Γράφει η Catherine Hickley

Ακριβώς έναν μήνα αφότου η επιτροπή επιλογής επέλεξε την καλλιτέχνιδα Ruth Patir για το ισραηλινό περίπτερο στην 60ή Μπιενάλε της Βενετίας, η Χαμάς πραγματοποίησε τις θηριωδίες της στο Ισραήλ, σκοτώνοντας 1.200 ανθρώπους και κρατώντας ομήρους 240 ανθρώπους.

Για δύο εβδομάδες μετά τις 7 Οκτωβρίου, «ήμασταν παράλυτοι, παγωμένοι από τον φόβο και το σοκ», λέει η Mira Lapidot, επικεφαλής επιμελήτρια του Μουσείου Τέχνης του Τελ Αβίβ και συνεπιμελήτρια του περιπτέρου, με την Tamar Margalit. «Αλλά μετά αποφασίσαμε ότι έπρεπε να προχωρήσουμε», λέει η Lapidot. «Η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια, ακόμα κι αν μερικές φορές μπορεί να νιώθουμε έτσι σε περιόδους πολέμου και φρίκης. Είναι βασικό συστατικό για την οικοδόμηση αλληλεγγύης και κατανόησης μεταξύ των ανθρώπων».

Η Μπιενάλε αντικατοπτρίζει συχνά τον πόλεμο και τις γεωπολιτικές εντάσεις -εν μέρει λόγω της αιωνόβιας δομής της, που επί μακρόν επικρίνεται ως αναχρονιστική, με εθνικά περίπτερα. Πριν από την τελευταία Μπιενάλε, οι καλλιτέχνες και ο επιμελητής που επιλέχθηκαν για το ρωσικό περίπτερο αποσύρθηκαν μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Σε μια εποχή που ο πόλεμος είναι καθημερινή πραγματικότητα για εκατομμύρια ανθρώπους, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η σύγκρουση φαίνεται να είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα και σε αυτήν την έκδοση.

Τα ισραηλινά αντίποινα στη Γάζα είχαν στοιχίσει περισσότερες από 30.000 ζωές μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Υγείας της Χαμάς. Η καταστροφή επεκτάθηκε σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς και μουσεία: έως τις 21 Φεβρουαρίου, η Unesco είχε επαληθεύσει ζημιές σε πέντε θρησκευτικούς χώρους στη Γάζα, δέκα κτήρια ιστορικού και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος, δύο αποθήκες κινητών πολιτιστικών αγαθών, ένα μνημείο, ένα μουσείο και τρεις αρχαιολογικούς χώρους.

Η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς έχει δημιουργήσει βαθιά ρήγματα στον κόσμο της τέχνης - ιδιαίτερα στη Γερμανία, όπου αρκετές εκθέσεις έχουν ακυρωθεί επειδή καλλιτέχνες ή επιμελητές έκαναν σχόλια που θεωρήθηκαν από τα ιδρύματα ως αντισημιτικά ή κατά του Ισραήλ.

Israel’s Modernist pavilion at the VeniceBiennale, which first opened in 1952. Riccardo Bianchini/Alamy Stock Photo

Το ισραηλινό περίπτερο της Μπιενάλε έχει ήδη γίνει στόχος μιας ανοιχτής επιστολής που ζητά τον αποκλεισμό του Ισραήλ από την Μπιενάλε που υπογράφεται από χιλιάδες καλλιτέχνες και πολιτιστικούς λειτουργούς. Η επιστολή εκδόθηκε στα τέλη Φεβρουαρίου από μια ομάδα που ονομάζεται «Art Not Genocide Alliance». Ο υπουργός Πολιτισμού της Ιταλίας, Gennaro Sangiuliano, το χαρακτήρισε «ντροπιαστικό» και εξέφρασε τη «βαθιά αλληλεγγύη και την εγγύτητα» προς το κράτος του Ισραήλ, τους καλλιτέχνες και τους πολίτες του. Η Μπιενάλε ανέφερε σε δήλωσή της ότι «όλες οι χώρες που αναγνωρίζονται από την Ιταλική Δημοκρατία μπορούν αυτόνομα να ζητήσουν να συμμετάσχουν» και δεν θα λάβει υπόψη «κάθε αναφορά ή έκκληση για αποκλεισμό της συμμετοχής του Ισραήλ ή του Ιράν».

