Εραστής και σύντροφος του αινίγματος που ερμηνεύει το κάθε έργο τέχνης, ο σπουδαίος ζωγράφος Δήμητρης Αληθεινός αγγίζει τις ισορροπίες των ψυχών στον έρωτα με μία σειρά σχεδίων και γλυπτικών εγκαταστάσεων, τα οποία θα φιλοξενηθούν στην γκαλερί Γκλόρια από τις 6 Μαρτίου μέχρι και τις 30 Μαρτίου 2024. Με πρόφαση τη νέα αυτή έκθεση, συναντηθήκαμε σε ένα καφενείο δίπλα στην εκκλησία της Φανερωμένης και πολύ κοντά από το εργαστήριό του. Εκεί, με τα μάτια του ζωγράφου και τη ματιά τη δική μου, αποδόθηκε ένα πλαίσιο ερμηνείων για την έκθεση αλλά και το αίνιγμα που δημιουργεί η τέχνη με παλέτα τον έρωτα, τις ψυχές αλλά και όσα συγκυριακά σχεδιάζει ή κρύβει η ζωή ενός ανθρώπου.

Πώς προσεγγίζονται οι «ψυχές στον έρωτα»;

«Η προσέγγιση του θέματος είναι πλατιά. Προσπαθώ να το περιορίσω στα δεδομένα της εποχής αυτής και αυτή η εποχή βλέπω ότι έχει μερικές διαφορές από τις προηγούμενες εποχές. Η πρώτη διαφορά που βρίσκω, είναι η έλλειψη του ρίσκου και η μεγαλύτερη αναζήτηση της σιγουριάς. Μετά από το AIDS και έπειτα από τον κορωνοϊό, έχω την εντύπωση πως οι άνθρωποι, και ειδικά οι νέοι, δεν ρισκάρουν τόσο όσο παλαιότερα. Όσο λοιπόν μειώνεται το ρίσκο και αυξάνεται η ατομικότητα, τόσο αυξάνεται η εκμετάλλευση και η εμπορευματοποίηση του έρωτα μέσα από τα μέσα επικοινωνίας. Μειώνεται το ρίσκο της σχέσης, μειώνονται οι επαφές των ανθρώπων και αυξάνεται η ζήτηση μέσω διαδικτύου. Έχουμε μία μεγαλύτερη σχέση σιγουριάς, πια, η οποία αναπτύσσεται μεταξύ του ατόμου και του διαδικτύου, παρά μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό είναι μία προσέγγιση που δεν είναι η μοναδική, αλλά είναι η βασική, θα έλεγα, από την οποία απορρέουν 21 σχέδια που εστιάζουν περισσότερο σε αυτό. Ωστόσο, δεν εικονογραφούν αυτή τη σχέση, εμπνεύονται από τη σημερινή πραγματικότητα. Και υπάρχει και μία άλλη σειρά πέντε μεγάλων έργων που εξετάζουν τις διαφορετικές προσεγγίσεις περισσότερο μέσα από το ένστικτο. ​

Στο εργαστήρι του Δημήτρη Αληθεινού. Έργο της έκθεσης «ψυχές στον έρωτα». Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

​Δηλαδή, πώς λειτουργεί το ένστικτο;

«Το ένστικτο κυριαρχεί. Μπορεί να υπάρχει βία, ειρωνεία και όλη αυτή η διαλεκτική από τους αρχαίους φιλόσοφους μέχρι τους απλούς ανθρώπους, διότι δεν έχει παύσει το ένστικτο να υπάρχει σήμερα… απλώς ελέγχεται περισσότερο ή θα έλεγα πως κατευνάζεται από τις κοινωνικές συνθήκες. Παρά φύσιν, φυσικά, επειδή δεν είναι φυσιολογικός αυτός ο κατευνασμός, παρατηρείται όμως περισσότερο αυτή την περίοδο. Άρα, εάν προβάλλουμε αντίσταση στην απελευθέρωση, τότε γινόμαστε πιο συντηρητικοί. Και αν κοιτάξουμε πίσω, ερχόμαστε από έναν κύκλο αγώνων απελευθέρωσης του ανθρώπου από τα κοινωνικά δεσμά, από τον αγώνα απελευθερωτικών κινημάτων, φεμινιστικών κινημάτων, του Μάη ’68, για να κλειστούμε ξανά στον συντηρητισμό. Και διερωτώμαι: Πώς λειτουργούν οι ψυχές σήμερα; Είναι εγκλεισμένες αυτές οι ψυχές, πρόκειται να εκραγούν; Και αρκεί η ατομικότητα πια για να ολοκληρωθεί η επαφή σου με τον έρωτα;»

Και η αγάπη προς τον εαυτό μας;

