Η αντιπαλότητα μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, των δύο ισχυροτέρων πόλεων της Ελλάδας, κορυφώθηκε μέσα από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο ο οποίος άρχισε το 431 και έληξε το 405 με νίκη της Σπάρτης. Τα χρόνια που ακολούθησαν, οι ελληνικές πόλεις γνώρισαν τη σκληρότητα της προκύψασας σπαρτιατικής ηγεμονίας με την εγκατάσταση σε αυτές ελεγχομένων από τη Σπάρτη ολιγαρχικών καθεστώτων αρμοστών με γνώμονα τη στήριξή της.

Η Θήβα, ένεκα της παραδοσιακής της έχθρας προς την Αθήνα, είχε ταχθεί με τη Σπάρτη στον πόλεμο, δεν άργησε όμως να δυσαρεστηθεί με την αυταρχικότητά της. Παρά ταύτα, συμμετείχε στην εκστρατεία της Σπάρτης προς υποστήριξη του Κύρου το 401, η αποτυχία της οποίας, φέρνοντας τη Σπάρτη σε αντιπαράθεση με τον επικρατήσαντα Αρταξέρξη, αποτέλεσε την αρχή της φθίνουσας ηγεμονίας της, πλήγμα στην οποία υπήρξε το ίδιο έτος και η απαλλαγή των Αθηναίων από τους τριάντα τυράννους τους οποίους είχαν εγκαταστήσει οι Σπαρτιάτες ως αρμοστές. Το επόμενο πλήγμα ήταν το 395. Εκμεταλλευόμενες τη στρατιωτική πλέον εμπλοκή της Σπάρτης με τους Πέρσες στη Μικρά Ασία, οι ελληνικές πόλεις αμφισβήτησαν τη σπαρτιατική ηγεμονία. Αθήνα, Θήβα, Άργος και Κόρινθος, με κοινή απέχθεια προς τη σκληρότητα της σπαρτιατικής ηγεμονίας, παραμέρισαν τις παλαιές τους έχθρες και συνήψαν συμμαχία στην οποία προσχώρησαν και άλλες πόλεις. Η Σπάρτη, αναγκαζόμενη να στρέψει την προσοχή της στην Ελλάδα, υπέστη μεγάλη ήττα από τους Πέρσες στη ναυμαχία της Κνίδου. Στην Ελλάδα δε, οι Αθηναίοι ανοικοδόμησαν τα τείχη τους και άρχισαν να ανασυγκροτούν τη δύναμή τους, οι Θηβαίοι πολέμησαν τους Σπαρτιάτες, οι δε Κορίνθιοι δημοκρατικοί εξεγέρθησαν προκαλώντας τον Κορινθιακό Πόλεμο. Κάτω από όλη αυτή την πίεση, το 387 η Σπάρτη συνήψε την Ανταλκίδειο Ειρήνη με τους Πέρσες, επιδιώκοντας να σώσει την ηγεμονία της στην Ελλάδα.

Επιδίωξη της Σπάρτης ήταν ακριβώς η εδραίωση της κλονιζομένης ηγεμονίας της στην Ελλάδα και η καθυπόταξη των ελληνικών πόλεων, όπως είχε κάνει από παλιά με τους Μεσσηνίους, κατά παράβαση και της υποχρέωσής της κάτω από την Ανταλκίδειο Ειρήνη να σεβαστεί την αυτονομία των ελληνικών πόλεων. Η πρώτη της ενέργεια προς τούτο εστρέφετο προς τη Θήβα, η οποία και ηγείτο όλης της Βοιωτίας, όπου είχε ιδρυθεί φιλελεύθερη και δημοκρατική εταιρεία. Φοβούμενοι την εξέλιξη αυτή, όπως και την αυξανόμενη δύναμη της πρώην συμμάχου της και την αναδιάταξη που η συμμαχία της Θήβας με την Αθήνα, το Άργος και την Κόρινθο είχε φέρει στην πολιτική εξίσωση, οι Σπαρτιάτες, σε συνεργασία με τους ολιγαρχικούς της πόλης, το 382 κατέλαβαν μετά από μάχη την ακρόπολη της Θήβας Καδμεία, φόνευσαν μέλη της εταιρείας, εξόρισαν τους προύχοντες Θηβαίους και εγκατέστησαν ισχυρή φρουρά στην πόλη.

