Μία μουσειοπαιδαγωγός καλεί έναν εικαστικό και μαζί καλούν άλλους καλλιτέχνες για να παρουσιάσουν την πρακτική τους και ευρύτερα, τη σύγχρονη εικαστική σκηνή, σε παιδιά. Μία πρόταση την οποία αποδέχθηκε το Υφυπουργείο Πολιτισμού και τρέχει από πέρσι, γεμίζοντας την Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης - Majestic, κάθε Σάββατο, με παιδιά 7-12 ετών τα οποία γνωρίζουν έναν καλλιτέχνη κάθε φορά. Μία σειρά artisttalks, η οποία έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με τον χώρο της Πινακοθήκης και τη μόνιμη συλλογής της, την πρακτική του κάθε καλλιτέχνη αλλά και την κοινωνική προέκταση των έργων. Οι επιμελητές της ιδέας, η μουσειοπαιδαγωγός Έλενα Παναγιώτου και ο εικαστικός Παναγιώτης Ανδρέου, μιλούν στο «Π» για την πρωτοβουλία, τις προκλήσεις και τη σημαντικότητα να γνωρίζουν τα παιδιά τους καλλιτέχνες του τόπου και να αποκτούν εφόδια πολιτιστικής παιδείας, σε έναν χώρο που φιλοξενεί εκατοντάδες έργα Κύπριων καλλιτεχνών.

Πώς ξεκίνησε η πρωτοβουλία;

Π: Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την ιδέα ότι η Έλενα καλεί εμένα τον εικαστικό, και μετέπειτα μαζί, καλούμε Κύπριους σύγχρονους καλλιτέχνες για να έρθουν σε επαφή με παιδιά και να συνδέσουν την εικαστική τους πρακτική με τη μόνιμη συλλογή της Πινακοθήκης. Το σκεφτόμασταν από τον καιρό που δουλεύαμε μαζί στην ΣΠΕΛ και ήταν κάτι που χτιζόταν επειδή είχαμε κιόλας επαφή σε καθημερινή βάση.

Ε: Η Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης - Majestic τρέχει το πρόγραμμα μουσειακής αγωγής. Εμείς, θέλαμε να προσφέρουμε σταθερά μουσειακά προγράμματα. Επιπλέον, στον χώρο της μουσειοπαιδαγωγικής στην Κύπρο, εντοπίσαμε ένα κενό σε αυτό που ονομάζουμε «άμεση επαφή» με τους καλλιτέχνες.

Άρχισε να υλοποιείται, όμως, πέρσι…

Φωτογραφία με την εικαστικό Ραΐσα Αγγελή μαζί με παιδιά, στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης - Majestic, στο πλαίσιο του «Saturday mornings: Fun at the gallery».

Π: Ναι, άρχισε τον Ιούνιο του 2023 με δύο καλλιτέχνιδες, τη Ραΐσα Αγγελή και τη Ναταλί Γιαξή, οι οποίες παρουσίασαν τη δουλειά τους μέσα από διαδραστικά artist talks. Μετά, ακολούθησαν ο Χρήστος Κυριακίδης, ο Λεόντιος Τουμπουρής, ο Κυριάκος Θεοχάρους και η Michele Panteli. Αυτοί οι πρώτοι καλλιτέχνες, ας πούμε, πως ήταν ένα δείγμα που απέδειξε πως είχε απήχηση και τα παιδιά ήθελαν να συμμετέχουν ξανά και ξανά στο πρόγραμμα. Ο πρώτος αυτός κύκλος, ήταν επίσης ένα μάθημα, για εμάς, όσον αφορά τις απαιτήσεις που προκύπτουν από τη συνεργασία με τους καλλιτέχνες, ποια σημεία λειτουργούν καλά και ποια χρειάζεται να βελτιωθούν ή να αλλάξουν. Η ανταπόκριση, τα θετικά σχόλια αλλά και το γεγονός ότι όντως υπάρχει ανάγκη για σταθερά μουσειακά προγράμματα λειτούργησαν ως ώθηση για να συνεχίσουμε.

