Ζούμε στο σήμερα, μα η ιστορία μας είναι «γραμμένη» είτε μέσω αντικειμένων, φωτογραφιών ή βίντεο και φυσικά είναι χαραγμένη στη μνήμη. Ωστόσο, η τελευταία παίρνει διάφορες μορφές. Μερικοί αναβιώνουν το τραύμα και άλλοι επιχειρούν να [εκ]συγχρονίσουν τον τρόπο που βιώνουμε στο σήμερα, τον τόπο και την ιστορία. Η έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρνακας καταπιάνεται με αυτή την εκδοχή και συγκεκριμένα πραγματεύεται έναν συγχρονισμό. Η σημασία της έκθεσης, φέτος, προσλαμβάνει επίσης και μία άλλη έννοια, αφού συμπίπτει με τα 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή, και αφορά έργα τα οποία έχουν δημιουργηθεί με αντικείμενα που βρήκε η εικαστικός στο σπίτι της στην Αγία Τριάδα, στην Καρπασία. Ένα σπίτι γεμάτο ζωή, το οποίο δεν εγκατέλειψαν ποτέ οι γονείς της, ούτε και μετά τον πόλεμο. Όλα τα έργα, λοιπόν, μεταφέρθηκαν από την κατεχόμενη Αγία Τριάδα στη Λάρνακα, με τη βοήθεια του Τουρκοκύπριου εικαστικού Ουμίτ Ινατσί.

Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου

Μία ξενάγηση ζωής

Επί τη ευκαιρία, συναντήσαμε, στη Λάρνακα, την εικαστικό Τούλα Λιασή, το πρόσωπο πίσω από το κολάζ και τη σύνθεση αντικειμένων που η πορεία τους ξεπερνάει τα 80 έτη. Αρχίσαμε με μία ξενάγηση, στα αριστερά ο χώρος φιλοξενεί εγκαταστάσεις και ξεχωρίζουμε διάφορα αντικείμενα από πλέγματα λαμπών λουξ υγραερίου, ένα πετσετάκι το οποίο έκανε μικρή και σχηματίζει επάνω την Κύπρο μέχρι σεντόνια, μαντηλάκια και άλλα είδη τα οποία έραψε η ίδια η μητέρα της.​

Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

Παράλληλα, υπάρχουν τοποθετημένα και άλλα αντικείμενα από γεωργικά εργαλεία, κατσαρόλες, μαχαίρια μέχρι και εμαγιέ και καθικάκια. Η ίδια, με καθοδηγεί σε κάθε ένα από αυτά και μου λέει μικρές ιστορίες, είτε για το πώς τα βρήκε είτε για το πώς τα συνέθεσε. Σε αυτό το δωμάτιο, η Λιασή φαίνεται να έχει μία ιδιαίτερη σύνδεση με τα νυχτικά φορέματα της μητέρας της.

Περιγράφει πως η ιδέα ξεκίνησε από τη φωτογράφισή τους στην ταράτσα του σπιτιού. Εκεί, όμως, με τη βοήθεια του ανέμου, αυτά άρχισαν να χορεύουν. «Ακόμη και μετά τον θάνατο της μητέρας μου, αυτά χορεύουν, ελεύθερα», λέει χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια, στεκόμαστε για λίγο μπροστά από το έργο της, με τίτλο «Χωρίς μετατροπή ή παρέμβαση», που αν και φέρει αυτή την ονομασία, η ίδια εξηγεί πως πρόκειται για παλιά κάδρα, τα οποία αναποδογύρισε διότι βρίσκει ενδιαφέρον στα σημάδια του χρόνου, στα αυτοκόλλητα αλλά και σε μία σημείωση που βρέθηκε σε ένα από αυτά του 1940. Επιπλέον, ιδιαίτερο σημείο αποτελεί ένα έργο που έφτιαξε με αλάτι. Από πού έπιασε όμως το νήμα για την έμπνευση; «Βρήκα ένα βαρέλι σε μία ταράτσα ενός καφενείου, το οποίο ήταν τόσο σκουριασμένο και μου θύμιζε δαντέλα. Έτσι εμπνεύστηκα από εκεί για να κάνω μία σύνθεση με αλάτι. Η εγκατάσταση μοιάζει σαν ένα μεγάλο «πετσετάκι», αυτό που συνήθως εντοπίζεται σε πολλά σπίτια -ιδιαίτερα των γιαγιάδων- να στολίζει έπιπλα, ακόμη και τηλεοράσεις. Εκείνη τη μέρα ήταν και τα γενέθλια του παπά μου και του είχα πει 'είναι δώρο των γενεθλίων' σου. Προφανώς γέλασε εκείνη τη στιγμή, ωστόσο μετά συνειδητοποιείς και εκτιμάς την ομορφιά της φθοράς».