«Αυτό είναι μία άλλη μορφή και πάνω από όλα πιστεύω ότι βασίζεται στην αυτοεκτίμηση. Δεν μπορείς να ερωτευτείς κάτι που δεν εκτιμάς. Επομένως, θα πρέπει κανείς να αποκτήσει την αυτοεκτίμηση για να μπορέσει να αγαπήσει τον εαυτό του. Θα έλεγα σχηματικά πως προηγείται η αυτοεκτίμηση, έπεται η αγάπη και όταν τα δύο αυτά ολοκληρωθούν πορευόμαστε προς τον έρωτα με τον εαυτό μας, και όχι ναρκισιστικά αλλά απλά. Και εκεί πάλι εναντιωνόμαστε στο κατεστημένο της θρησκείας, της κοινωνίας, των ανθρώπου, διότι το να χαϊδέψουμε το κορμί μας είναι κάτι το απαγορευμένο, αλλά τι το πιο φυσιολογικό από το να χαϊδέψει κανείς το κορμί του, δικό του είναι, δεν ενοχλεί κανέναν. Και πώς θα ερωτευτώ λοιπόν το εαυτό μου αν δεν τον γνωρίζω; Το ίδιο πράμα, πέραν από την επαφή της σάρκας, προεκτείνεται και στην ψυχή. Και, άραγε, πού κρύβεται η αλήθεια στο φως που λένε ή υπάρχει στο σκοτάδι; Προσωπικά πιστεύω ότι οι μεγάλες αλήθειες του καθενός είναι στο σκοτάδι, μέσα, δεν τις λέει ούτε καν στον εαυτό του μέχρι να τις ανακαλύψει, τις διαισθάνεται, τις κουκουλώνει και πολλές φορές είναι ταμπού. Η ψυχή δεν μπορεί να δεσμευτεί, είτε θα εγκλωβιστεί, είτε θα εκραγεί.»​

Στο εργαστήρι του Δημήτρη Αληθεινού. Έργο της έκθεσης «ψυχές στον έρωτα». Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

​Υπάρχουν κανόνες στον έρωτα; Τι λέτε για τα ταμπού στην ελευθερία έκφρασης στον έρωτα;

«Υπάρχουν. Εμπειρικά μιλώντας, θα έλεγα ότι υπάρχει ένας και βασικός κανόνας. Ο σεβασμός στον άλλο. Από την ώρα που σέβεσαι τον άλλο... και η ειλικρίνεια, δεν λέω η αλήθεια, επειδή είπαμε η αλήθεια είναι κάτι ρευστό. Ο σεβασμός, η εκτίμηση και η ειλικρίνεια είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι μίας σχέσης. Γενικά, δεν μπορείς να είσαι άνθρωπος εάν δεν αναγνωρίζει και σέβεσαι την ισότητα όλων, των φύλων, των φυλών κ.λπ. Μάλιστα, θεωρώντας ότι η ισότητα των φύλων είναι αυτονόητη έχω κάνει πολλά έργα υπέρ των γυναικών, από τον καιρό της Χούντας κιόλας. Για παράδειγμα, θυμάμαι το ’73, μέσα στη Χούντα δηλαδή, παρουσίασα έργα που μιλούσαν ακριβώς για τις φοιτήτριες φίλες μου που βασανίστηκαν. Γιατί την εποχή εκείνη ήταν περισσότερο τα αγόρια που βασανίζονταν, δεν πρόβαλλε κανείς πόσες κοπέλες υπέφεραν από τα βασανιστήρια. Τα δικά μου τα έργα, εκείνης της εποχής, μιλάνε -και- για τις κοπέλες, δεν μπορείς να το αγνοείς αυτό, ειδικά στην τέχνη.»​

Στο εργαστήρι του Δημήτρη Αληθεινού. Έργα της έκθεσης «ψυχές στον έρωτα». Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

Διότι η τέχνη δίνει βήμα σε αυτά που δεν λέμε…

«Μπράβο, και ειδικά σε δύσκολες περιόδους. Και τώρα λοιπόν επειδή είναι μία δύσκολη περίοδος, έτσι τη βλέπω εγώ σε ό,τι αφορά τον συντηρητισμό, τη μοναχικότητα, την επιβολή των μέσων στην ψυχή πια, γίνεται αυτή η προσέγγιση σε αυτή την έκθεση. Τα πάντα είναι ρευστά, κανείς δεν ξέρει τι θα του συμβεί αύριο. Όλα είναι σύμπτωση, υποθέτουμε τι θα συμβεί…».

