Στην Κύπρο φθάνει αύριο η υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδος, Λίνα Μενδώνη, η οποία θα πραγματοποιήσει επίσκεψη μέχρι και τις 24 Αυγούστου 2024. Προτεραιότητα η υπογραφή της νέας διακρατικής συμφωνίας για τον Πολιτισμό, τονίζει η ίδια στη συνέντευξη που παραχώρησε στο «Παράθυρο», καθώς αναφέρει πως στα σκαριά βρίσκεται μία κοινή πρωτοβουλία Κύπρου-Ελλάδας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η κα Μενδώνη μίλησε επίσης για το Φεστιβάλ Επιδαύρου και τον ΘΟΚ, τον εργαζόμενο καλλιτέχνη και φυσικά για τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Αρχικά, ποιος είναι ο λόγος της επίσκεψής σας;

Η εμβάθυνση και ενίσχυση της ήδη στενότατης συνεργασίας μας στον Πολιτισμό, αποτελεί μόνιμο και κοινό μας στόχο. Και αφορά τόσο στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και στην ενδυνάμωση της σύγχρονης δημιουργίας. Ο Κυπριακός Ελληνισμός κατέχει μοναδική θέση στη μακραίωνη ιστορία του έθνους μας και εξίσου μοναδική συμβολή στην κοινή πολιτιστική μας κιβωτό. Τούτο όχι μόνο μας υπαγορεύει αρμονική και διαρκή σύμπραξη, η οποία ήδη υφίσταται και συστηματικά ενισχύεται, αλλά και ένα ξεχωριστό καθήκον: Να αναδεικνύουμε, να προβάλλουμε και να επανασυστήνουμε διεθνώς αλλά και στον απανταχού Ελληνισμό την πολιτιστική παρακαταθήκη της Κύπρου.

Ποιο είναι το πρόγραμμα που θα ακολουθήσετε στην Κύπρο κατά την επίσκεψή σας; Θα υπάρξει κάποια εξέλιξη όσον αφορά την πολιτιστική συνεργασία Κύπρου-Ελλάδας;

Προτεραιότητά μας είναι η υπογραφή της νέας Διακρατικής Συμφωνίας για τον Πολιτισμό, που αποτελεί την υλοποίηση της απόφασης του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας, το οποίο έλαβε χώρα το 2023 στην Αθήνα, υπό τον Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη και τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. Πρόκειται, επίσης, για ένα πυκνό πρόγραμμα που περιλαμβάνει τις συστηματικές διμερείς επαφές, προφανώς με την ομόλογο και συνάδελφό μου Λίνα Κασσιανίδου, όπως και με τον Δήμαρχο Λευκωσίας και τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο κ.κ. Γεώργιο, αλλά και επισκέψεις σε μουσεία και εκθέσεις. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδω στη σύσκεψη που θα έχουμε με την Εθνική Επιτροπή για την Πάταξη της Σύλησης και της Παράνομης Διακίνησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που μας αφορά, ιδιαίτερα, όλους μας, αλλά, κατά μείζονα λόγο, στην εδαφικά ακρωτηριασμένη Κύπρο, τα πολιτιστικά αγαθά της οποίας διαμελίστηκαν από τους εισβολείς.

Στην προηγούμενη συνάντησή σας με την κα Κασσιανίδου, συναποφασίστηκε η «ανάληψη κοινής πρωτοβουλίας για τη μελλοντική διεύρυνση της συνεργασίας με τη συμμετοχή Υπουργείων Πολιτισμού και άλλων κρατών της ευρύτερης περιοχής». Ποιο το πλαίσιο αυτής της ιδέας;

Για την ακρίβεια, η εν λόγω ανάληψη κοινής πρωτοβουλίας αφορά, όπως τονίστηκε και στη συνάντησή μας στην Αθήνα, στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στην πολιτιστική κληρονομιά, υλική και άυλη. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη, ίσως, σύγχρονη πρόκληση που αντιμετωπίζει το παγκόσμιο πολιτιστικό απόθεμα και η οποία επιτάσσει, εκ της φύσεώς της, διεθνή συνεργασία. Η Ελλάδα εκπονεί, με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2025, το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης και υλοποιεί στοχευμένες παρεμβάσεις προστασίας ιδιαίτερα των σημαντικών μνημείων. Αντίστοιχα, ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα στην Κύπρο μελετούν, γενικότερα, τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Την πλούσια εμπειρία μας είμαστε έτοιμοι να τη μοιραστούμε, Ελλάδα και Κύπρος, με χώρες της ευρύτερης περιοχής, οι οποίες πλήττονται από τα ίδια φαινόμενα.