Ο Πελοπίδας, Θηβαίος με ένδοξη καταγωγή και ευπατρίδης, όπως και άλλα μέλη της εταιρείας κατάφεραν να διαφύγουν στη δημοκρατική Αθήνα, όπου και κατέστρωσαν σχέδιο για ανατροπή της εξουσίας των ολιγαρχικών και των Σπαρτιατών στη Θήβα. Το σχέδιο εκτελέσθηκε με επιτυχία το 378 με τη στρατιωτική συνδρομή και της Αθήνας, οι ολιγάρχες φονέυθησαν και οι Σπαρτιάτες αποχώρησαν. Η συνδρομή της Αθήνας προς τους Θηβαίους, απολήγουσα σε συμμαχία τους, δεν οφείλετο μόνο στην παραδοσιακή δημοκρατική της προσήλωση αλλά και στην επιδίωξη προσεταιρισμού της Θήβας ως ισχυρού συναγωνιστή έναντι των Σπαρτιατών.

Η εκδίωξη των Σπαρτιατών από τη Θήβα σημαδότησε την απαρχή του Βοιωτικού Πολέμου που κατέληξε στην ήττα της Σπάρτης και την κατάλυση της ηγεμονίας της. Οι Θηβαίοι συνένωσαν σε συμμαχία τις βοιωτικές πόλεις συγκροτώντας ισχυρή στρατιωτική δύναμη, οι δε Αθηναίοι επιδόθησαν σε πρόκληση αποστασίας των πόλεων από τους Σπαρτιάτες, με τόση δυναμική ώστε ιδρύθηκε κοινό συμβούλιο 70 συμμαχικών πόλεων με έδρα την Αθήνα και υπό την ηγεσία της. Το 377 οι Σπαρτιάτες, αντιδρώντας στην ταπεινωτική εκδίωξή τους από τη Θήβα, εισέβαλαν στη Βοιωτία, οι Θηβαίοι όμως, βοηθούμενοι από τους Αθηναίους, τους απέκρουσαν με επιτυχία υπό τον Πελοπίδα, ηγούμενο του Ιερού Λόχου, του επιλέκτου Σώματος των Θηβαίων, ο οποίος και έμεινε ανίκητος μέχρι τη μάχη της Χαιρωνείας. Το 375, με πρωτοβουλία της Περσίας και προς εξυπηρέτηση των τρεχόντων συμφερόντων της, οι ελληνικές πόλεις, καταπονημένες από τους συνεχείς πολέμους, συνήψαν ειρήνη, σύμφωνα με τους όρους της οποίας θα ήσαν αυτόνομες και χωρίς φρουρές. Την ειρήνη αυτή όμως δεν επικύρωσε η Θήβα η οποία, συναισθανόμενη την αυξανόμενή της δύναμη και επιρροή, επεδίωκε πλέον πρωταγωνιστική θέση στα ελληνικά πράγματα, έχοντας μάλιστα εντάξει όλη τη Βοιωτία στον συνασπισμό της. Αυτό ακριβώς ήταν που δεν ήθελαν η Αθήνα και η Σπάρτη, μη ανεχόμενες τρίτο ισχυρό στην Ελλάδα. Η Αθήνα, με ηγεμονική θέση στη θάλασσα, δεν επηρεάζετο άμεσα, η Σπάρτη όμως, η ηγεμονική ισχύς της οποίας ήταν στη ξηρά, επηρεάζετο ώστε να θεωρούσε τη Θήβα ως πλέον σοβαρή αντίπαλο.

