Η Μάρθα Γκράχαμ, όταν άνοιγε για πρώτη φορά την ομάδα της στους άνδρες, βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα ιδιότυπο και, ας μην το κρύβουμε, βαθιά ειρωνικό παράπονο: φθόνος της μήτρας. Για χρόνια, η Γκράχαμ εκπαίδευε τους χορευτές της με όρους μητρότητας και μήτρας, μια ποιητική αλλά προκλητική γλώσσα που δεν άφηνε τους άνδρες αλώβητους. Κι αν σήμερα υπάρχει κάποια που φαίνεται ικανή να κρατήσει ζωντανή εκείνη την παράδοση του «χορεύω από τον κόλπο της μήτρας», όπως συνήθιζε να λέει η ίδια, αυτή είναι η Ελένα Αντωνίου.

Η Κύπρια ερμηνεύτρια καταλαμβάνει το Shoreditch Town Hall παρουσιάζοντας το σόλο έργο της Landscape, κλείνοντας το διεθνές φεστιβάλ Dance Umbrella με μια παρουσία που υπόσχεται να μην περάσει απαρατήρητη. Με μια κινησιολογία και λεξιλόγιο που δεν φοβούνται τη σαφή σεξουαλικότητα, η Αντωνίου ετοιμάζεται να μας προκαλέσει: ένα σόλο που «τολμά να μας κάνει να κοιτάξουμε», δοκιμάζοντας τα όρια ανάμεσα στο βλέμμα και την έκθεση, στην παρατήρηση και την αντικειμενοποίηση. Ένα έργο που, αν κρίνουμε από την τόλμη του, δεν ζητά απλώς την προσοχή μας, την απαιτεί.

Μπαίνουμε στον χώρο και αντικρίζουμε την Αντωνίου υψωμένη πάνω από το έδαφος, σε μια πλατφόρμα στο κέντρο. Το κοινό είναι ελεύθερο να περιηγηθεί, να σταθεί ή να καθίσει όπου θέλει, ώστε να βρουν από ποια οπτική θέλουν να παρακολουθήσουν. Η Αντωνίου μας περιεργάζεται όλους, τα χέρια της αιωρούνται σαν να είναι γεμάτα αέρα. Ξεκινά και κλειδώνει τα βλέμματα των θεατών, έχει ένα βλέμμα απολυταρχικής εξουσίας. Δημιουργείται η εντύπωση πως είναι κάτι σαν απρόσιτη βασίλισσα-μέλισσα ή μια λαμπερή, ελεύθερη σεξουαλική οντότητα, που επιδεικνύει περήφανα το σώμα και την παρουσία της στους εμβρόντητους θεατές, καθώς τρίβεται στο πάτωμα και ανοίγει προκλητικά τα πόδια της.

Η πράξη της παρατήρησης δεν αφορά μόνο τη σχέση θεατή και Αντωνίου, αλλά και τη σχέση μεταξύ των ίδιων των θεατών. Παρότι ο χώρος καλύπτεται από ελαφριά ομίχλη και χαμηλό φωτισμό, πολλοί από τους υπόλοιπους παρευρισκόμενους παραμένουν καθαρά ορατοί. Η κίνηση του «κοπαδιού» γίνεται άμεσα αισθητή: όταν κάποιος αλλάζει θέση, σχεδόν πάντα πυροδοτείται ένα κυματιστό ντόμινο ανακατατάξεων στο κοινό. Όταν η Αντωνίου μεταβαίνει σε μια νέα στάση, πολλοί θεατές, κι εγώ ανάμεσά τους, βγάζουν το κινητό για να καταγράψουν την επόμενη έκρηξη σωματικής έντασης, η Αντωνίου επιτρέπει την καταγραφή και φωτογράφιση της performance. Κατά στιγμές, η προσοχή μας στρέφεται και σε συγκεκριμένα άτομα που εκείνη επιλέγει να «στοχοποιήσει» με το βλέμμα ή την παρουσία της. (Υπήρχε και ένα παιδί εκεί, για κάποιο λόγο.)