Μετά τον πρώτο κύκλο, πόσοι καλλιτέχνες φιλοξενήθηκαν μέχρι σήμερα;

Π: Από τον Φεβρουάριο μέχρι και σήμερα παρουσίασαν την πρακτική τους ακόμη 11 καλλιτέχνες, οι οποίοι ήταν ο Όθωνας Χαραλάμπους, η Σιμώνη Φιλίππου, ο Πέτρος Κονναρής, ο Στέλιος Καλλινίκου, η Γεωργία Χρίστου, η Ελένη Οδυσσέως, η Άννη Χούρη, η Έλενα Αδάμου, ο Ανδρέας Μαλλουρής, η Αντωνία Κάττου, η Έλενα Αντωνίου και ακολουθεί το επόμενο Σάββατο η Μαρίνα Κασσιανίδου και ακόμα οκτώ καλλιτέχνες. Πρέπει να πούμε, επίσης, πως δεν σταθήκαμε σε καλλιτέχνες που έχουν ως πρακτική τη ζωγραφική και μόνο, μερικοί καλλιτέχνες προέρχονται από διαφορετικά πεδία: εικαστικών, περφόρμανς και πειραματικής μουσικής (sound art).

Μιλήστε μας για τους στόχους του προγράμματος…

Π: Θέλαμε να ενισχύσουμε την καλλιτεχνική παιδεία. Ακόμη και στα σχολεία, οι αναφορές σε καλλιτέχνες είναι οι ίδιες, σαν να μην έχουν υπάρξει άλλοι, Κύπριοι ή ξένοι μετά από αυτούς. Έτσι, στόχος είναι να δείξουμε την τέχνη του σήμερα, του τώρα.

Φυσικά, δεν πιστεύουμε ότι θα τους μάθουμε τα πάντα για την τέχνη, αλλά θέλουμε να συμβάλουμε ώστε να μάθουν κάτι τα παιδιά. Για παράδειγμα, τα δέκα άτομα που θα έρθουν, είναι μια αρχή. Διότι, μέσα από το πρόγραμμα, θα γνωρίσουν έναν καλλιτέχνη, θα μάθουν ότι είχε μία ατομική έκθεση, πρόσφατα, ή ότι μπορούν να πάνε να δουν τη δουλειά του. Άρα, δεν προβάλλεται μόνο ο καλλιτέχνης αλλά και η εικαστική σκηνή, οι χώροι που προβάλλονται τα έργα, μέθοδοι κ.ά.

Οι μέθοδοι ήταν επίσης στόχος. Διευρύναμε, λοιπόν, το πεδίο που αγκαλιάζει το πρόγραμμα και αγγίξαμε την περφόρμανς και την πειραματική μουσική, διότι θέλαμε να δείξουμε ότι τα εργαλεία ενός καλλιτέχνη δεν είναι απλώς ένα πινέλο και ένας καμβάς. Μπορεί να είναι το σώμα, όπως είναι στην performance. Σε αυτό το κομμάτι, παρατηρήσαμε πως τα παιδιά που ήρθαν και τα τρία Σάββατα, που είχαμε φιλοξενήσει πρώτα τον Πέτρο Κονναρή, την Άννη Χούρη και μετά την Έλενα Αντωνίου, άρχισαν να αντιλαμβάνονται τις έννοιες και την πρακτική τους.

Ο φιλοξενούμενος καλλιτέχνης Πέτρος Κονναρής μαζί με παιδιά που συμμετείχαν στο «Saturday mornings: Fun at the gallery», στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης - Majestic.

Ε: Κύριος μας στόχος είναι τα παιδιά να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν τις δυνατότητες που έχουν, είτε αυτό αφορά τις ιδέες, είτε τα εργαλεία που μπορούν να παίρνουν τη μορφή ενός πινέλου, ενός σώματος ή μιας κάμερας για video art.

Π: Για παράδειγμα, όταν ήρθε ο Στέλιος Καλλινίκου, φτιάξαμε τη δική μας μικρού μήκους ταινία. Εκείνο το Σάββατο, τα παιδιά μπήκαν στη διαδικασία να διαλέξουν τον τρόπο που θα εκθέσουν έργα και λεπτομέρειες της μόνιμης συλλογής, ώστε να φτιαχτεί ένα συλλογικό έργο, σε συνδυασμό με αρχειακό υλικό του καλλιτέχνη με πλάνα από ζώα. Επίσης, στο sound art με την Αντωνία Κάττου, τα παιδιά κλήθηκαν να επεξεργαστούν την πρακτική της και να αντιληφθούν πώς διάφορα μουσικά όργανα εντάσσονται στην εικαστική πρακτική του καλλιτέχνη, ώστε να παράξει ένα έργο πειραματικής μουσικής.