Η Lapidot λέει ότι γνωρίζει πως οι διαμαρτυρίες στο ισραηλινό περίπτερο αποτελούν κίνδυνο. «Ναι, είμαστε Ισραηλινοί, αλλά δεν εκπροσωπούμε την κυβέρνησή μας», λέει, προσθέτοντας ότι ελπίζει πως το περίπτερο θα υπενθυμίσει στους επισκέπτες ότι «το Ισραήλ είναι κάτι περισσότερο από τον Πρωθυπουργό Νετανιάχου στην τηλεόραση». Αλλά περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, λέει, «ελπίζουμε απεγνωσμένα ότι η κατάσταση με τους ομήρους και στη Γάζα θα εκτονωθεί σύντομα».

Η έκθεση «Motherland» της Ruth Patir αποτελείται από εγκαταστάσεις βίντεο που ζωντανεύουν αρχαιολογικά αντικείμενα - γυναικεία ειδώλια που χρονολογούνται από το 800 έως το 600 π.Χ. «Ανήσυχες γυναίκες ενός παρελθόντος πολιτισμού, τα ειδώλια φτάνουν σε εμάς με την πάροδο του χρόνου, είτε είναι άθικτα είτε πιο συχνά σπασμένα -απομεινάρια αιματηρών βεντετών», αναφέρει το δελτίο Τύπου.

Η απόρριψη και η συμμετοχή Παλαιστινίων

Ενώ το Ισραήλ επέλεξε να προχωρήσει με το εθνικό του περίπτερο, οι επίδοξοι Παλαιστίνιοι συμμετέχοντες λένε ότι έχουν αποκλειστεί από την Μπιενάλε. Ο Faisal Saleh, ο ιδρυτής του Μουσείου Παλαιστίνης των ΗΠΑ στο Woodbridge του Connecticut, δημοσίευσε δημόσια επιστολή διαμαρτυρίας μετά την απόρριψη της πρότασής του για το τμήμα «Collateral Events», στο οποίο συμμετείχαν 23 καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από τη Γάζα.

Στην επιστολή του, η οποία είχε συγκεντρώσει σχεδόν 22.000 υπογραφές τον Φεβρουάριο, ο Σάλεχ έγραψε: «Ο αποκλεισμός των παλαιστινιακών φωνών συμβάλλει σε μια ελλιπή εικόνα που υπονομεύει τις προσπάθειες για κατανόηση και ειρήνη».

Οι Παλαιστίνιοι καλλιτέχνες, βέβαια, εξακολουθούν να εκπροσωπούνται στη Βενετία: ένα από τα έργα του «Collateral Events», το «South West Bank-Landworks, Collective Action and Sound» διοργανώνεται από τους «Artists + Allies x Hebron» σε συνεργασία με το «Dar Jacir for Art and Research», το οποίο εδρεύει στη Βηθλεέμ.

Μία από τις εκθέσεις, λοιπόν, αυτής της εκδήλωσης, το «Freedom Boat», ταξιδεύει μέσω του Μεγάλου Καναλιού και γύρω από το Giardini τις ημέρες έναρξης της Μπιενάλε, σύμφωνα με δελτίο Τύπου. Παρουσιάζεται από μία ομάδα του Ηνωμένου Βασιλείου, τους «Artists Against Apartheid», οι οποίοι «"ηγούνται" αναγνώσεων, παραστάσεων και άλλων πρότζεκτ στο όνομα της παλαιστινιακής αλληλεγγύης» στο πλοίο. Μεταξύ των συντελεστών είναι ο Issa Amro, Παλαιστίνιος ακτιβιστής, και η καλλιτέχνις Emily Jacir.

Η Νοτιοδυτική Όχθη περιλαμβάνει επίσης φωτογραφίες από ελαιόδεντρα, ηλικίας περίπου 1.000 ετών, που τραβήχτηκαν από τους Adam Broomberg και Rafael Gonzalez στις κατεχόμενες περιοχές. Τα δέντρα, «άθικτα για αιώνες, ξαφνικά αισθάνονται τόσο επισφαλή», αναφέρει η ανακοίνωση.