Η ολοκληρωτική κατάρρευση της τέταρτης διάστασης κάνει την Αντωνίου ακόμη πιο μαγνητική.

Στην αρχή μοιάζει σαν να προσπαθεί συνειδητά να μας δελεάσει· αργότερα μοιάζει με ένα εγκλωβισμένο ζώο που ποζάρει για τη διασκέδασή μας· και στη συνέχεια αρχίζει να μας παρατηρεί όπως θα παρατηρούσε κανείς ένα ενυδρείο, με μια παράξενη, σχεδόν επιστημονική περιέργεια. Η έκφρασή της γλιστρά ανάμεσα σε αισθησιακή και απορημένη, οργισμένη και απαθή.

Το έργο συνεχίζεται. Η Αντωνίου διασχίζει νευρικά τον μικρό της χώρο με ολοένα αυξανόμενη ανυπομονησία. Χτυπά τη γροθιά της στο πάτωμα, κοπανάει τα τακούνια της πάνω στη σκληρή επιφάνεια. Οι ρωγμές αρχίζουν να εμφανίζονται, λίγο-λίγο. Με τη λεκάνη προτεταμένη και τα πόδια διάπλατα, υποχωρεί αργά, πολύ αργά· η έκφρασή της αλλάζει, σαν να τη διαπερνά μια ελαφριά αμηχανία.

Το στοιχείο της ευαλωτότητας είναι αυτό που καθιστά πραγματικά μαγνητικό αυτό το έργο.

Υπάρχει σίγουρα ένα επίπεδο καινοτομίας στη φόρμα, και ο ομιχλώδης φωτισμός μαζί με τη λιτή, βαθιά υπόκρουση δημιουργούν μια παγωμένη ατμόσφαιρα. Όμως η Αντωνίου, ως αντικείμενο σε έκθεση, αγγίζει ένα νεύρο σε όποιον τη παρακολουθεί. Θέλεις απεγνωσμένα να μπορέσει να μιλήσει. Αντίθετα, συνεχίζει να κινείται αργά στον χώρο της και να εκτελεί τη performance. Στέκεται και με κοιτάζει προκλητικά, νιώθοντας σαν να κλειδώνουμε τα βλέμματα μας. Όρθια, αλλά βαριά από μελαγχολία, χτυπά επανειλημμένα το αριστερό της πόδι στο πάτωμα, «γαβγίζοντας» κάποιο είδος εντολής ή προσβολής, ίσως φωνάζοντας για βοήθεια.

Χτυπά και χτυπά. Τα φώτα του θεάτρου ανάβουν και οι άνθρωποι αρχίζουν αργά να φεύγουν· μερικοί από εμάς μένουμε. Εκείνη συνεχίζει να χτυπά, καθώς το πρόσωπό της βαραίνει από ένα είδος θλίψης, σαν να μην μπορεί πια να μας αντέξει να τη βλέπουμε έτσι.

Αν και αρχικά ουδέτερο και απόμακρο στο ύφος του, το Landscape είναι ένα έργο που σε μαγεύει. Μπορεί ακόμη και να σε κάνει να μην θέλεις να φύγεις καθόλου. Ένα ιδιαίτερα συναρπαστικό σόλο, που ξεχωρίζει εμφανώς στο πρόγραμμα του Dance Umbrella.

Ιδέας, χορογραφία & ερμηνεία: Έλενα Αντωνίου

Μουσική & ηχητικός σχεδιασμός: Σταύρος Γασπαράτος

Δραματουργία: Οδυσσέας Ι. Κωνσταντίνου

Art Direction: Χρήστος Κυριακίδης

Σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Πετεινάρης

Κομμώσεις: Άγγελος Πάττας

Συντονισμός παραγωγής: Άλεξ Παπασημακοπούλου