Ποιες ήταν οι προκλήσεις που ήρθατε αντιμέτωποι για την υλοποίησή του;

Π: Στην αρχή, η αλήθεια είναι πως είχαμε κάποιους ενδοιασμούς, όσον αφορά την παρουσίαση της πρακτικής τους σε παιδιά. Κάτι που θεωρώ ήταν μια πρόκληση για εμάς αλλά και τον καλλιτέχνη. Υπήρχαν καλλιτέχνες που συμμετείχαν και η εικαστική τους δουλειά αφορά θέματα ταυτότητας και κοινωνικοπολιτικά. Προέκυπτε λοιπόν το ερώτημα: Πώς μπορούν να μεταδώσουν και να μεταφράσουν τη δουλειά τους στα παιδιά; Και είδαμε πως οι καλλιτέχνες, όχι μόνο συνέδεαν την πρακτική τους με τη μόνιμη κρατική συλλογή αλλά αλλάζουν το λεξιλόγιό τους για να είναι πιο προσβάσιμο στα παιδιά. Εδώ, νομίζω, συνέβαλε η Έλενα.

Ε: Βασικά, από την ιδιότητά μου ως μουσικοπαιδαγωγός, υπάρχει σίγουρα η πρόκληση για το πώς θα προσαρμοστεί καλύτερα η ιδέα του καλλιτέχνη για το κοινό που θα εμπλέξει, τα παιδιά. Έτσι, υπάρχουν συγκεκριμένοι πυλώνες οι οποίοι αφορούν τι ανταπόκριση θα έχει στα παιδιά, δηλαδή εάν διατηρεί το ενδιαφέρον τους ή τους κουράζει, ή εάν μπορεί να προκύψει ένας νέος διάλογος γύρω από τα κομμάτια που θα στηθεί. Μετά, είναι η επιλογή των καλλιτεχνών. Π.χ. τίθενται τα ερωτήματα: Μπορεί να προσεγγιστεί το έργο του από τα παιδιά εκείνης της ηλικίας; Ποιες πρακτικές χρησιμοποιούν ή τι υλικά; Με τι καταπιάνονται εννοιολογικά; Επιπλέον, θέτουμε ως κριτήριο να είναι στο προσκήνιο με κάποια έκθεσή τους. Επίσης, μας απασχολεί το οπτικό έργο που θα παρουσιαστεί στα παιδιά. Διότι, προβάλλουμε υλικό από εκθέσεις τους που έγιναν, εγκαταστάσεις, κ.ά. Ο χώρος είναι μία ακόμη πρόκληση, διότι το πρόγραμμα γίνεται σε έναν μουσειακό χώρο, ο οποίος δημιουργεί και από μόνος του τις δικές του αφηγήσεις. Κάθε φορά, είναι μια παρόμοια αλλά διαφορετική ιστορία. Έτσι, καταγράφουμε τις αντιδράσεις των παιδιών, προκειμένου να είμαστε πιο προετοιμασμένοι για σημεία στις ιδέες των επόμενων καλλιτεχνών που θα φιλοξενηθούν. Για να είναι πιο ανταποδοτικό και λειτουργικό για τα παιδιά.

Π: Ένα παιδάκι, για παράδειγμα, είχε την εντύπωση πως οι καλλιτέχνες της κρατικής συλλογής έχουν όλοι αποβιώσει. Έτσι, ρώτησε μία καλλιτέχνιδα η οποία έχει έργο το οποίο φυλάσσεται στις αποθήκες και το παιδάκι ξαφνιάστηκε. Κι αυτό μας έκανε εντύπωση, διότι τα παιδιά φαίνεται πως είχαν στο μυαλό τους πως όλοι οι καλλιτέχνες ήταν μίας άλλης εποχής.

Επιπλέον, αντιληφθήκαμε πως μετά από 3-4 φορές, κάποια παιδιά τα οποία έρχονταν συχνά στις δράσεις του προγράμματος, άρχισαν να κάνουν συνδέσεις.

Γιατί επιλέξατε την ηλικιακή ομάδα 7-12 ετών;

Ε: Παιδί θεωρείται μέχρι 12 ετών. Στην ηλικία των επτά ετών, αλλάζει λίγο ο τρόπος που μπορούν να διατηρήσουν την προσοχή τους, τα ερεθίσματα, η δημιουργία των συνδέσεων που κάνουν. Αν και, προσωπικά, θεωρώ ότι θα μπορούσε να μειωθεί το όριο ηλικίας. Π.χ. θεωρώ ότι το πρόγραμμα μπορεί να δέχεται και από έξι ετών παιδάκια. Είναι εφικτό.

