Η Ιρλανδή συγγραφέας, ποιήτρια και διηγηματογράφος Έντνα O'Μπράιαν, γνωστή για το επαναστατικό και φεμινιστικό λογοτεχνικό της έργο, πέθανε σε ηλικία 93 ετών.

Ο Φίλιπ Ροθ την είχε περιγράψει ως «την πιο ταλαντούχα γυναίκα που γράφει τώρα στα αγγλικά», ενώ η πρώην Πρόεδρος της Ιρλανδίας, Μαίρη Ρόμπινσον, την είχε αποκαλέσει «μία από τις σπουδαίες δημιουργικές συγγραφείς της γενιάς της».

Γεννήθηκε το 1930 στο Tuamgraney της κομητείας Clare και μεγάλωσε στην επαρχία της Ιρλανδίας σε μια αυστηρά θρησκευόμενη, αγροτική οικογένεια, με πατέρα που ήταν πότης και τζογαδόρος – μια παιδική ηλικία που θυμόταν ως γεμάτη «ταλαιπωρία με τα χρήματα, προβλήματα με το ποτό, κάθε είδους προβλήματα». Υπήρξε μοναχικό και κλειστό παιδί, αλλά η ίδια έχει πει: «Δεν θα περνούσες από το καθαρτήριο της συγγραφής αν δεν ήσουν μοναχικό άτομο».

Φοίτησε στις Αδελφές του Ελέους, ένα τάγμα του οποίου το αυστηρό και συχνά καταπιεστικό ήθος θα καταδικαζόταν τα επόμενα χρόνια μετά από μια έρευνα της ιρλανδικής κυβέρνησης. Το 1954, παρά τη θέληση των γονιών της, ξέφυγε και παντρεύτηκε τον Τσέχο-Ιρλανδό συγγραφέα Έρνεστ Γκέμπλερ. Το ζευγάρι έφυγε από την Ιρλανδία για το Λονδίνο. Στο Λονδίνο άρχισε να εργάζεται ως αναγνώστρια στον εκδότη Hutchinson, ο οποίος σύντομα της ανέθεσε την παραγωγή ενός μυθιστορήματος.

Με την ακατέργαστη και λυρική γλώσσα της, διερεύνησε την ιδιωτική ζωή των γυναικών που θυσιάστηκαν από μια εκπαίδευση την οποία χαρακτηρίζει κατασταλτική και μεσαιωνική. Τα έργα της συχνά περιστρέφονται γύρω από τα εσωτερικά συναισθήματα των γυναικών και τα προβλήματά τους σε σχέση με τους άνδρες και την κοινωνία στο σύνολό της.

Το πρώτο της μυθιστόρημα, «Κορίτσια από την επαρχία» («Country girls»), το 1960, μια ιστορία της σεξουαλικής μύησης δύο κοριτσιών, προκάλεσε σκάνδαλο στην πατρίδα της, την αυστηρά καθολική και συντηρητική μεταπολεμική Ιρλανδία.

Στα σχεδόν είκοσι μυθιστορήματά της, η Ιρλανδή συγγραφέας παρουσιάζει τη βίαιη και οπισθοδρομική πλευρά της χώρας της. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

Η Ο'Μπράιαν έσπασε τη σιωπή γύρω από θέματα ταμπού. Η πώληση του βιβλίου στα βιβλιοπωλεία του Δουβλίνου απαγορεύτηκε και μερικές φορές κατέληξε στην πυρά για «πορνογραφία και απουσία θρησκευτικού συναισθήματος». Την κυνηγούσαν να τη λιντσάρουν και λάμβανε επί σειρά ετών γράμματα και μηνύματα μίσους. Τα έξι επόμενα μυθιστορήματά της θα έχουν παρόμοια τύχη. Στα σχεδόν είκοσι μυθιστορήματά της, η Ιρλανδή συγγραφέας παρουσιάζει τη βίαιη και οπισθοδρομική πλευρά της χώρας της.

Με την ακατέργαστη και λυρική γλώσσα της, διερεύνησε την ιδιωτική ζωή των γυναικών που θυσιάστηκαν από μια εκπαίδευση την οποία χαρακτηρίζει κατασταλτική και μεσαιωνική. Τα έργα της συχνά περιστρέφονται γύρω από τα εσωτερικά συναισθήματα των γυναικών και τα προβλήματά τους σε σχέση με τους άνδρες και την κοινωνία στο σύνολό της. Έδωσε φωνή σε γυναίκες που δυσκολεύονταν με τις καταπιεστικές και υποκριτικές προσδοκίες της αγροτικής ζωής.

Το 2012 ο εκδοτικός οίκος Faber and Faber δημοσίευσε τα απομνημονεύματά της, με τίτλο «Country Girl», τίτλος που παραπέμπει στο πρώτο της βιβλίο. Είχε τη φήμη της αμφιλεγόμενης, πρωτοποριακής και προικισμένης συγγραφέα. Η λογοτεχνική της καριέρα διήρκεσε μισό αιώνα, έγραψε μυθιστορήματα και διηγήματα και κέρδισε επαίνους και βραβεία. Ήταν επίσης μια γυναίκα με αγέραστο πνεύμα που έζησε μια πολύχρωμη ζωή στο έπακρο, στο Λονδίνο των δεκαετιών του 1960 και του 1970. Το «Country Girls» ήταν το πρώτο βιβλίο μιας τριλογίας – ακολούθησαν το «The Lonely Girl» (αργότερα δημοσιεύτηκε ως «The Girl with Green Eyes») και το «Girls in their Married Bliss», που παρακολουθούν τους χαρακτήρες καθώς μεγαλώνουν, επαναστατούν και ζουν στο Δουβλίνο και το Λονδίνο.

