«Ο Μουνής»

ΜΑΡΙΑ ΧΑΜΑΛΗ Δημοσιεύθηκε 10:33 πμ Ενημερώθηκε 10:36 πμ

«Ο Μουνής»: ακόμη κι αν δεν ξέρεις ότι είναι διήγημα της Λένας Κιτσοπούλου, ο τίτλος αρκεί για να λειτουργήσει ως το καλύτερο promo για την παραγωγή που έτρεξε για δύο σχεδόν μήνες στο Θέατρο Δέντρο. Αν προσθέσεις δίπλα στον αινιγματικό τίτλο και το όνομα της συγγραφέως, τότε ξέρεις περίπου τι έχεις να περιμένεις: σκηνική και συγγραφική ανατρεπτικότητα, θυμό που φτάνει στα όρια μιας ανελέητης οργής, αθυροστομία, βία, σκληρότητα, εμπαιγμό των κοινωνικών κατεστημένων, μετωπική σύγκρουση με το σύστημα (το κάθε σύστημα), απαξίωση για τα πάντα, ακόμη και για το ίδιο το θέατρο και τους θεατές του. Ένα αγοραίο, λαϊκό in-yer-face θέατρο, στην πιο ελληνική εκδοχή του.

«Ο Μουνής», ωστόσο, παρά τον προκλητικό τίτλο του, ανήκει στη δεύτερη συλλογή διηγημάτων της Κιτσοπούλου, και συγκεκριμένα στη συλλογή Μεγάλοι Δρόμοι (2010), όταν ακόμη η ποιητική γλώσσα μπορούσε να μαλακώσει τη σκληρότητα της πέννας της, και η έστω μικρή χαραμάδα ελπίδας να μετριάσει τη φρίκη των όσων ξετυλίγονται μπροστά μας. Στο εκτενές αυτό διήγημα, το μεγαλύτερο της συλλογής, η Κιτσοπούλου συγκεντρώνει σε μια περίκλειστη κοινότητα της επαρχίας, πίσω στη μακρινή δεκαετία του ’80 και λίγο πριν τις μεγάλες αλλαγές και τον «εκσυγχρονισμό» της ελληνικής κοινωνίας, όλες τις παθογένειές της: ανελέητη ενδοοικογενειακή βία, συγκαλυμμένα σεξουαλικά πάθη, αιμομιξίες, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες που κρύβονται πίσω από βιαστικούς και παράταιρους γάμους, μικρά και μεγάλα δράματα πίσω από σφαλιστές πόρτες για να μείνει το «όνομα» καθαρό, να μείνει αλώβητο από το απάνθρωπο κουτσομπολιό. Η ανάγκη του «φαίνεσθαι» αποβαίνει ολέθρια για το «είναι», ιδιαίτερα των παιδιών και των γυναικών. Οι χαρακτήρες, ακραία μεγεθυμένοι, στα όρια της γκροτέσκας υπερβολής, εκτίθενται στο διήγημα αυτό σε κάθε τους λεπτομέρεια, σωματική και ψυχική. «Τέρατα, είναι όλοι τους τέρατα», είναι η τελευταία κραυγή απελπισίας της νεαρής και όμορφης Ανθής, όταν συνειδητοποιεί το αναπόδραστο μέλλον της.