Έχει, επίσης, συμφωνηθεί η «μεταφορά καλών πρακτικών» και η «ανταλλαγή τεχνογνωσίας». Ως υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας, τι θεωρείτε ότι χρειάζεται η πολιτιστική διαχείριση στο νησί;

Σωστά σημειώνετε την ανταλλαγή τεχνογνωσίας, διότι πρόκειται για αμφίδρομη διαδικασία. Η Ελλάδα, λόγω μεγέθους και αποθέματος μνημείων, έχει αποκομίσει περισσότερη συσσωρευμένη πείρα και τεχνογνωσία. Είμαι βέβαιη ότι οι αρμόδιοι φορείς στην Κύπρο έχουν πλήρη γνώση των ιδιαιτεροτήτων και των προκλήσεων της διαχείρισης της πολιτιστικής της κληρονομιάς, αλλά και την ικανότητα να προωθήσουν το βέλτιστο πρότυπό της, υιοθετώντας τις, αποδεδειγμένα, αποδοτικές πολιτικές. Ως εκ τούτου, η δική μου γνώμη δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία. Θα περιοριστώ μόνο σε δύο άξονες που διατρέχουν το σύνολο της δικής μας πολιτικής:

1. Τη γόνιμη όσμωση της πολιτιστικής κληρονομιάς με τη σύγχρονη δημιουργία

2. Την ανάδειξη του Πολιτισμού ως εργαλείου κοινωνικής συνοχής, αλλά και ως εξαιρετικά σημαντικού και δυναμικού μοχλού οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης.

Ποιες προοπτικές διακρίνετε στη συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου;

Τα πεδία συνεργασίας είναι, κυριολεκτικά, απεριόριστα και η εμβάθυνσή της στηρίζεται σε ήδη στιβαρά θεμέλια. Πέραν της ανταλλαγής τεχνογνωσίας, ιδιαίτερα όσον αφορά στην ανέγερση του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της Λευκωσίας, ευρύ στάδιο συνεργασίας διανοίγεται στη μεταφορά καλών πρακτικών, όσον αφορά στο Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο και στο Εθνικό Αρχείο Μνημείων, στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας, μέσω του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Αρχαιολογικών Πόρων, για τη διαμόρφωση πωλητηρίων και την παραγωγή πιστών αντιγράφων ή εμπνευσμένων προϊόντων, που θα διατίθενται στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους της Κύπρου. Η ενθάρρυνση της παραδοσιακής και σύγχρονης χειροτεχνίας, αλλά και η ενίσχυση συμπαραγωγών στον τομέα των παραστατικών τεχνών βρίσκονται στην κοινή μας ατζέντα, όπως και η συνεννόηση και η συναντίληψη, στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών, ιδίως της UNESCO και των Ηνωμένων Εθνών.

Ευρύτερα, τι πιστεύετε ότι είναι το πολιτιστικό προϊόν της Κύπρου;

Η Κύπρος είναι θεματοφύλακας μιας μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς, που εκτείνεται σε χιλιετίες και περιλαμβάνει ανυπέρβλητου κάλλους και μοναδικής σημασίας μνημεία όλων των εποχών και όλων των πολιτισμών, που πέρασαν από το νησί, στη μακρά ιστορική διάρκεια. Είναι ένας τόπος όπου το θαύμα λειτουργεί ακόμη, όπως έγραψε ο Σεφέρης. Τεράστια είναι και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου. Όλα αυτά συνθέτουν μια κιβωτό που αρδεύει γόνιμα τη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία. Το πολιτιστικό απόθεμα της Κύπρου, καθώς, συνδυάζει πολλά χαρακτηριστικά -μοναδικότητα, οικουμενικότητα, δυναμισμό- μπορεί να μετουσιωθεί σε πολιτιστικό προϊόν υψηλής ποιότητας, με τεράστια προστιθέμενη αξία για την Οικονομία και την κοινωνία. Το πολιτιστικό προϊόν προσφέρεται για πολύπλευρη ανάδειξη, η οποία, συνδυαζόμενη με τη σφριγηλή και υψηλών προδιαγραφών τουριστική βιομηχανία του νησιού, μπορεί να αποτελέσει μήτρα απασχόλησης και εισοδήματος.

Τι συμβαίνει τελικά με το θέμα συμμετοχής του ΘΟΚ στο Φεστιβάλ Επιδαύρου; Τον Δεκέμβριο του 2022, είχατε δηλώσει πως θα βρεθεί λύση, αλλά τελικά ακολούθησε μία δυσάρεστη διαδικασία, με τον ΘΟΚ να αποχωρεί...

