Γράφει η Μερόπη Μωυσέως

«Και για ν' αλλάξουμε τόνο. Συμβουλεύω όσους ξέρουν κολύμπι να μην επιχειρήσουνε ποτέ να αυτοκτονήσουν διά θαλάσσης. Όλη νύχτα απόψε, επί δέκα ώρες, εδερνόμουν με τα κύματα. Ήπια άφθονο νερό, αλλά κάθε τόσο, χωρίς να καταλάβω πώς, το στόμα μου ανέβαινε στην επιφάνεια. Ορισμένως, κάποτε, όταν μου δοθεί η ευκαιρία, θα γράψω τις εντυπώσεις ενός πνιγμένου»*.

Παίρνοντας τον τίτλο της πρώτης μεγάλου μήκους ταινίας του από την τελευταία πρόταση στο υστερόγραφο του σημειώματος της αυτοκτονίας του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, ο σκηνοθέτης Κύρος Παπαβασιλείου δημιούργησε τις "Εντυπώσεις ενός πνιγμένου": μια ταινία υπαρξιακή, ποιητική, για έναν άνθρωπο που στέκει ξανά και ξανά μπροστά στον θάνατό του.

Ο 42χρονος σκηνοθέτης γεννήθηκε στη Λευκωσία, σπούδασε μουσικολογία και φιλοσοφία στις ΗΠΑ, έζησε στην Αθήνα και εξέδωσε μια ποιητική συλλογή το 2002. Έπειτα έγραψε το σενάριο και σκηνοθέτησε τις μικρού μήκους ταινίες «Θρήνος», «Ο Κάφκα στο δοκιμαστήριο», «Για το όνομα του σπουργιτιού». Η ποίηση επέδρασε ριζικά στην κινηματογραφική του γλώσσα. Το ίδιο και η ματιά των Μπέλα Ταρ, Ντέιβιντ Λιντς, Ταρκόφσκι, Αντονιόνι και του Ταϊλανδέζου σκηνοθέτη Απίτσατπονγκ.

«Αυτές είναι οι επιδράσεις μου αλλά προσπαθώ να κάνω και αναίρεση των επιδράσεων αυτών. Προσπαθώ να συμπεριφέρομαι στο γύρισμα λες και δεν ξέρω τίποτα από κινηματογράφο».

[Άλλη] μία υπαρξιακή ταινία

«Υπάρχει πάντα μια αρχική ιδέα για τη δημιουργία μιας ταινίας, όμως αλλάζει συνέχεια. Σίγουρα δεν μπορούσα να κάνω μια ταινία που να αφηγείται τι πέρασε αυτός ο άνθρωπος τις τελευταίες μέρες. Δεν μπορεί να μεταδοθεί αυτή η εμπειρία σε κάποιον άλλο. Διάλεξα, λοιπόν, να μην κάνω μια ιστορία βιογραφική. Είναι μια υπαρξιακή ταινία για έναν άνθρωπο μπροστά στον θάνατο, όπως ένας θανατοποινίτης για παράδειγμα. Ένας μελλοθάνατος».

Οι «Εντυπώσεις ενός πνιγμένου» είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Κύρου Παπαβασιλείου και φτάνει στη μεγάλη οθόνη πέντε χρόνια μετά την αρχική της σύλληψη και οκτώ χρόνια μετά την παρουσίαση της προηγούμενης, μικρού μήκους ταινίας του με τίτλο «Για το όνομα του σπουργιτιού». Και εκείνη η ταινία ξεκίνησε με πολύ καλές προϋποθέσεις: προβλήθηκε αρχικά στο τμήμα των ταινιών μικρού μήκους του Φεστιβάλ των Καννών για να ακολουθήσει μια πορεία σε διεθνή φεστιβάλ, με διακρίσεις.

Η επιλογή της νέας του ταινίας από το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ είναι από μόνη της μια σημαντική διάκριση για τον Κύπριο σκηνοθέτη και την κυπριακής, ελληνικής και σλοβένικης συμπαραγωγής ταινία του. Κι αυτό γιατί στο εν λόγω φεστιβάλ στρέφουν το βλέμμα τους όσοι θέλουν να παρακολουθήσουν ό,τι νεότερο, φρέσκο και καινοτόμο στην 7η Τέχνη.

Στο Φεστιβάλ του Ρότερνταμ παρουσιάζονται η πρώτη ή η δεύτερη ταινία ενός σκηνοθέτη, γι' αυτό και δεν θα δείτε στο πρόγραμμά του ονόματα διασημοτήτων. Ωστόσο ως διοργάνωση κατάφερε να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα, με κύρος, φεστιβάλ στον διεθνή χώρο, ακριβώς γιατί προκρίνει το ταλέντο και τους "πολλά υποσχόμενους" του μέλλοντος του κινηματογράφου.

