμβρίου 2004 στο Σπίτι της Κύπρου, στην Αθήνα, μετά από πρωτοβουλία δική μας σε συνεργασία με εκτιμητές του έργου του και φίλους του ποιητή, τιμήθηκε ο Νίκος Φωκάς με την παρουσίαση ενός συγκεντρωτικού τόμου των ποιητικών του συλλογών από το 1954 έως το 2000. Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν οι: Θανάσης Βαλτινός, Άρης Μπερλής και Σταύρος Ζουμπουλάκης. Ομιλητής στην εκδήλωση ήταν, επίσης, και ο αείμνηστος Σάββας Παύλου που είχε έρθει ειδικά γι' αυτό τον σκοπό από την Κύπρο. Άρχισα τότε τον χαιρετισμό μου με το ποίημα του τιμώμενου ποιητή Αϊτός, που είχε εμπνευστεί όταν ο Σάββας Παύλου τον ξενάγησε στο κρησφύγετο του Αυξεντίου.

ΑΪΤΟΣ

Μ’ αρέσει να σε βλέπω καθώς ζυγιάζεσαι στο φως,

Αναπάντεχη εμφάνιση που μας κάνει θέλοντας

και μη

Ν’ ανασηκώνουμε τα βλέμματα στον ουρανό.

……………………………………………………

Μα πιο πολύ σου ομολογώ μ’ αρέσει να σε βλέπω

Μέρος ενός γλυπτού συμπλέγματος για

την αιωνιότητα

Σε τέλεια υποστολή της φυσικής σου αλαζονείας,

Κοινό κοτόπουλο σχεδόν γύρω απ’ τα πόδια ενός

Γρηγόρη Αυξεντίου-γίγαντα καθώς φαίνεται

Που ούτε στο γόνα του καλά καλά δεν φτάνεις-

Και κλαίγοντας ν’ ακούς από τα δένδρα που

Σε σκιάζουν-εσένα έναν αετό

………………………………………

Σ’ αυτούς τους στίχους που αναφέρονται στον ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου η ποιητική κυριολεξία του Νίκου Φωκά συνόψισε την τραγωδία της Κύπρου. Θυμάμαι τη δική του συγκίνηση, όπως ο φίλος Σάββας Παύλου μου διηγήθηκε, και την ευλάβεια με την οποία ο ποιητής στάθηκε μπροστά στο κρησφύγετο του Αυξεντίου, του ήρωος που έγραφε ανορθόγραφα, αλλά ορθογραφούσε με αίμα και καμένο ανθρώπινο σώμα την ελευθερία της πατρίδας του.

H εκδήλωση αυτή για τον Νίκο Φωκά ήταν ένα ελάχιστο αντίδωρο για την πνευματική προσφορά του σε όλους εμάς κατ’ αρχάς, και εκ δευτέρου, για την αγάπη και το ενδιαφέρον του για την Κύπρο που δεν ήταν ποτέ περιστασιακό, αλλά αδιάπτωτο και γνήσιο. Ο αγαπητός ποιητής και φίλος Νίκος Φωκάς μας αποχαιρέτησε για πάντα, αλλά το έργο του είναι εδώ. Ο κόσμος των στίχων και του ποιητικού του σύμπαντος θα συντροφεύει όσους θα θελήσουν να αφεθούν στη θαλπωρή της ποιητικής γραφίδας του.