Δεν είναι σίγουρο ότι ο όρος είναι επιστημονικός αλλά έτσι την έχω ονομάσει: «η μαύρη μου τρύπα». Είναι όταν μπαίνω στα social να δω αν έχει κάτι νέο (εννοείται ότι έχω βγάλει τις ειδοποιήσεις) και όταν ξανακοιτάξω το ρολόι μου έχει περάσει πάνω από μισάωρο. Σπανίως και ώρα. Είναι αυτό το «Πέντε λεπτά και θα πάω για ύπνο» που σε κάνει να ξενυχτάς.

Τι βλέπω λοιπόν και περνάει έτσι η ώρα; Βλέπω πώς να βάψεις έπιπλα με χρώμα κιμωλίας, πώς να καθαρίσεις το σπίτι με φυσικά υλικά (ποτέ δεν συγκρατώ τίποτα) και καμιά φορά με συνεπαίρνουν εκείνοι που δείχνουν κόλπα στο canva ή στο Instagram (επίσης δεν συγκρατώ ποτέ τίποτα). Και τελικά το κλείνω εκνευρισμένη που για μια ακόμα φορά έπεσα θύμα της οικονομίας της προσοχής. Εκεί που χαζεύετε δείτε κι ένα πολύ ωραίο βίντεο στο YouTube από το κανάλι «καθημερινή φυσική» με τίτλο «Η οικονομία της προσοχής», για να καταλάβετε ακριβώς τι είναι (https://www.youtube.com/watch?v=sQXubDsT9zs). Με δύο λόγια πάντως, αναφέρεται σε ένα οικονομικό σύστημα όπου η ανθρώπινη προσοχή αντιμετωπίζεται ως σπάνιο αγαθό, ιδιαίτερα σημαντικό στην ψηφιακή εποχή όπου οι επιχειρήσεις και οι πλατφόρμες ανταγωνίζονται για την προσοχή των καταναλωτών. 

Και δεν είναι μόνο που δεν πάω για ύπνο στην ώρα μου. Η νέα αυτή οργάνωση της ψυχαγωγίας έχει πλείστα μειονεκτήματα. Κατ' αρχάς το περιεχόμενο δεν είναι ποιοτικό. Στην προσπάθεια να τραβήξουν οι δημιουργοί περιεχομένου γρήγορα την προσοχή, υπάρχει η τάση να προτιμάται το εντυπωσιακό ή επιφανειακό περιεχόμενο έναντι του πιο ουσιαστικού και σε βάθος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια γενική μείωση της ποιότητας των πληροφοριών και της ψυχαγωγίας.

Δημιουργούνται επίσης ζητήματα ψυχικής υγείας. Η συνεχής ενασχόληση με τα social, με γνώμονα την ανάγκη να τραβήξει κανείς την προσοχή, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως άγχος, κατάθλιψη και συμπεριφορές που μοιάζουν με εθισμό. Ο συνεχής βομβαρδισμός πληροφοριών μπορεί να είναι συντριπτικός και αγχωτικός. Και μετά αναρωτιόμαστε γιατί τα παιδιά μας δεν κοιμούνται ούτε αρκετά ούτε πολύ… Σε σχέση με τα παιδιά δε τα προβλήματα είναι πολύ μεγαλύτερα. Ο ανταγωνισμός για την προσοχή έχει οδηγήσει σε περιεχόμενο όλο και πιο συμπυκνωμένο, όλο και πιο εντυπωσιακό, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στη γενική μείωση των διαστημάτων προσοχής, ελαττώνοντας την ικανότητα και την προθυμία των ανθρώπων να ασχοληθούν με πιο σύνθετο ή απαιτητικό περιεχόμενο. Όσο μικρότερος σε ηλικία είσαι, τόσο πιο πολύ κινδυνεύεις. Και είναι και ο εθισμός στις ψηφιακές συσκευές, η έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο και το κοινωνικό άγχος… για να μην πάμε πιο μακριά.

Υπάρχουν φυσικά και ανησυχίες σχετικά με την ιδιωτική ζωή. Προκειμένου να αιχμαλωτίσουν και να διατηρήσουν καλύτερα την προσοχή, οι πλατφόρμες συλλέγουν τεράστιες ποσότητες προσωπικών δεδομένων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής και σε ανησυχίες σχετικά με τον τρόπο χρήσης αυτών των δεδομένων και το ποιος έχει πρόσβαση σε αυτά.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η οικονομία της προσοχής μπορεί να επιδεινώσει τις οικονομικές ανισότητες. Οι πλατφόρμες που είναι σε θέση να κατακτήσουν και να αξιοποιήσουν καλύτερα την προσοχή κερδίζουν συχνά δυσανάλογο πλούτο και επιρροή, ενδεχομένως εις βάρος των μικρότερων ή λιγότερο εντυπωσιακών δημιουργών περιεχομένου. Όσο για την προσωπική μας παραγωγικότητα στην εργασία και την εκπαίδευση πέφτει κατακόρυφα καθώς δυσκολευόμαστε να επικεντρωθούμε σε εργασίες που απαιτούν συνεχή προσοχή.

Έχετε ακούσει φαντάζομαι για τα Echo Chambers. Δημιουργούνται από αλγόριθμους που δείχνουν στους χρήστες περιεχόμενο με το οποίο είναι πιθανό να ασχοληθούν και άρα να συμφωνούν μαζί του. Έτσι οι χρήστες εκτίθενται μόνο σε απόψεις και πληροφορίες που ενισχύουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις τους, συμβάλλοντας στην κοινωνική πόλωση. Οι από εδώ και οι από εκεί. Χώρια που νομίζουμε ότι είμαστε μόνοι μας και οι από εκεί δεν υπάρχουν. Και ταυτόχρονα οι τεχνικές χειραγώγησης τελειοποιούνται. Χρησιμοποιώντας αυτές ακριβώς τις προκαταλήψεις μας, ο οποιοσδήποτε μπορεί να μας επηρεάσει.

Δεν μας είναι άγνωστα όλα αυτά τα αποτελέσματα της οικονομίας της προσοχής. Πιο πολύ τα λέω για να τ' ακούω. Και ξανά και ξανά για να δημιουργήσω ένα δίχτυ προστασίας. Αλλιώς θα πνιγώ στο χρώμα κιμωλίας…