Συνεχείς και μελλοντικές συγκρούσεις

Η Ρωσία για άλλη μια φορά δεν εμφανίζεται στη Βενετία. Όσον αφορά το περίπτερο της Ουκρανίας, «Net Making», πολλοί επισκέπτες μπορεί να θεωρήσουν πως παρουσιάζει μια σπιτική χειροτεχνία, ωστόσο στην πραγματικότητα αναφέρεται στη συλλογική ύφανση διχτυών παραλλαγής για χρήση στον συνεχιζόμενο πόλεμο. Το περίπτερο, συγκεκριμένα, ασχολείται με «το θέμα της ετερότητας μέσα από προσωπικές εμπειρίες πολέμου, μετανάστευσης και αφομοίωσης σε νέες κοινωνίες», σύμφωνα με δήλωση.

Ανάμεσα στα έργα που παρουσιάζονται το «Civilians. Invasion» (2023), μια ταινία των Daniil Revkovskyi και Andrii Rachynskyi, η οποία αφηγείται την ιστορία των πρώτων ημερών της ρωσικής εισβολής μέσα από τα μάτια των επιζώντων και συγκεντρώνεται από βίντεο που βρήκαν στο διαδίκτυο. Οι καλλιτέχνες το περιγράφουν ως «εγκυκλοπαίδεια τρόμου, που αποτυπώνει τις οδυνηρές εμπειρίες που υφίστανται οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια μιας εισβολής πλήρους κλίμακας».

Ένα γεωπολιτικό hotspot που κυριεύει

Εκτός από τη Γάζα ή την Ουκρανία, κι άλλοι φαίνεται πως αφιερώνουν ολόκληρη την έκθεσή τους στον πόλεμο. Το «Everyday War» είναι ο τίτλος της συνεισφοράς της Ταϊβάν σε αυτή την Μπιενάλε, μια ατομική έκθεση του Yuan Goang-Ming. Ένα νέο βίντεο του καλλιτέχνη φαντάζεται μια καταστροφική επίθεση στο σπίτι του ίδιου του Yuan. «Το γυαλί σπάει δυνατά και μετά πολεμικά αεροπλάνα πετούν το ένα μετά το άλλο, καταστρέφοντας αντικείμενα στο δωμάτιο», σύμφωνα με το δελτίο Τύπου. «Επιτέλους, όλα τα αεροσκάφη εξολοθρεύονται το ένα μετά το άλλο και ολόκληρο το σπίτι μένει ερείπιο στον απόηχο της μάχης».

Το έργο του Yuan «επιτρέπει στους ανθρώπους να μπουν στην ψυχή του τι σημαίνει να ζεις στην Ταϊβάν», λέει η Abby Chen, η επιμελήτρια της έκθεσης. «Ναι, θα μπορούσε να είναι δέκα φορές χειρότερο από ό,τι φανταζόμαστε. Έτσι, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει αυτό το άγχος, αλλά ταυτόχρονα νομίζω ότι μας δίνει μια γεύση από μια διέξοδο», προσθέτει.

Η δημοκρατική Ταϊβάν, που αντιμετωπίζεται από την Κίνα ως αποσχισθείσα περιοχή που πρέπει να ενωθεί με τον τεράστιο γείτονά της, τους τελευταίους μήνες δέχεται αυξανόμενη στρατιωτική, οικονομική και διπλωματική πίεση. Ένα άλλο έργο του Yuan που εκτίθεται στη Βενετία, το «Everyday Maneuver» (2018), δείχνει τις υποχρεωτικές ετήσιες ασκήσεις αεροπορικής επιδρομής στις οποίες πρέπει να συμμετέχουν όλοι οι Ταϊβανέζοι.

«Κάθε χρόνο ο καλλιτέχνης και η οικογένειά του χρειάζονται καταφύγιο», λέει η Chen. «Αλλά θα δείτε ότι το έργο τέχνης δείχνει τάξη. Δεν δείχνει χάος ή φόβο. Αυτό είναι κάτι που στην πραγματικότητα δεν το βλέπουμε τόσο συχνά αυτές τις μέρες -οι Αρχές και οι πολίτες συνεργάζονται. Υπάρχει αυτή η προφανής κοινή αντίληψη του να είμαστε σε κάτι μαζί».

*Η 60η Μπιενάλε Βενετίας θα είναι ανοιχτή για το κοινό από τις 20 Απριλίου έως τις 24 Νοεμβρίου.

Πηγή: The Art Newspaper