Π: Σκεφτήκαμε όμως πως τα παιδιά 7-12 ετών, ίσως να είναι και μία πιο εύκολη ηλικία για τους καλλιτέχνες, προκειμένου να μην τους δυσκολέψουμε και να βγει ένα καλό αποτέλεσμα για τα παιδιά.

Ποια είναι η δομή του προγράμματος;

Π: Αρχίζει η συζήτηση γύρω από ένα όνομα και γίνεται έρευνα για τον καλλιτέχνη. Στη συνέχεια, επικοινωνούμε μαζί του και εάν τον ενδιαφέρει, ξεκινά μία συζήτηση με τον καλλιτέχνη για το τι θα παρουσιάσει. Δηλαδή, εξηγούμε πως δεν θέλουμε απλώς να δείξει μία τεχνική και να λειτουργήσει σαν ένα εργαστήρι γύρω από την τεχνική του. Ούτε, όμως. να γίνει μία απλή παρουσίαση των έργων του. Θέλουμε μέσα σε δύο ώρες να καταφέρει να μεταφέρει στα παιδιά τη δουλειά του και τον τρόπο που δουλεύει. Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει έτοιμη συνταγή, αφήνουμε τον καλλιτέχνη ελεύθερο να προτείνει πώς θέλει να παρουσιάσει ο ίδιος την πρακτική του. Ωστόσο, πάντα συζητούμε το στήσιμο. Και ως μουσειοπαιδαγωγός, η Έλενα βοηθά τους καλλιτέχνες να στήνεται η ιδέα όσο πιο κοντά στις πρακτικές που θα βοηθήσουν ένα παιδί. Π.χ. στο τέλος του προγράμματος, έχουμε ερωτήσεις, για να εξετάσουμε τι έχουν κατανοήσει και κερδίσει τα παιδιά από αυτό.

Ε: Ναι, πάντα τελειώνουμε με ένα παιχνίδι: Μια ερώτηση ή μία λέξη την οποία ίσως έχουν ξεχάσει να κάνουν κατά την παρουσίαση. Και κάπως έτσι, δημιουργούνται ερωτήσεις, ενώ οι λέξεις που λένε αντανακλούν στο τι τους έμεινε από το πρόγραμμα.

Τώρα για τη δομή του προγράμματος, ουσιαστικά εκτείνεται σε δύο άξονες. Βλέπουμε τα έργα του καλλιτέχνη (που φιλοξενείται) ή μέρος αυτών, με κάποιο οπτικό υλικό, και στη συνέχεια, αυτά δίνουν το έναυσμα για την έναρξη του διαλόγου για τη δημιουργία τους και ευρύτερα για την πρακτική του καλλιτέχνη. Τα οπτικά ερεθίσματα μπορεί να είναι κάποια πλάνα, ένα καλούπι, φωτογραφίες από εκθεσιακό χώρο ή την περφόρμανς ή ακόμη και ένα κομμάτι από χειροποίητο χαρτί. Στο δεύτερο μέρος, αυτό του διαλόγου, εντάσσουμε μέσα την εμπειρία των παιδιών. Εάν δηλαδή έχουν έρθει ξανά σε επαφή με τέτοια υλικά, χώρους ή στοιχεία. Γενικά, προτείνουμε η παρουσίαση να γίνεται στην αρχή, ώστε να υπάρξει μετά αυτή η οικοδόμηση της γνώσης. Επίσης, κομμάτι του δεύτερου μέρους είναι η δημιουργία τέχνης. Άρα, οι γνώσεις που πήραν μετουσιώνονται και εφαρμόζονται κατά την προσπάθεια να δημιουργήσουν και αυτά κάτι. Ωστόσο, δεν είναι στόχος να τελειοποιήσουν το όποιο δημιούργημα, θέλουμε να πειραματιστούν και να δοκιμάσουν.

You are the memory, this land is developing, 2022. Χαρτόκουτα κομμένα με λέιζερ, μπογιά σε σπρέι, κολλητική ταινία, 200cm x 900cm.