Το 371, οι Σπαρτιάτες, θεωρώντας ότι οι Θηβαίοι είχαν απομονωθεί ώστε να ήσαν ευάλωτοι, αποφάσισαν ότι ήταν ο κατάλληλος χρόνος ώστε να εισβάλουν και πάλι στη Βοιωτία. Όταν απαίτησαν από τους Θηβαίους να αυτονομήσουν τις βοιωτικές πόλεις και εκείνοι τους απάντησαν να μην ενδιαφέρονται για τα της Βοιωτίας, όπως και οι Θηβαίοι δεν ενδιαφέροντο για τα της Λακωνίας, εισέβαλαν με τεράστια στρατιωτική δύναμη στη Βοιωτία προσβλέποντας σε εύκολη και ολοκληρωτική νίκη αφού υπερτερούσαν κατά πολύ των Θηβαίων. Οι Θηβαίοι, έχοντας μόνο ηθική υποστήριξη από την Αθήνα όπου έστειλαν τα γυναικόπαιδά τους για κάθε περίπτωση, κατάλαβαν ότι θα έπρεπε να δώσουν τον υπέρ πάντων αγώνα. Του στρατού των Θηβαίων ηγείτο, ως Βοιωτάρχης, ο Επαμεινώνδας, ομοιδεάτης φίλος και συναγωνιστής του Πελοπίδα ηγουμένου του Ιερού Λόχου, ο οποίος, σχολιάζοντας του οιωνούς, είπε το γνωστό «εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης». Η μάχη εδόθη στα Λεύκτρα και οι Θηβαίοι, επιδεικνύοντας υπέρμετρη ανδρεία, υπό την εμπνευσμένη ηγεσία και στρατηγική ευφυία του Επαμεινώνδα και την αποφασιστική συμβολή του Ιερού Λόχου, επιβλήθησαν των Σπαρτιατών οι οποίοι έχασαν και τον βασιλέα τους Κλεόμβροτο. Το αήττητο της Σπάρτης στην Ελλάδα είχε χαθεί.

Τώρα πλέον η Θήβα είχε επιβληθεί ως μεγάλη δύναμη. Τόσο που το 369, ανταποκρινόμενη σε πρόσκληση των Αρκάδων, τους οποίους ήθελαν να ελέγχουν και απειλούσαν οι Σπαρτιάτες, να συμμαχήσουν εναντίον των Σπαρτιατών, ανταποκρίθηκε και εκστράτευσε με τους συμμάχους της Βοιωτούς στην Πελοπόννησο υπό τον Επαμεινώνδα. Σύμμαχοι των Αρκάδων ήσαν και οι Αργείοι, παραδοσιακοί ανταγωνιστές των Σπαρτιατών. Οι Σπαρτιάτες βρέθησαν σε πολύ δύσκολη θέση, αφού μάλιστα είχαν πρόσφατα υποστεί μεγάλες απώλειες. Εστράφησαν τότε προς τους Αθηναίους για βοήθεια και εκείνοι ανταποκρίθησαν, επιδιώκοντας να κρατήσουν το ισοζύγιο δυνάμεων. Ο Επαμεινώνδας, καταστρέφοντας τη Λακωνική και απειλώντας την ίδια τη Σπάρτη, επανήλθε στη Βοιωτία, η δε Σπάρτη, επιτυγχάνοντας συμμαχία με την Αθήνα, κατάφερε με τη στήριξή της να κρατήσει μακριά τους Θηβαίους τα επόμενα χρόνια, μάλιστα το 365 επετεύχθη γενική ειρήνη μεταξύ όλων.

Η ειρήνη όμως δεν κράτησε πολύ. Οι Θηβαίοι, επιδιώκοντας ηγεμονία και στη θάλασσα με παρότρυνση του Επμεινώνδα, αποφάσισαν να ανταγωνισθούν τους Αθηναίους κατασκευάζοντας μεγάλο στόλο, πράγμα που ενόχλησε ιδιαίτερα την Αθήνα. Όταν δε το 363 οι Θηβαίοι ανταποκρίθησαν σε πρόσκληση των Τεγεατών να τους βοηθήσουν εναντίον των Μαντινείων, οι Μαντινείς εστράφησαν προς τους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες εξασφαλίζοντας τη δική τους συμμαχία. Ουσιαστικά και όλες οι άλλες πόλεις της Πελοποννήσου προστέθησαν στις συμμαχίες. Η μεγάλη σύγκρουση εφαίνετο αναπόφευκτη, όπως και ήταν, και εδόθη στη Μαντινεία. Δεν είχε δε, όντας αμφίρροπη, νικητές και ηττημένους παρά μόνο κερδισμένους και χαμένους στο αποτέλεσμα. Κερδισμένη η Αθήνα που είδε Σπάρτη και Θήβα να μην την ανταγωνίζονται πλέον. Κερδισμένη και η Μεσσηνία που ελευθερώθηκε από τη σπαρτιατική υποταγή αιώνων. Χαμένη, μαζί με τον πεσόντα Επαμεινώνδα, η Θήβα και η φιλοδοξία της για ηγεμονία. Μεγάλη χαμένη η Σπάρτη χάνοντας την ηγεμονία της.

*Πρώνη πρόεδρος Ανωτάτου Δικαστηρίου