Στον δεύτερο χώρο, δεξιά από την είσοδο, εντοπίζουμε έργα της Λιασή τα οποία παρουσιάζουν τη δουλειά της με τις φωτογραφίες και την αγάπη της για το χρώμα. Στη μέση του χώρου βρίσκεται μία μεγάλη εγκατάσταση από «μαντηλιές» τις οποίες συνέθεσε, και πάλι, στην ταράτσα του σπιτιού της. Στην άκρη, μερικές «σίκλες» σε ένα φωτογραφικό κολάζ, ενώ δίπλα τοποθετούνται διάφορα μπάνια, μιας άλλης εποχής, και ποτιστήρια. Η ίδια δίνει χρώμα και λάμψη σε αυτά με τη χρήση κόκκινης και κίτρινης σκόνης.

Φωτ.: Χριστοθέα Ιακώβου.

Σε αυτό το δωμάτιο, κάνει εντύπωση και μία σύνθεση με διάφορα μικρά πράγματα, παλιά κουτιά, πινέζες, σφραγίδες, τα οποία επέλεξε να συνδυάσει και να μεταφέρει σε ένα κάδρο-φωτογραφία του δαπέδου από ένα δωμάτιο του σπιτιού (καρό με βυσσινί-άσπρο). Κάπου στο κέντρο και η πόρτα από το παντοπωλείο του πατέρα της, την οποία της έφερε κάποιος συγχωριανός. Τον υπόλοιπο χώρο κοσμούν τα πλέγματα-παλέτες, τα οποία αποτελούν φωτογραφίες στις οποίες επενέβη με μπογιά και μερικά κολάζ καντηλιών, οι οποίες είναι τοποθετημένες σε κάθετα κάδρα. Πηγή έμπνευσης τα υφαντά της μητέρας της αλλά και διάφορα σημεία του σπιτιού, τα οποία είχε φωτογραφίσει. Η Λιασή, βέβαια, τονίζει πως δεν είναι φωτογράφος, αντιδρά και αποτυπώνει με βάση τη δική της ματιά και αισθητική. Μπορεί μία λήψη να μην είναι -καλή- φωτογραφικά, αλλά να της δημιουργεί έμπνευση και να συνδέεται στο έργο με έναν άλλο τρόπο, προσθέτει. Στη γωνία, κάτω από τα κολάζ φωτογραφιών, η ίδια δημιουργεί μία ηχητική εγκατάσταση με τα αγαπημένα πιάτα του πατέρα της. Όπως μας αναφέρει, τα φωτογράφιζε και ξαφνικά άρχισε να βρέχει, έτσι το κατέγραψε και το μεταφέρει στον χώρο. Ευρύτερα, θα λέγαμε πως πολλά έργα αποτυπώνουν τα σημάδια μιας ολόκληρης ζωής που επιβίωσε και τώρα παίρνει μια νέα οπτική, πιο σύγχρονη. ​​

Αξίζει να σημειωθεί ότι, ιδιαίτερη εντύπωση κάνουν οι ονομασίες και τα τιτλάκια των έργων. Η προσοχή που επέδειξε στη βαρύτητα των λέξεων και στη σύνδεση με τα έργα. Ένα από τα εκθέματα φέρει τον τίτλο «Η ικανότητα των πραγμάτων να ενεργούν μόνα τους», ενώ ένα άλλο αναφέρεται σε «χωριστές οντότητες που ρέουν μαζί σε έναν διαρκή δυναμισμό». Κάποια άλλα, ίσως πραγματεύονται μία απόδοση βιωμάτων και συναισθημάτων, όπως το «αφορμή για ανενόχλητο στοχασμό» ή το «ισορροπώντας ανάμεσα στη συναισθηματική και την απαθή παρατήρηση». Σύμφωνα με τη Λιασή, πολλοί από τους τίτλους είναι εμπνευσμένοι από κείμενα που γράφτηκαν για την ίδια.