Π: Μία ωραία δραστηριότητα που μας κίνησε το ενδιαφέρον ήταν αυτή του Χρίστου Κυριακίδη, ο οποίος σε ατομική του έκθεση στο Koraï δημιούργησε το έργο «You are the memory, this land is developing» στο οποίο πήρε διάφορα κομμάτια χαρτονιού και συναρμολόγησε το δικό του παζλ. Ο Χρήστος, όταν ήρθε στη Majestic, εμπνεύστηκε από ένα έργο του Χριστόφορου Σάββα, και έφτιαξε ένα παζλ μαζί με τα παιδιά. Δηλαδή, εκτύπωσε το έργο του Σάββα στο ίδιο μέγεθος του δικού του και έφτιαξε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο, το οποίο έμοιαζε στο δικό του και την αρχική ιδέα της δουλειάς του. Και εκείνη τη μέρα, ήταν μία ευχάριστη έκπληξη που είδαμε το πώς ένας καλλιτέχνης κατάφερε να εντάξει τη δική του δουλειά σε αυτήν ενός άλλου καλλιτέχνη και να κάνουν μία «συνεργασία» με έναν άλλο καλλιτέχνη. Επίσης, το γεγονός ότι συνέβαλαν τα παιδιά στη διαδικασία ήταν, πραγματικά, κάτι το καταπληκτικό.

Συνδημιουργία παιδιών με τον φιλοξενούμενο καλλιτέχνη Χρήστο Κυριακίδη, στο πάτωμα της Κρατικής Πινακοθήκης Σύγχρονης Τέχνης - Majestic, στο πλαίσιο του «Saturday mornings: Fun at the gallery».

Ε: Στο ενδιάμεσο, στο μεταξύ, μετατρέψαμε το έργο σε ποίημα, μετά σε εικόνα και εκείνη, την έκοψαν για να συμβάλει στο έργο. Θέλουμε, ουσιαστικά, τα παιδιά να είναι θεατές της πρακτικής των καλλιτεχνών που φιλοξενούμε, και ταυτόχρονα, επιδιώκουμε να γίνεται σύνδεση με τα έργα της μόνιμης συλλογής, είτε εννοιολογικά, είτε με αναπαράσταση, τον χώρο κοκ. Και σε ένα δεύτερο επίπεδο, φυσικά, να γίνεται το παιδί, ο παραγωγός.

Με απλά λόγια, γενικότερα, επιδιώκουμε να υπάρχει αυτή η δομή που θα επιτρέπει την οικοδόμηση της γνώσης, να εξετάσουμε τα σημεία που μπορεί να ενεργοποιηθεί η εμπειρία των παιδιών και να γίνεται μία σύνδεση, προσωπική, με τα έργα του καλλιτέχνη. Π.χ. ο Ανδρέας Μαλλουρής χρησιμοποιεί πολύ το σαπούνι και ήρθε με αυτή την ιδέα. Και εκεί, είπαμε ότι μπορούμε να ρωτήσουμε τα παιδιά: Τι σας θυμίζει αυτή η μυρωδιά;

Μετά από έναν χρόνο, τι πιστεύετε; Έχει αποδώσει;

Π: Γενικά, θεωρούμε ότι δίνεται η ευκαιρία από μικρή ηλικία να έρθουν σε επαφή με την τέχνη του τόπου τους, τόσο με τη μόνιμη συλλογή όσο και με τους καλλιτέχνες που φιλοξενούμε. Ενισχύονται οι γνώσεις του, μαθαίνουν το εικαστικό λεξιλόγιο, ανακαλύπτουν τον εαυτό τους και συζητούν θέματα με τον ίδιο τον καλλιτέχνη για τα έργα του αλλά και πιο κοινωνικά θέματα τα οποία αγγίζει η δουλειά του κάθε καλλιτέχνη.

Ε: Εκτός από αυτά που είπε ο Παναγιώτης, θεωρώ ότι είμαστε πολύ τυχεροί και εμείς, αφού γνωρίζουμε την καλλιτεχνική κοινότητα της Κύπρου πιο βαθιά, διότι ερχόμαστε σε πολύ στενή επαφή με τον κάθε καλλιτέχνη για να χτιστεί η ιδέα που θα παρουσιαστεί ενώπιον των παιδιών. Επιπλέον, θεωρώ ότι πηγαίνει πολύ καλά, διότι υπάρχουν παιδιά που έρχονται σχεδόν κάθε Σάββατο, ενώ κάθε φορά έχουμε λίστα αναμονής διότι το ενδιαφέρον είναι μεγάλο. Και εκτιμούμε ότι ακούμε θετικά σχόλια από τα παιδιά και τους καλλιτέχνες.