Η πρώτη παρουσίαση του διηγήματος της Κιτσοπούλου στην Κύπρο, η οποία έριξε αυλαία με την ίδια τη συγγραφέα «επί σκηνής» να δημιουργεί ένα πανηγυρικό φινάλε μαζί με την κομπανία «Λαϊκή Τετρακτύς», είχε την τύχη να αναδειχθεί μέσα από τη διεισδυτική σκηνοθετική ματιά του Κώστα Σιλβέστρου. Αν και τα πολλά θεατρικά μέτωπα που είχε να αντιμετωπίσει την τελευταία χρόνια, ίσως να μην έφεραν όλα το αναμενόμενο αποτέλεσμα, στην περίπτωση του «Μουνή» ο Κώστας Σιλβέστρος φαίνεται να βρίσκει εκείνη τη μαγική συνταγή που συχνά είδαμε στην πυκνή του θεατρική πορεία, και δημιουργεί μία από τις πιο ευτυχείς, λιτές και ποιητικές σκηνοθετικές του στιγμές. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση της Κιτσοπούλου στην παράσταση γίνεται πολυπρισματική και μετατρέπεται σε δραματοποιημένο λόγο που μοιράζεται σε όλα τα πρόσωπα του έργου, ακόμη και στον Γιάννη τον Μουνή, παρόλο που στο διήγημα δεν τον ακούμε, αλλά είναι πανταχού παρών μέσα από τα σκίτσα του. Σιωπηλός, «παράξενο τρένο», ωστόσο με «κεραίες τεντωμένες», έπιανε και το παραμικρό που συνέβαινε στο χωριό και ζωγράφιζε με το μικρό του μολυβάκι στο χάρτινο τραπεζομάντηλο του καφενέ τις αλλόκοτες φάτσες, όλα όσα φαίνονταν αλλά και όσα δεν φαίνονταν, τα σώματα πάνω από το τραπέζι, αλλά και τα σώματα κάτω από το τραπέζι, εκεί που κρύβεται η αλήθεια: «στα φουσκωμένα γεννητικά όργανα, στα χέρια που πιάνονται, σε αυτά που σπρώχνονται, σε κοιλιές που αναστενάζουν».

Ο ωμός ρεαλισμός της γλώσσας του κειμένου στην παράσταση μετριάζεται μέσα από την γκροτέσκα αισθητική που κυριαρχεί κυρίως στην αποτύπωση των προσώπων του έργου, τα χαρακτηριστικά των οποίων διογκώνονται με την υπερβολή του λόγου και της κίνησης. Η αισθητική αυτή ευνοείται από την επιλογή του σκηνοθέτη να τοποθετήσει τους ηθοποιούς στις μεγάλες κερκίδες της πλατείας του Θεάτρου Δέντρο, δίνοντας μια αφαιρετική μεν, αλλά πολυεπίπεδη κίνηση στη δράση, ενώ το κοινό απλώνεται στην πλατεία, στα τραπέζια μιας ταβέρνας ή ενός γλεντιού, θεατές κι αυτοί της κλειδαρότρυπας, συμμέτοχοι του γλεντιού και της απάθειας που γεννά την παθογένεια. Με μοναδικό σκηνικό αντικείμενο το άδειο αναπηρικό καρότσι του «Κωστή του ανάπηρου», σύμβολο της αναπηρίας μιας ευνουχισμένης κοινωνίας, ο Κώστας Σιλβέστρος δημιουργεί παραμορφωμένες καρικατούρες, σαν τα σκίτσα του Μουνή, ενώ αφήνει να υπερισχύσει η κωμική πλευρά των πραγμάτων, αποφεύγοντας έντεχνα τον μελοδραματισμό και την ηθογραφική αναπαράσταση του έργου. Αυτό δεν ζημιώνει καθόλου το έργο. Αντιθέτως, αυτή η ασταμάτητη εναλλαγή ανάμεσα στο κωμικό και το τραγικό δεν χάνει ούτε λεπτό τον θεατή, η αμηχανία του οποίου αποτυπώνεται στις εκφράσεις του: γέλιο, πάγωμα, αποτροπιασμός και πάλι γέλιο. Σε αυτό συμβάλλει και η επιλογή του να αποφύγει τη σκληρότητα της ρεαλιστικής αναπαράστασης και να επενδύσει περισσότερο στην αίσθηση της βίας και του αποτρόπαιου, μια αίσθηση που δημιουργείται κυρίως μέσα από τη μουσική σύνθεση της Κυριακής Ιακωβίδου, η οποία ενώ αφήνει να υπερισχύσουν οι παραδοσιακές μουσικές και το κλαρίνο, ταυτόχρονα δημιουργεί ένα στρεβλό επαναλαμβανόμενο ηχοτοπίο που υπονοεί ή προοικονομεί την συντελούμενη ή επερχόμενη φρίκη.