Η σύνοψη

Ένας άντρας που δεν γνωρίζει ποιος είναι, συναντά την πρώην ερωμένη του. Εκείνη του λέει πως είναι ένας διάσημος ποιητής, ο Κώστας Καρυωτάκης, που αυτοκτόνησε το 1928. Κάθε χρόνο, ο άντρας αυτός επιστρέφει στην επέτειο του θανάτου του. Μια μέρα που συνέβη πολλές φορές στο παρελθόν, λαμβάνει χώρα ξανά. Κι αυτός; Θα πάρει ξανά την ίδια απόφαση; Μ' αυτόν τον τρόπο συνοψίζεται το στόρι της ταινίας στην επίσημη ιστοσελίδα του φεστιβάλ, όπου οι Εντυπώσεις ενός πνιγμένου διεκδικούν τις Χρυσές Τίγρεις, τα βραβεία της διοργάνωσης, μαζί με άλλες δώδεκα ταινίες από τον διεθνή χώρο.

Με αφετηρία τον Καρυωτάκη, ο σκηνοθέτης προχώρησε στην ταινία του παρουσιάζοντας, εν τέλει, όχι μια ιστορία για τις τελευταίες μέρες του αυτόχειρα ποιητή, αλλά:

«Υπάρχει μια μέθοδος, ένας τρόπος εργασίας που ακολουθώ: ξεκινάς από μια αφετηρία την οποία ερμηνεύεις, προσπαθείς να καταλάβεις τι σημαίνει αυτή η αφετηρία και κάνεις ένα επόμενο βήμα που σε παίρνει σε ένα καινούργιο στάδιο το οποίο και πάλι ερμηνεύεις. Έτσι προχωράς και προχωράς και μπορεί να είναι πολύ διαφορετική η αφετηρία από το τέλος της ταινίας. Δεν με αφορά εμένα προσωπικά αλλά περισσότερο τους φιλολόγους η ζωή και το έργο του Καρυωτάκη. Εγώ ως αναγνώστης ασχολούμαι μαζί του. Ούτε θέλω να του κάνω κάποια τιμή. Δεν είναι αφιέρωση προς τον Καρυωτάκη η ταινία. Αυτοκτόνησαν πολλές χιλιάδες κόσμου πέρα από τον Καρυωτάκη, προτίμησα λοιπόν να μιλήσω για αυτές τις υπόλοιπες χιλιάδες του κόσμου, αλλά όχι με έναν βαρύ τρόπο. Δεν έχει να κάνει με την αυτοκτονία η ταινία, ούτε με την ποίηση. Αναφέρονται αυτά τα στοιχεία αλλά δεν είναι τα θέματά της».

Εν τέλει, όπως σχολιάζει ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος των «Εντυπώσεων...», θέμα της είναι «η έννοια που έχουμε για τον εαυτό μας, το Εγώ, που μπορεί να μας οδηγήσει σε πολύ λανθασμένη αντίληψη της πραγματικότητας και αυτή η έννοια επικρατεί στον πολιτισμό μας - δεν είναι κάτι που μπορούμε να επιλέξουμε. Είμαστε ριζωμένοι σ' αυτό αν και μπορούμε να προσπαθήσουμε να μην το επιλέξουμε. Αυτό το θέμα δεν το ανακαλύψαμε από την αρχή. Σταδιακά βγήκε και μάλιστα στο μοντάζ, μετά το σενάριο και μετά τα γυρίσματα. Γι' αυτό θεωρώ ως πολύ σημαντικό παράγοντα της δημιουργικής ομάδας τον μοντέρ, τον Γιάννη Χαλκιαδάκη».

Ο ρόλος του κοινού

«Η ταινία χρησιμοποιεί έναν περίεργο τρόπο αφήγησης», εξηγεί ο Κύρος Παπαβασιλείου. «Χρησιμοποιεί κατ' αρχάς όλα τα κινηματογραφικά μέσα: όχι μόνο το στόρι, αλλά και την εικόνα και τον ήχο με πολύ αφηγηματικό τρόπο. Ακόμη και το ακροατήριο είναι ένας χαρακτήρας της ταινίας. Με αυτά τα μέσα προσπαθώ να πετύχω τη θεματική της».

Πώς το κοινό μπορεί να έχει ρόλο σε ένα τετελεσμένο πολιτιστικό προϊόν, όπως είναι μια ταινία; «Πάντα σκέφτομαι με βάση την ταινία ως ένα πιο συνολικό πράγμα που έχει να κάνει με την αίθουσα προβολής. Θεωρώ ότι δεν είναι δισδιάστατη μια ταινία. Δεν υπάρχουν μόνο το ύψος και το πλάτος της οθόνης, αλλά και το βάθος της αίθουσας. Έχοντας αυτό στο μυαλό μου όταν κάνω μια ταινία, προσπαθώ να εντάξω και τη διάσταση στην οποία βρίσκεται το ακροατήριο. Θα πρέπει κάποιος να δει την ταινία για να αντιληφθεί αυτό που λέω».

