Γράφει ο Νίνο Φένεκ-Μικελλίδης

Τα ανθρώπινα δικαιώματα, η πολιτική, το περιβάλλον, η εξόντωση των ζώων, η ταυτότητα των φύλων, η μνήμη και η ιστορία, είναι μερικά από τα θέματα του φετινού 21ου φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης. Το φεστιβάλ ξεκίνησε με μια όμορφη ταινία, το ντοκιμαντέρ “Μαριάν & Λέοναρντ, λόγια αγάπης” του διάσημου Βρετανού σκηνοθέτη Νικ Μπρούμφιλντ, γύρω από τον τραγικό έρωτα ανάμεσα στο διάσημο τραγουδιστή Λέοναρντ Κοέν και τη μούσα του, τη Νορβηγίδα Μαριάν Ίχλεν. Με συνεντεύξεις, φωτογραφίες και σπάνιο αρχειακό υλικό, ο Μπρούμφιλντ έφτιαξε μια ταινία γύρω από την τόσο προσωπική, ταυτόχρονα πνευματική, σχέση ανάμεσα στα δυο αυτά άτομα, σχέση που ξεκίνησε στην Ύδρα το 1960, περίοδο που ξένοι καλλιτέχνες (μουσικοί, συγγραφείς και άλλοι) αναζητούσαν μια μποέμικη ζωή στα ελληνικά νησιά – εκεί ήταν που το 1968 ο ίδιος ο 20χρονος τότε Μπρούμφιλντ συνάντησε για πρώτη φορά την Μαριάν και τον Κοέν.

Στις φετινές εκδηλώσεις και η απονομή του Χρυσού Αλέξανδρου στον ελληνικής καταγωγής Αμερικανό σκηνοθέτη Λούι Ψυχογιό, επίσημο καλεσμένο της φετινής διοργάνωσης, για την προσφορά του στον κινηματογράφο. Μετά την τιμητική εκδήλωση και την απονομή του Χρυσού Αλέξανδρου, προβλήθηκε το βραβευμένο με Όσκαρ ντοκιμαντέρ του Ψυχογιού "Ο όρμος” (2009), που καταγράφει τη μαζική εξόντωση δελφινιών στην Ιαπωνία, ενώ, στη συνέχεια, ακολούθησε συζήτηση του σκηνοθέτη με το κοινό.       

Η Λέα Τσεμέλ είναι μια Εβραία δικηγόρος που εδώ και περισσότερο από πενήντα χρόνια αγωνίζεται για να απονεμηθεί δικαιοσύνη σε Παλαιστίνιους κατηγορούμενους, με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί από πολλούς συμπατριώτες της ως προδότρια, ¨κομουνίστρια”, “δικηγόρος του διαβόλου” και υποστηρίκτρια τρομοκρατών. Κι όμως η Λέα δεν το βάζει κάτω. Συνεχίζει να αγωνίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως μας παρουσιάζει το συναρπαστικό, τολμηρό ντοκιμαντέρ “Συνήγορος”, συμπαραγωγή ανάμεσα στο Ισραήλ, τον Καναδά και την Ελβετία, που σκηνοθέτησαν η Ρέιτσελ Λι Τζόουνς και ο Φιλίπ Μπελές (διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ). “Είσαι τρομοκράτισσα;” τη ρωτάει κάποια στιγμή μια δημοσιογράφος της ισραηλινής τηλεόρασης. “Οχι”, της απαντά η Λέα, “είμαι υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων... προσπαθώ να δω πίσω από την ιστορία, να δω το άτομο.. Είμαι το μέλλον”. Ένα μέλλον δυστυχώς ακόμη απρόσιτο ενόσω υπάρχουν τα κατεχόμενα εδάφη και η ισραηλινή κυβέρνηση αρνείται την ισότητα και την ελευθερία στους Παλαιστίνιους.

Ξεκινώντας από τον “πόλεμο των έξι ημερών” του 1967, όπου ως φοιτήτρια πίστεψε για μια στιγμή πως επρόκειτο για ένα πόλεμο που θα επέβαλλε την ειρήνη και τη συμβίωση ανάμεσα στις δυο εθνότητες, η Λέα προσχώρησε στις ομάδες εκείνες που αγωνίζονταν για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, σύντομα, ως δικηγόρος, αρχίζει να αναλαμβάνει, συχνά τις πιο δύσκολες, τις υποθέσεις Παλαιστινίων κατηγορούμενων, χωρίς διακρίσεις, τονίζοντας πως ακόμη και όταν αυτοί χρησιμοποιούσαν τη βία, αυτή ήταν η βία ανθρώπων υπό κατοχή και που αγωνίζονταν ενάντια σε μια μεγαλύτερη βία, εκείνη του κράτους.