Οι εμπειρίες που έγιναν έμπνευση

Η Τούλα Λιασή γεννήθηκε στην Αγία Τριάδα Καρπασίας το 1957 και έζησε εκεί μέχρι τα δεκαοκτώ της χρόνια. Το 1975, αφού παρέμεινε για έναν χρόνο εγκλωβισμένη στο χωριό της, έφυγε για να σπουδάσει πρώτα στην Ελλάδα και αργότερα στην Ολλανδία, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές της στις εικαστικές τέχνες.

Μιλώντας για την εμπειρία της στα κατεχόμενα, η Λιασή επισημαίνει πως έκανε τη ζωή της πιο πλούσια. «Ακόμη και μέσα από το γεγονός ότι ο αδελφός μου ήταν αγνοούμενος, για 40 χρόνια μέχρι να τον βρούμε. Πιστεύω ότι κατάφερα να του δώσω μια άλλη φωνή και να πω την ιστορία των αγνοουμένων», είπε, κάνοντας αναφορά στο έργο της με τίτλο «Πού Ήσουν;/Where Have You Been?» [2018], το οποίο αφιέρωσε στον αδελφό της αλλά και σε όλους τους αγνοούμενους της Κύπρου.

Μάλιστα, για τη ζωή των εγκλωβισμένων αναφέρει «ο παπάς μου και η μητέρα μου, πιστεύω, είχαν έναν σπουδαίο ρόλο, αυτόν του γεφυροποιού για την -ένωση- των Τούρκων εποίκων και τους Ελληνοκύπριους εγκλωβισμένους. Και θεωρώ πως το πέτυχαν, ίσως και καλύτερα από πολιτικούς. Είναι οι γείτονές μας, και εγώ έτσι τους ξέρω. Στην αρχή, μπορεί να είχαν προβλήματα αλλά τώρα ζουν και συμβιώνουν αρμονικά».

Όσον αφορά τη μετέπειτα ζωή στην Ολλανδία, η ίδια τονίζει πως «ζώντας στο εξωτερικό, νομίζω πως είχα την εύκαιρα να δέχομαι τα ωραία στοιχεία και των δύο πολιτισμών των χωρών αυτών. Η ίδια σημειώνει δε πως ο κόσμος στην Ολλανδία δεν έχει φραγμούς, όσον αφορά τη θρησκεία, την πίστη ή τη σεξουαλικότητα. «Είναι πιο ελεύθεροι, απελευθερωμένοι από την πίστη, θρησκεία ή την ομοφοβία, έννοιες που εδώ στην Κύπρο, είμαστε ακόμη πολύ πίσω».

Σε ένα από τα έργα της στην έκθεση, «Σχόλιο για μία προσευχή», διακρίνονται πολλά σταυρουδάκια και χαϊμαλιά, για τα οποία η ίδια λέει πως δεν έχουν απαραίτητα το στοιχείο της θρησκείας, αλλά προσφέρονται ως μία παρέμβαση που λειτουργεί γεωμετρικά και στη σύνθεση με τα πετσετάκια.

Στην εικαστική της πορεία, διαφαίνεται μία στροφή κάπου λίγο πριν το 2004. Η ίδια λέει: «Όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα και άρχισα να βλέπω την κατάσταση στα κατεχόμενα ήταν κάτι σοκαριστικό, για μένα. Παλαιότερα, έκανα ουράνια τοπία διότι μου άρεσε ο ουρανός της Ολλανδία, όπου έμενα, αλλά μετά αυτό άλλαξε. Διότι δεν μπορούσα να ασχολούμαι με τον ωραίο ουρανό της Ολλανδίας, ενώ συνέβαιναν τόσα στο χωριό μου. Έτσι, σιγά-σιγά ήρθε από μόνο του, άρχισα να βγάζω φωτογραφίες, κατέγραφα διάφορα πράγματα, στιγμές». Κάπου εκεί, άρχισε λοιπόν αυτό το ταξίδι με την τεχνική του κολάζ, για την οποία μας λέει πως της αρέσει πολύ γιατί καταφέρνει να συνθέσει την ιστορία και παράλληλα να τη συγχρονίσει με το σήμερα μέσα από τη δική της ματιά.

«Στην αρχή, η καταγραφή είχε και μία λειτουργικότητα, αφού έμενα μόνιμα στην Ολλανδία και ερχόμουν για 2-3 μέρες. Έτσι, τα έβγαζα φωτογραφίες για να μπορώ να δουλεύω μετά από μακριά».