Όσο για το πότε θα γίνει αυτό, «σύντομα μετά την προβολή στο Ρότερνταμ», αναφέρει ο σκηνοθέτης, αλλά τίποτα δεν έχει ακόμη οριστεί.

Η ταινία σώθηκε την υστάτη

Η παραγωγή της ταινίας του Κύρου Παπαβασιλείου είναι ένα από τα πιο σύγχρονα παραδείγματα του πόσο δύσκολη είναι η δημιουργία κινηματογράφου στην Κύπρο. Ο ίδιος δούλεψε πάνω στην ανάπτυξη της ταινίας -συγγραφή σεναρίου, παραγωγή, ανεύρεση χρημάτων- για τρία ολόκληρα χρόνια, από το 2009. Όταν η ταινία ήταν έτοιμη, ξεκίνησαν τα γυρίσματα το 2012. Και σταμάτησαν απότομα μετά από διενέξεις του ιδίου με τους συντελεστές της παραγωγής. Επέμεινε όμως και επέστρεψε με άλλους εκτελεστές παραγωγής έναν χρόνο μετά. «Η εταιρεία παραγωγής Filmblades [σ.σ. της Μόνικας Νικολαΐδου και του Γιώργου Πάντζη] έσωσε την ταινία. Βρέθηκε τρόπος να γίνει με τα μισά λεφτά, αλλιώς δεν θα γινόταν. Έχω κάποια χρέη, αλλά τουλάχιστον καταφέραμε να κάνουμε την ταινία». Ωστόσο ο ίδιος δεν θέλει να σχολιάσει περαιτέρω τις δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες γίνεται μια ταινία στην Κύπρο.

Παραγωγή της dryTree Films, η ταινία -πάντως- κατάφερε να βρει χρηματοδότηση και παραγωγούς από Κύπρο [Filmblades, υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού], Ελλάδα [Γιάννης Χαλκιαδάκης], Σλοβενία [Restart Productions] και από το δίκτυο South-Εastern European Cinema Network [SEE].

Διεθνής χαρακτήρας

Η ταινία είναι γυρισμένη εξολοκλήρου στην Κύπρο, με εξαίρεση μία μέρα γύρισμα στην Ελλάδα γιατί στο σενάριο απαιτείται μια σκηνή σε σιδηροδρομικό σταθμό.
Οι «Εντυπώσεις ενός πνιγμένου» έχουν πρωταγωνιστή Έλληνα, τον Θοδωρή Παντίδη, αλλά και μοντέρ και συν-σεναριογράφο Έλληνα, τον Γιάννη Χαλκιαδάκη ο οποίος είναι και συμπαραγωγός της ταινίας. Για την πραγματοποίησή της εξασφαλίστηκαν πόροι από την Κύπρο, την Ελλάδα, τη Σλοβενία και το ευρωπαϊκό δίκτυο SEE. Πρόκειται για μια κυπριακή ταινία ή όχι; «Η ταινία έχει διεθνή χαρακτήρα», απαντά ο Κύρος Παπαβασιλείου, εξηγώντας ότι χωρίς τη συμβολή των εκτός συνόρων συντελεστών, δεν θα μπορούσε να υπάρχει η ταινία.

Ερωτώμενος σχετικά με το προσωπικό ύφος που ακολουθεί στις ταινίες του, καθώς και η προηγούμενη αναφέρεται ως μια υπαρξιακή ταινία, ο Κύρος Παπαβασιλείου σχολιάζει χαρακτηριστικά: «Αν είναι να παρτάρουμε, να παρτάρουμε. Αν θα κάνουμε κινηματογράφο, ας κάνουμε κάτι σοβαρό».

+ Η ταινία θα προβληθεί σε πρώτη παγκόσμια προβολή στις 23 Ιανουαρίου. Το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ 2015 σηκώνει αυλαία στις 21 Ιανουαρίου και θα ολοκληρωθεί στις 2 Φεβρουαρίου 2015. Περισσότερες πληροφορίες www.drytreefilms.com

* Το υστερόγραφο στο τελευταίο σημείωμα του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη που βρέθηκε στην τσέπη του μετά την αυτοκτονία του.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ο Κύρος Παπαβασιλείου [δεξιά] και ο παραγωγός Γιώργος Πάντζης, στη διάρκεια των γυρισμάτων. Φωτογραφία ©Αλεξία Roider