Τι κοινό έχουν τα μυθιστορήματα «Ένα σπίτι στην άκρη του κόσμου» του Αμερικανού συγγραφέα Μάικλ Κάνινχαμ, «Το δωμάτιο του Τζιοβάνι» του αείμνηστου Τζέιμς Μπόλντουιν και «Κληρονομιά» του Ρώσου συγγραφέα Βλαντίμιρ Σορόκιν; Σύμφωνα με τη ρωσική οικονομική εφημερίδα Vedomosti και τα τρία αυτά έργα από τις 22 Απριλίου έπαψαν να πωλούνται στη Ρωσία μετά από σύσταση ενός νέου θεσμού που αναδεικνύεται σε όργανο λογοκρισίας.

Τα βιβλία ήταν ο πρώτος στόχος ενός νέου συμβουλίου που συστάθηκε από τη Ρωσική Ένωση Βιβλίου, ένα υποτίθεται ανεξάρτητο όργανο που εκπροσωπεί τους επαγγελματίες του εκδοτικού κλάδου. Αξιοποιώντας έναν δεκαετή νόμο για να λογοκρίνει βιβλία, το συμβούλιο αποφάσισε ότι τα έργα αντιβαίνουν στο άρθρο 6.21 του κώδικα διοικητικών παραβάσεων της Ρωσίας, το οποίο απαγορεύει την «προπαγάνδα» που υποστηρίζει «μη παραδοσιακές σεξουαλικές σχέσεις», αλλά συχνά χρησιμοποιείται για να στοχοποιήσει οποιονδήποτε «μΕοιράζεται θετικές ή και ουδέτερες πληροφορίες» για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η κίνηση αυτή σηματοδοτεί ένα νέο κεφάλαιο στον έλεγχο της πληροφόρησης από το Κρεμλίνο, στοχεύοντας ένα ευρύ φάσμα λογοτεχνίας, έναν τομέα του πολιτισμού που απολάμβανε επί μακρόν ιδιαίτερο χώρο.

Κατάλογος βιβλίων που απειλούνται με εξαφάνιση

Το νέο συμβούλιο αποτελεί «μέρος μιας ευρύτερης καταστολής του πληροφοριακού πολέμου που σχετίζεται με τον νόμο κατά της ομοφυλοφιλικής προπαγάνδας», δήλωσε ο Jeff Hawn, ειδικός σε θέματα Ρωσίας στο London School of Economics. Η Ρωσία ψήφισε για πρώτη φορά νόμο κατά της «ομοφυλοφιλικής προπαγάνδας» το 2013, επεκτείνοντάς τον το 2022, ώστε να απαγορεύονται οι απεικονίσεις των σχέσεων του ίδιου φύλου από διαφημίσεις, ταινίες, βιντεοπαιχνίδια και βιβλία. Πηγαίνοντας ακόμη παραπέρα, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας απαγόρευσε τον διεθνή ακτιβισμό των ΛΟΑΤΚΙ χαρακτηρίζοντας το «εξτρεμιστικό κίνημα» τον περασμένο Νοέμβριο.

Σύμφωνα με τον διευρυμένο νόμο, η ρυθμιστική αρχή της Ρωσίας για τα μέσα ενημέρωσης έλαβε το δικαίωμα να απαγορεύει κάθε ιστότοπο που ασχολείται με την «προώθηση της ομοφυλοφιλίας και άλλων μη παραδοσιακών σεξουαλικών προτιμήσεων». Η Δούμα φρόντισε να μην καθορίσει το περίγραμμα του τι εννοεί με «προώθηση», αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή σε ευρύτερη ερμηνεία.

Ο ρωσικός εκδοτικός κόσμος ανησυχεί εδώ και καιρό για τον κίνδυνο λογοκρισίας που προκύπτει από αυτούς τους νόμους. Στις αρχές του 2022, ένας ανεξάρτητος Ρώσος δημοσιογράφος δημοσίευσε έναν κατάλογο 250 βιβλίων που κινδύνευαν να αποσυρθούν από την πώληση. Εκείνη την εποχή, οι αρχές χαρακτήρισαν τον κατάλογο ως αχρείαστη κινδυνολογία, ωστόσο, τα τρία μυθιστορήματα που αποσύρθηκαν από μεγάλους ρωσικούς εκδότες περιλαμβάνονται σε αυτόν.

Παρά την επέκταση της νομοθεσίας κατά των γκέι, τα έργα που περιλαμβάνονται στον κατάλογο συνέχισαν να πωλούνται και σε γενικές γραμμές, η λογοτεχνία δεν φαίνεται να υφίσταται την ίδια λογοκρισία με άλλα μέσα ενημέρωσης, όπως η τηλεόραση ή το διαδίκτυο.