Η Ο'Μπράιαν είχε μια μακρά, ακανθώδη σχέση με την Ιρλανδία. Μεταξύ των θεμάτων για τα οποία επέλεξε να γράψει ήταν τα κοινωνικά της προβλήματα, ο IRA και οι αμβλώσεις. «Ήταν πράγματι μια χώρα ντροπής», έγραψε, «μια χώρα δολοφονιών και μια γη παράξενων, τσακισμένων, θυσιασμένων γυναικών».

Το μυθιστόρημά της «Down by the River» πραγματευόταν την αληθινή ιστορία της υπόθεσης X στην Ιρλανδία, όταν ένα δικαστήριο αποφάσισε ότι μια έφηβη που είχε βιαστεί δεν μπορούσε να ταξιδέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο για έκτρωση. Δέχτηκε σκληρή κριτική για αυτό το έργο, ωστόσο είναι αυτή που άλλαξε τη φύση της ιρλανδικής μυθοπλασίας. Σύμφωνα με τα λόγια του συναδέλφου της μυθιστοριογράφου Andrew O'Hagan, «μετέφερε στο χαρτί την εμπειρία της γυναίκας, το σεξ και την εσωτερική ζωή αυτών των ανθρώπων, και το έκανε με στυλ, έκανε αυτές τις ανησυχίες διεθνείς».

«Ήταν πράγματι μια χώρα ντροπής», έγραψε, «μια χώρα δολοφονιών και μια γη παράξενων, τσακισμένων, θυσιασμένων γυναικών». Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

«Έφερε επανάσταση στην ιρλανδική λογοτεχνία, αποτυπώνοντας τις ζωές των γυναικών και την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης σε μια πεζογραφία που ήταν φωτεινή και ανεπιτήδευτη και η οποία είχε βαθιά επιρροή σε τόσους πολλούς συγγραφείς που την ακολούθησαν», έγραψε ο εκδοτικός οίκος της, η Faber and Faber. «Ήταν ένα προκλητικό και θαρραλέο πνεύμα, προσπαθούσε συνεχώς να ανοίξει νέα καλλιτεχνικά εδάφη, να γράψει με ειλικρίνεια, από έναν τόπο συναισθήματος με βάθος. Η ζωντάνια της πρόζας της καθρέφτιζε την όρεξή της για ζωή: ήταν η καλύτερη παρέα, ευγενική, γενναιόδωρη, άτακτη, γενναία».

Ο Ιρλανδός Πρόεδρος, Michael D. Higgins, έγραψε: «Η Έντνα Ο’Μπράιαν υπήρξε μια από τις εξαιρετικές συγγραφείς της σύγχρονης εποχής, το έργο της αναζητήθηκε ως μοντέλο σε όλο τον κόσμο. Ήταν μια ατρόμητη αφηγήτρια της αλήθειας, μια εξαιρετική συγγραφέας που διέθετε το ηθικό θάρρος να φέρει την ιρλανδική κοινωνία αντιμέτωπη με πραγματικότητες που αγνοούνταν και καταπιέζονταν από καιρό. Μέσα από αυτό το βαθιά οξυδερκές έργο, πλούσιο σε ανθρωπιά, έδωσε αληθινή φωνή στις εμπειρίες των γυναικών στην Ιρλανδία, στις διαφορετικές γενιές τους, και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεταμόρφωση της θέσης των γυναικών σε όλη την κοινωνία της Ιρλανδίας».

Δύο φορές υποψήφια στη Γαλλία για τα βραβεία Médicis και Femina ξένου μυθιστορήματος, το 2013 για την αυτοβιογραφία της «Country Girl» και το 2016 για το μυθιστόρημά της «The Little Red Chairs» («Οι Μικρές κόκκινες καρέκλες» από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος), η Ιρλανδή συγγραφέας έλαβε το 2018 το λογοτεχνικό βραβείο PEN/Nabokov, ένα από τα σημαντικότερα αμερικανικά βραβεία PEN, γιατί «κατέρριψε τους κοινωνικούς και έμφυλους φραγμούς που υπήρχαν σε βάρος των γυναικών στην Ιρλανδία και πολύ πέρα από αυτήν». Η κριτική επιτροπή του βραβείου Femina την είχε βραβεύσει για το σύνολο του έργου της το 2019.

Στα 88 της χρόνια έγραψε το «Κορίτσι», μια σκοτεινή ιστορία για τις απαγωγές μαθητριών στη Νιγηρία από την οργάνωση Μπόκο Χαράμ (εκδόσεις Κλειδάριθμος). Όπως έγραψαν οι «New York Times»: «Σε όλη τη µακρά καριέρα της, η Έντνα Ο’Μπράιαν έχει αποδείξει ότι είναι µια ιδιαιτέρως θαρραλέα συγγραφέας, ταγµένη να γράφει την αλήθεια, αφοσιωµένη στις αναµνήσεις της, τη φαντασία της και την πίστη της στη δύναµη και την οµορφιά της γλώσσας… Το ταλέντο της ως συγγραφέως και η ικανότητά της να “διαβάζει” το µυαλό των χαρακτήρων της και να κατασκευάζει δεξιοτεχνικές προτάσεις κάνουν το νέο της µυθιστόρηµα πραγµατικά επώδυνο για τον αναγνώστη – κι αυτό αποτελεί αληθινή τιµή για την Ο’Μπράιαν».

Με στοιχεία από Faber and Faber, NYT, Guardian, BBC / Πηγή: lifo.gr