Με αφορμή τη σημαντική δίκη ενός 13χρονου αγοριού που συνελήφθη επειδή κρατούσε ένα μεγάλο μαχαίρι κυνηγώντας Ισραηλινούς χωρίς όμως να χτυπήσει κανένα, η ταινία μας παρουσιάζει την πορεία της Λέα στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, προσφέροντας τις υπηρεσίες της σε φεμινίστριες, σε φονταμενταλιστές, σε διαδηλωτές αλλά και ένοπλους μαχητές (πάντα υποστήριζε και υποστηρίζει πως οι Παλαιστίνιοι μάχονται για την ελευθερία τους, κάτι που εξοργίζει μερίδα των συμπατριωτών της), βάζοντας σε κίνδυνο την ίδια τη ζωή της. “ Για κάθε Παλαιστίνιο το να είσαι φυλακισμένος αποτελεί γεγονός της ζωής ”, όπως μας λέει σε μια στιγμή. Γιατί κάθε οικογένεια, έχει στη φυλακή κάποιο άτομο: είτε αδερφό, είτε αδερφή, είτε πατέρα.

Αγώνας εξοντωτικός, με την Λέα, την “ Ισραηλινή κατακτητή ” (όπως παραδέχεται η ίδια, μια και ζει σε κατεχόμενα εδάφη), να φορά το κοστούμι της Wonder Woman, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η κόρη της, και να επιμένει, να αγωνίζεται με πείσμα, 24 ώρες το 24ωρο (“δίπλα μου, όταν κοιμάμαι, έχω τόμους δικηγορικών ντοσιέ και όχι γυναίκα”, λέει σε κάποια στιγμή χιουμοριστικά ο σύζυγος), για να μας αποκαλύψει την ωμότητα και τα συστηματικά βασανιστήρια των ανδρών της Ειδικής Ασφάλειας ενάντια στους Παλαιστίνιους κρατούμενους (παρά τα συνεχή βασανιστήρια και τις απειλές το 13χρονο αγόρι δεν υπέκυψε ποτέ επιμένοντας στην αθωότητά του), καταστρατηγώντας τις συμφωνίες της Γενεύης σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ένα αγώνα που κάποια στιγμή θα την οδηγήσει και στο Ανώτατο Δικαστήριο (η πρώτη της μεγάλη νίκη) που τελικά καταδικάζει τη χρήση βασανιστηρίων και μειώνει την αρχική ποινή του 13χρονου αγοριού.    

Η ταυτότητα φύλου είναι στο επίκεντρο του ιταλικού ντοκιμαντέρ “Νορμάλ” της Αντέλ Τούλι, που πρωτοπροβλήθηκε στο τμήμα “Πανόραμα” του φετινού φεστιβάλ του Βερολίνου και που είδαμε στο διαγωνιστικό τμήμα της Θεσσαλονίκης. Η ταινία αρχίζει με ένα μικρό κοριτσάκι που δέχεται υπομονετικά την προετοιμασία που της κάνουν για να της τρυπήσουν τ` αυτιά για σκουλαρίκια, για να συνεχίσει με άλλες νορμάλ δραστηριότητες, από γυναίκες με τα μωρά τους σε καρότσια να κάνουν χορευτικές και άλλες ασκήσεις, μέχρι ειδικά μαθήματα για να φλερτάρεις τη γυναίκα κι ένας γάμος με γκέι ζευγάρι, στον οποίο παρίσταται και καθολικός ιερέας. Νορμάλ δραστηριότητες για τη σύγχρονη εποχή που λίγα χρόνια πιο πριν θα θεωρούνταν παραξενιές, συχνά απαράδεκτες. Με χιούμορ, με ένα αέρα cool,  με εικόνες άλλοτε χαριτωμένες και άλλοτε βουτηγμένες σε μια ατμόσφαιρα σχεδόν τρόμου, η σκηνοθέτρια φτιάχνει ένα είδος τοιχογραφίας κοινωνικών συνηθειών και τελετουργιών, που τονίζουν και τη διαφορά ανάμεσα σ` εκείνες που αφορούν τις γυναίκες (που πρέπει να μάθουν να υποκύπτουν) και σ` εκείνες που αφορούν τους άντρες (που πρέπει να αγωνίζονται για να καταφέρουν να κυριαρχούν).