Ο Hawn εξηγεί ότι «Η λογοτεχνία απολάμβανε πάντα ένα ειδικό καθεστώς στη Ρωσία, επειδή η λογοκρισία των βιβλίων ήταν ένα πολύ σημαντικό μέρος του σοβιετικού καθεστώτος». Επίσης ότι «η ελευθερία των συγγραφέων μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης κατοχυρώθηκε».

Αλλά όσοι συγγραφείς επικρίνουν τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και την εισβολή του στην Ουκρανία - όπως ο Μπόρις Ακούνιν, συγγραφέας ιστορικών θρίλερ που χαρακτηρίζεται «τρομοκράτης» από το Κρεμλίνο - φαίνεται να έχουν εξαφανιστεί από τα βιβλιοπωλεία από το 2022, σύμφωνα με το Meduza, ένα ανεξάρτητο ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο. Η ίδια η Meduza εδρεύει στη Ρίγα από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και την επακόλουθη καταστολή των μέσων ενημέρωσης.

Η σχετική επιείκεια του Κρεμλίνου απέναντι στη λογοτεχνία πηγάζει καταρχάς από το γεγονός ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασκούν μεγαλύτερη επιρροή στην κοινή γνώμη, σύμφωνα με τον Stephen Hutchings, ειδικό στη ρωσική και σοβιετική πολιτιστική ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ. Όπως δήλωσε: «Αυτό που οι άνθρωποι βλέπουν στις ειδήσεις και στον Τύπο είναι πολύ πιο σημαντικό, από αυτή την άποψη, από ό,τι αυτό που απεικονίζεται σε μυθιστορήματα. Επομένως, είναι πιο πιεστικό να ελέγξουν αυτές τις πλατφόρμες».

Κατά τον Hawn, η παροχή σχετικής ελευθερίας στον κόσμο της λογοτεχνίας επέτρεψε στις αρχές να αποστασιοποιηθούν από τις γνωστές υπερβολές της σοβιετικής εποχής.

Ο ρόλος της αντίστασης

Η προσήλωση των Ρώσων στην ανεξαρτησία των συγγραφέων τους χρονολογείται από την εποχή του Τσαρικού καθεστώτος, όταν υπήρχε επίσης λογοκρισία, λέει Hutchings. Οι συγγραφείς έπαιζαν πάντα τον ρόλο της αντίστασης και θεωρούνταν η «πολιτική συνείδηση» της Ρωσίας. Ο Αλεξάντερ Πούσκιν, ένας ποιητής που είχε εμμονή με την ιδέα της επανάστασης, σύμφωνα με τον αείμνηστο Ρώσο γλωσσολόγο Efim Etkind, οδηγήθηκε το 1920 σε εξορία από τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α΄. Η εκτίμηση που τρέφουν οι Ρώσοι για τους συγγραφείς εξηγεί επίσης γιατί η κυβέρνηση Πούτιν διστάζει εδώ και καιρό να επιτεθεί ανοιχτά στη λογοτεχνία. Δεν ήταν το Κρεμλίνο άλλωστε που συνέστησε το νέο συμβούλιο. Ακόμα κι έτσι, όπως λέει ο Hutchings «οι άνθρωποι στο συμβούλιο θα πρέπει να σας λένε πολλά για την ανεξαρτησία του». Πράγματι, μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και του στρατού -δύο θεσμοί υποταγμένοι στην κυβέρνηση- συμμετέχουν στο συμβούλιο.

Όμως η νέα «αστυνομία του βιβλίου» μπορεί να δημιουργήθηκε λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. «Από την έναρξη του πολέμου έχουμε δύο τύπους συγγραφέων» εξηγεί ο Hutchings. «Εκείνους που επιλέγουν να μείνουν και πρέπει να ασκήσουν κάποια αυτολογοκρισία και εκείνους, όπως ο Μπόρις Ακούνιν ή ο Μιχαήλ Σίσκιν, που ασκούν κριτική από το εξωτερικό». Το νέο συμβούλιο μπορεί, αντίθετα, να χρησιμεύσει για να κωδικοποιήσει «τι θεωρείται αποδεκτό ή μη στο χώρο των εκδόσεων».

Μέχρι τώρα, οι εκδότες και οι συγγραφείς έχουν αφεθεί στην τύχη τους, γεγονός που οδηγεί σε ένα είδος μερικής λογοκρισίας, με τα βιβλία ή τους συγγραφείς να εξαφανίζονται από ορισμένες διαδικτυακές πλατφόρμες, ενώ εξακολουθούν να είναι διαθέσιμα αλλού.

Κι ο Hutchings καταλήγει: «Ο σηματοδοτικός σκοπός αυτού του νέου φορέα είναι σημαντικός, διότι υποδεικνύει ποιες είναι οι κόκκινες γραμμές. Το Κρεμλίνο γνωρίζει πολύ καλά ότι σε αυτόν τον υπερ-δικτυωμένο κόσμο δεν μπορείς να καταστείλεις πλήρως την πρόσβαση σε αυτά τα γραπτά».

Πηγή: lifo.gr