Η χρήση των εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) έχει σημειώσει εκθετική άνοδο κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, κυρίως μετά την κυκλοφορία του ChatGPT, τον Νοέμβριο του 2022. Αυτό συμβαίνει διότι η επαναστατική αυτή εφαρμογή επέτρεψε για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας την παραγωγή ευρείας κλίμακας και έκτασης κειμένων που έχουν συνοχή και συνεκτικότητα μόνο με απλές δικές μας οδηγίες, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου ειδικού. Οι σημαντικές αυτές αλλαγές στον τρόπο και στην ταχύτητα με την οποία παράγονται και μεταδίδονται τα κείμενα οδηγούν σε ερωτήματα και στον χώρο της εκπαίδευσης: πρέπει το σχολείο να αξιοποιήσει την ΤΝ και αν ναι, με ποιους τρόπους; Ποιες είναι οι επιπτώσεις της χρήσης της στη διδακτική και μαθησιακή εμπειρία, όπως επίσης και στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης; Αν παράγονται κείμενα με τόση ευκολία, μήπως θα αδρανήσουν οι νοητικές μας λειτουργίες; Προκειμένου να προσεγγίσουμε αυτά τα ερωτήματα, είναι σκόπιμο να προηγηθεί μια επισκόπηση της φύσης της ΤΝ και των εργαλείων της, όπως επίσης και των πιθανών κινδύνων που συνοδεύουν τη χρήση της.

Σκιαγραφώντας σύντομα την ιστορία της ΤΝ, είναι σημαντικό να λεχθεί ότι δεν πρόκειται για ένα πρόσφατο δημιούργημα, αλλά ανάγεται στο 1950 και τη θρυλική μορφή του επιστήμονα Alan Turing. Ο όρος ωστόσο εφευρέθηκε το 1956 από τον John McCarthy και χρησιμοποιείται έως σήμερα, για να περιγράψει εν πολλοίς την ικανότητα των υπολογιστικών συστημάτων (π.χ. ηλεκτρονικοί υπολογιστές, έξυπνα τηλέφωνα) να μαθαίνουν από μόνα τους («machine learning»), χρησιμοποιώντας μεγάλο όγκο δεδομένων που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Με απλά λόγια, κάθε φορά που περιηγούμαστε στο διαδίκτυο, αναζητώντας πληροφορίες για τις διακοπές μας, εκτελώντας τις αγορές μας ή απλά κάνοντας «like» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα υπολογιστικά συστήματα «κρατούν αρχείο» αυτής της δραστηριότητας και μπορούν να προβλέψουν τις προτιμήσεις μας και άρα να εξυπηρετήσουν δυνητικά τις ανάγκες μας. Ευρέως διαδεδομένες εφαρμογές ΤΝ περιλαμβάνουν τον αυτόματο διορθωτή στο κινητό μας τηλέφωνο (με ευτράπελα κάποιες φορές αποτελέσματα) ή την αυτόματη επιλογή τραγουδιών και βίντεο. 

Αξιοσημείωτη είναι και η χρήση των εφαρμογών ΤΝ για εκπαιδευτικούς σκοπούς, οδηγώντας πολλούς ειδικούς σε αισιόδοξες προβλέψεις για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής εμπειρίας. Όπως υποστηρίζεται, η ΤΝ μπορεί να μας βοηθήσει να εξατομικεύσουμε τις εκπαιδευτικές μας ανάγκες, όπως επίσης και να περιορίσουμε τον χρόνο διεξαγωγής απλών και συχνά χρονοβόρων εργασιών. Μεταξύ των πιο δημοφιλών εφαρμογών περιλαμβάνονται οι εφαρμογές μετάφρασης (Microsoft Τranslator, DeepL κ.ά.), παραγωγής και επεξεργασίας κειμένου (ChatGPT, Gemini κ.ά.) και εικόνας (Adobe Express, Midjourney κ.ά.), όπως και μετατροπής κειμένου σε φωνή για την εκφώνηση παρουσιάσεων (TtsMaker). Ωστόσο, έχει εκδηλωθεί έντονος σκεπτικισμός όσον αφορά την ορθή χρήση της ΤΝ κυρίως σε ζητήματα διαφάνειας, διαφύλαξης προσωπικών δεδομένων και ανάπτυξης της κριτικής σκέψης. Έρευνες άλλωστε έχουν δείξει πως η χρήση εργαλείων ΤΝ είναι δημοφιλής στον μαθητικό και τον φοιτητικό κόσμο για αντιγραφή σε διαδικτυακές εξετάσεις και τη δημιουργία εργασιών.

Η ραγδαία ανάπτυξη της ΤΝ και η σύνδεσή της με τον χώρο της εκπαίδευσης δημιουργούν το ερώτημα πώς πρέπει αυτή να αντιμετωπιστεί. Χωρίς αμφιβολία, η ΤΝ ήρθε για να μείνει. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι να την αξιοποιήσουμε σωστά προς όφελος της εκπαίδευσης και επομένως να αναζητήσουμε τους τρόπους, με τους οποίους θα τη χειριστούμε. Όπως καθετί καινούργιο, απαιτείται γνωριμία, γνώση και ρυθμισμένη χρήση, ώστε να αποτελέσει ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο, το οποίο θα βελτιώσει τη διδακτική και μαθησιακή εμπειρία όλων μας. Αν ολιγωρήσουμε ως εκπαιδευτικοί, ακαδημαϊκοί και άτομα που σχετιζόμαστε με την εκπαιδευτική πολιτική, κινδυνεύουμε να αυξήσουμε κι άλλο την απόσταση που μας χωρίζει από τον μαθητικό και φοιτητικό κόσμο. Είναι ευθύνη μας, λοιπόν, να γνωρίσουμε και να ελέγξουμε τα αρνητικά της, ενώ πρέπει να αναδείξουμε και να αξιοποιήσουμε τα θετικά της.