Η εξωστρέφεια της σκηνοθεσίας αποτυπώνεται και στην εξωστρεφή ερμηνεία των έξι ηθοποιών (Θανάσης Γεωργίου, Κατερίνα Λούρα, Ανδρέας Κούτσουμπας, Άντρια Ζένιου/Μαρίνα Μανδρή, Πάνος Μακρής, Μιχάλης Παπέττας), οι οποίοι υποδύονται πρόσωπα, αφηγούνται, μιμούνται, κινούνται ασταμάτητα σε χώρο και χρόνο, χωρίς κανένα ρεαλιστικό σημείο αναφοράς. Με την πολύτιμη συνδρομή των φωτισμών του Χρίστου Γωγάκη που απομονώνουν και δημιουργούν δράσεις, υποβοηθούν την κωμικότητα και υπονοούν την τραγικότητα, οι ηθοποιοί κατορθώνουν να λειτουργήσουν με απόλυτη ακρίβεια πότε ως μονάδες σε μια ασταμάτητη εναλλαγή ρόλων, και πότε ως σύνολο, ως ένας λαϊκός «Χορός» η παρέμβαση του οποίου κάθε άλλο από καθαρτική αποδεικνύεται. Ο κάθε ένας και η κάθε μία, ενδεδυμένοι την βλαχο-κιτς αισθητική της δεκαετίας του ’80 (Ελένη Ιωάννου) σε όλη της την υπερβολή, ενισχύουν από τη μια την πολυφωνική αφήγηση, από την άλλη ξεχωρίζουν ως μονάδες: ο Ανδρέας Κούτσουμπας στον ρόλο του «ευνουχισμένου», ψυχικά, Νικόλα που πληγιάζει τα αυτιά του και τρέμει τα μαχαίρια, ο Μιχάλης Παπέττας στον ρόλο του ακρωτηριασμένου Αργύρη, ο Πάνος Μακρής στον διπλό ρόλο των ανδρών που γεννούν τη βία, η καταιγιστική Κατερίνα Λούρα, σε μια ασταμάτητη εναλλαγή κωμικότητας και τραγικότητας, στον διπλό ρόλο των γυναικών που δέχονται αλλά και διαιωνίζουν τη βία, η Άντρια Ζένιου που τονίζει τον πόνο και τη θλίψη της «κωλαθηνάς», ενώ η Μαρίνα Μανδρή την αφέλεια και παιδικότητά της, και ο Θανάσης Γεωργίου ο οποίος αν και σε έναν αποδυναμωμένο, αφηγηματικά, ρόλο, γεμίζει τη σκηνή με το ήρεμο αλλά ενδοσκοπικό βλέμμα του, καθώς καταγράφει απαρατήρητος δρώντες και δράση, ως ο σκιτσογράφος μιας κοινωνίας σε σήψη. Πρωταγωνιστικής σημασίας αναδεικνύεται και η κινησιολογική καθοδήγηση στα χέρια του έμπειρου Φώτη Νικολάου: ο γρήγορος λόγος εναλλάσσεται με παύσεις και σιωπές, η γρήγορη κίνηση με παγωμένα ταμπλό, οι χοροί με χαστούκια και ακρωτηριασμούς, ενώ τα σώματα λειτουργούν σε δύο μισά· το πάνω μέρος χαϊδεύει και το κάτω χτυπά.

Στην τελική σκηνή, καθώς αποκαλύπτονται τα παραμορφωμένα σκίτσα του Μουνή μέσα από την εξαιρετική δουλειά του Στέφανου Νεάρχου, ο θεατής παρακολουθεί τα τερατουργήματα να παρελαύνουν μπροστά του και αναρωτιέται αν τελικά αυτή η «Αποκριά» γίνηκε «μακριά σ’ έναν άλλο κόσμο» ή αν απλά έχει αλλάξει μορφή, κρυμμένη πίσω από πτυχία, εξευγενισμένες συμπεριφορές, καλαίσθητες αστικές πόρτες και την ανοσία της σύγχρονης κοινωνίας.

«Ο Μουνής», Λένα Κιτσοπούλου

Σκηνοθεσία: Κώστας Σιλβέστρος

Θέατρο Δέντρο