Η Επίδαυρος είναι πάντοτε έτοιμη να καλωσορίσει τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, ο οποίος έχει διαγράψει μακρά και διακριτή πορεία στο Φεστιβάλ της, με εξαιρετικές παραστάσεις. Ο ΘΟΚ, κάποια στιγμή, έμεινε εκτός Επιδαύρου και, ενδεχομένως, αυτό δυσχέρανε την επανάκαμψή του. Η επιστροφή του είναι, όπως είπα, καλοδεχούμενη. Αλλωστε, αντιλαμβάνεστε ότι γίνεται βάσει των υψηλών καλλιτεχνικών κριτηρίων, που ισχύουν για οποιαδήποτε παραγωγή.

Θεωρείτε, δηλαδή, μη ικανό τον ΘΟΚ; Ο σκηνοθέτης Κώστας Σιλβέστρος είχε δηλώσει, τότε, ότι είναι «ξεπερασμένη η νοοτροπία του ''Κύπριου ιθαγενή''». Πολλοί Κύπριοι καλλιτέχνες τον στήριξαν και εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους. Πώς το σχολιάζετε;

Είναι, κάπως, περίεργο να δίνεται τέτοια ερμηνεία στη δήλωση του Κώστα Σιλβέστρου. Σας παραπέμπω στο άλλο απόσπασμα της ίδιας δήλωσής του, αμέσως πριν μιλήσει περί νοοτροπίας «Κύπριου ιθαγενή», ότι ο ίδιος «έχει ζήσει, έχει δουλέψει στην Ελλάδα, η οποία τον εκπαίδευσε, τον έμαθε πολλά και την αγαπά». Θεσμικοί φορείς του Πολιτισμού δεν κατατάσσουν τους καλλιτέχνες με κριτήριο την προέλευσή τους. Αλλωστε έχετε διαπιστώσει ότι πολλοί καλλιτέχνες που συμμετέχουν και τιμούν το Φεστιβάλ Επιδαύρου είναι αλλοδαποί.

Στην Κύπρο εκκρεμεί ακόμη το καθεστώς του καλλιτέχνη, καθώς φαίνεται ότι γενικότερα στην ΕΕ υπάρχει ένα κενό, με το ΕΚ να ζητά την προστασία των εργαζομένων του Πολιτισμού. Γιατί είναι δύσκολο να προστατεύσουμε τον καλλιτέχνη;

Δεν θα συμφωνήσω ότι είναι δύσκολο να προστατεύσουμε τον καλλιτέχνη. Μέσα στην πρωτόγνωρη λαίλαπα του κορονοϊού, για παράδειγμα, θεσπίσαμε μέτρα, χωρίς προηγούμενο, για την στήριξη του καλλιτεχνικού κόσμου, που επλήγη όσο λίγοι κλάδοι, και τον κρατήσαμε όρθιο, όπως επιβεβαιώνεται σήμερα. Οι προσπάθειές μας κατατείνουν διαρκώς στην αποσαφήνιση του καθεστώτος του καλλιτέχνη, βάσει της εθνικής και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Επιβιώνει, ευτυχώς όλο και λιγότερο, η αντίληψη που αποσυνδέει τον δημιουργό από τον εργαζόμενο. Οι καλλιτέχνες, παρά τις ιδιαιτερότητες της δουλειάς τους, είναι εργαζόμενοι, με ταυτόσημα -όπως επιβάλλει η αρχή της ισότητας- δικαιώματα και προστασία όπως όλοι οι υπόλοιποι εργαζόμενοι.

Γλυπτά του Παρθενώνα. Παρατηρούμε κάποια κινητικότητα. Γίνονται συχνά δηλώσεις γύρω από το θέμα, φέτος, όμως, φαίνεται να υπάρχει διάθεση να βρεθεί κάποιος τρόπος έστω και με μια μορφή δανεισμού. Υπάρχει πιθανότητα να υπάρξει εξέλιξη; Είναι θετική η Ελλάδα στην επιστροφή τους για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα;

Δηλώσεις, πράγματι, γίνονται, αλλά δεν αλλάζουν την εθνική μας στάση. Η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει στο Βρετανικό Μουσείο οποιαδήποτε μορφή νόμιμης κυριότητας, νομής ή κατοχής των Γλυπτών του Παρθενώνα, τα οποία βρίσκονται εκεί ως προϊόν κλοπής. Αποσπάστηκαν βίαια, προκαλώντας ανεπανόρθωτες φθορές στο μνημείο. Αποσπάστηκαν παράνομα, καθώς το δήθεν φιρμάνι, δεν υπήρξε ποτέ. Κατά συνέπεια, δεν συζητούμε τον δανεισμό, ούτε καν τον διανοούμαστε, διότι προϋποθέτει τη νόμιμη κτήση. Δανείζεσαι κάτι που ανήκει νόμιμα στον άλλον. Στόχος είναι η μόνιμη επανένωση του συνόλου των Γλυπτών του Παρθενώνα, στην Αθήνα, στο Μουσείο της Ακρόπολης.