Και οι συμπτώσεις ή οι υποθέσεις στο δικό σας έργο…

«Είναι αυτό που δεν φαίνεται, καθώς και η σύμπτωση πάλι δε φαίνεται. Οι υποθέσεις αποτελούν την άποψη, δηλαδή αυτό που υποθέτω εγώ για την κοινωνία, τον ρόλο της τέχνης στο κοινωνικό γίγνεσθαι, γιατί θα έλεγα χονδρικά πως υπάρχουν δύο τύποι καλλιτεχνών, ο ένας είναι αυτός που θα τον αναγνωρίσετε από μακριά, από τη φόρμα, και ο άλλος είναι αυτός που θα τον αναγνωρίσετε από την άποψη. Π.χ. ο Πικάσο το πρωί μπορεί να έκανε λουλούδια, το μεσημέρι κυβισμό και το βράδυ σουρεαλισμό, αλλά η άποψη που διαπερνάει και τα τρία είναι ίδια. Τα λουλούδια του δεν είναι γλυκανάλατα, είναι το ίδιο δυνατά όπως η Γκουέρνικα. Διότι τα υλικά δεν τα καθορίζει ο ζωγράφος, αλλά το έργο. Αυτό καθοδηγεί τον ποιητή του. Ο πραγματικός ποιητής ακολουθεί το έργο, είναι ο υπηρέτης του. Ο άλλος που πηγαίνει μπροστά και τον ακολουθεί το έργο, είναι περισσότερο διακοσμητής. Και ξέρεις, έχω στο μυαλό μου ένα ερώτημα εδώ και πολλά χρόνια: Είναι δυνατόν ένα από τα πιο σπουδαία πράγματα που έχει κάνει ο άνθρωπος, όπως η τέχνη, να μην έχει ορισμό; Αν ρωτήσω τι είναι φυσική, αστρονομία, ιατρική, θα ξέρετε επειδή έχει ορισμό.. Γιατί δεν έχει και η τέχνη;. Πάντως, για μένα είναι ξεκάθαρο. Τέχνη είναι η ερμηνεία του αινίγματος της ζωής, του έρωτα και του θανάτου με τα δεδομένα της κάθε εποχής. Ξεκινήστε από τις σπηλιές και φτάστε στο σήμερα... ερμηνεύουν το αίνιγμα και όχι το ερώτημα, γιατί αυτό έχει απάντηση. Το αίνιγμα έχει μία συνεχής ερμηνεία. Ό,τι λοιπόν δεν εμπίπτει σε αυτό το πλαίσιο, είναι διακόσμηση. Και η διακόσμηση μας βοηθάει να μη ζούμε με το βάρος του αινίγματος, μας δίνει μία ανάσα. Αντίθετα, η τέχνη δεν μας αφήνει ήσυχους.»​

Στο εργαστήρι του Δημήτρη Αληθεινού. Έργο της έκθεσης «ψυχές στον έρωτα». Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

​Μήπως το αίνιγμα κρύβεται στις κατακρύψεις σας;

«Οι κατακρύψεις έρχονται να ερμηνεύσουν την εποχή τους. Ξεκίνησαν το 1981 και μέχρι στιγμής είναι 232 σε όλο τον πλανήτη και έχει και εδώ. Στην Πράσινη Γραμμή στην περιοχή του Βόρειου Πόλου, στο Καϊμακλί, μάλιστα, βρίσκεται και μία πολύ μεγάλη. Είναι ένα μεγάλο δωμάτιο θα έλεγε κανείς που έχει μέσα ένα Jeep και έχει και τέσσερις κρύπτες, οι οποίες θα μπορούσε να πει κανείς πως έχει μέσα την ιστορία όλη της Κύπρου, από τους αρχαίους χρόνους έως την εποχή που έγινε. Ξεκίνησαν ως μία προσπάθεια για να συνειδητοποιήσει ο κόσμος πως αν δεν διαφυλάξουμε το παρόν, δεν θα έχουμε μέλλον. Κι όταν κινδυνέυει κανείς, ό,τι πιο πολύτιμο έχει το κρύβει… γι’ αυτό και τα έργα των κατακρύψεων δεν είναι θαμμένα, είναι κρυμμένα γιατί ελπίζουν ότι θα γυρίσουμε να τα βρούμε. Τότε που άρχισα, το 1981, υπήρχε έντονη η απειλή μίας πυρηνικής καταστροφής και ολοκληρωτικής καταστραφής του ανθρώπινου είδους, όπως εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι και άφησαν πίσω τους μόνο οστά. Από εμάς λοπόν, εκτός από οστά, πιστεύω θα μείνει μόνο η τέχνη... οι πυραμίδες, ο Παρθενώνας και όλα τα έργα, αν μείνουν, θα είναι τα μόνα δείγματα ότι ζήσαμε ως άνθρωποι. Έτσι, οι κατακρύψεις έρχονται λοιπόν κάθε φορά, μέσα στο πλαίσιο της εποχής, να δηλώσουν τον κίνδυνο του αφανισμού του ανθρώπινου είδους. Κάντε κάτι σήμερα για να υπάρξει αύριο.»

Πληροφορίες
«Ψυχές στον έρωτα» | Δημήτρης Αληθεινός
Εγκαίνια: 6 Μαρτίου 2024, 19.30 [με την δημοσιογράφο και ιστορικός τέχνης Μαρίνα Σχίζα].
Χώρος έκθεσης: Γκαλερί Γκλόρια (Ζήνωνος Σώζου 3, 1075, Λευκωσία)
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα 17.30-20.00, Τρίτη-Παρασκευή 10.30-12.45 & 17.30-20.00 & Σάββατο 10.30-12.45.
Διάρκεια: Μέχρι 30 Μαρτίου 2024.
Για περισσότερες πληροφορίες, καλέστε στο 22762605.