“Κάντε την οικονομία να ουρλιάξει!”, ήταν η διαταγή που έδωσε το 1970 ο Αμερικανός πρόεδρος Νίξον προς την CIA, για να διαλύσει την οικονομία της Χιλής και να εμποδίσει τον Σαλβαδόρ Αλιέντε από του να αναλάβει την εξουσία της χώρας. Κάτι παρόμοιο γίνεται και σήμερα από μέρους του Τραμπ για να ανατρέψει τον πρόεδρο Μαδούρο της Βενεζουέλας, μας λέει στο εξαιρετικό, δοσμένο με λεπτομερή ανάλυση, ντοκιμαντέρ του, “Make the Economy Scream”, ο δημοσιογράφος Άρης Χατζηστεφάνου (που προβλήθηκε στο τμήμα του φεστιβάλ “Ολα είναι πολιτική”).

Ξεκινώντας με χιούμορ (οι Αμερικανοί, αλλά και δικοί μας «σχολιαστές» σοκαρίστηκαν επειδή από τα ράφια των καταστημάτων του Καράκας έλειπε το χαρτί τουαλέτας), ο Χατζηστεφάνου ταξίδεψε στη Βενεζουέλα αλλά και στις Βρυξέλλες και στην Ουάσιγκτον για να περισυλλέξει τις διάφορες πληροφορίες του από πρόσωπα ανεξάρτητα (τόσο από Αμερική όσο και από Ευρώπη), που αποδεικνύουν με αριθμούς και γεγονότα τη μανία με την οποία τα επίσημα μίντια και από τις δυο πλευρές του Ατλαντικού προσπαθούν να αποδείξουν πως η Βενεζουέλα κινδυνεύει από λιμό και πολιτική καταπίεση, τη στιγμή που όλα καταδεικνύουν τον απεγνωσμένο αγώνα των Αμερικανών και των λοιπών συμμάχων τους (από Καναδά μέχρι αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής που στηρίζονται στην αμερικανική βοήθεια) να αποτρέψουν την οποιαδήποτε αλλαγή του καθεστώτος, γεγονός που βάζει σε κίνδυνο όχι μόνο τα ντόπια συμφέροντά τους (και συγκεκριμένα το πετρέλαιο) αλλά και τα νεοφιλελεύθερα (σχεδόν ολοκληρωτικά, όπως το πρόσφατο της Βραζιλίας) καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής που, με την επιτυχία της Βενεζουέλας κινδυνεύουν να απορρίψουν τον (θανατηφόρο) εναγκαλισμό των Ηνωμένων Πολιτειών, με άλλα λόγια του κεφαλαίου.

Το κακό, όπως αποδεικνύει με τα σχόλια, τις αποκαλυπτικές συνεντεύξεις και τα αδιάσειστα παραδείγματα, ο Χατζηστεφάνου, βρίσκεται στην απόφαση του Τραμπ να επιβάλει κυρώσεις στη Βενεζουέλα. Κυρώσεις, για να ανατρέψουν «το σοσιαλισμό που επιβλήθηκε ευλαβικά», όπως αναφέρει ο Αμερικανός πρόεδρος, και που αναγκάζουν τη χώρα, η οποία, αν και έχει χρήματα, δεν μπορεί να αγοράσει, από τις γειτονικές χώρες ή τον Καναδά, τα φάρμακα και τα διάφορα τρόφιμα που χρειάζεται, αναγκασμένη συχνά να στρέφεται στην Ινδία και την Κίνα.

Ενώ, με τη δήθεν ανθρωπιστική βοήθεια (παρόμοια μ’ εκείνη που πρόσφεραν στη Λιβύη με στόχο να ανατρέψουν τον Γκαντάφι), επιζητούν τρόπο να εισβάλουν στρατιωτικά στη χώρα. Η Βενεζουέλα, σίγουρα, έχει προβλήματα, όπως δεν αποφεύγει να το αναφέρει η ταινία, αλλά όλες οι χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν προβλήματα, και μάλιστα, στις πιο πολλές περιπτώσεις, χειρότερα. Στο στόχαστρο όμως είναι αποκλειστικά η Βενεζουέλα, όχι για τα εσωτερικά της προβλήματα (είναι η μόνη χώρα με πετρέλαιο που, όπως μαθαίνουμε, το κέρδος αυτό δεν το παραχώρησε αποκλειστικά στο κεφάλαιο αλλά μοίρασε μέρος του στους ίδιους τους κατοίκους. Αυτός, για τον Τραμπ και τους οπαδούς του, είναι σοσιαλισμός και πρέπει να εξαφανιστεί πριν… δηλητηριάσει και τις άλλες γειτονικές χώρες… Συνολικά, ένα ντοκιμαντέρ που αξίζει να δει ο κάθε Έλληνας γιατί η δύσκολη πορεία της Βενεζουέλας έχει πολλά κοινά σημεία και με τη χώρα μας.

(ΚΥΠΕ/ΝΦΜ/ΓΒΑ)