Μία από τις βασικές πολιτειακές θέσεις του Πλάτωνα είναι ότι τα δύο μεγαλύτερα κακά γα την πόλη, κατά κανόνα συνυπάρχοντα, είναι η υπερβολική φτώχεια και ο υπερβολικός πλούτος, απότοκα της συσσώρευσης του πλούτου στους λίγους και της κατά συνέπεια ανάλογης επέκτασης της φτώχειας στους πολλούς. Και τούτο διότι οι καταστάσεις αυτές, ως φορείς έντονης ανισότητας, αναπόφευκτα οδηγούν σε κοινωνικές προστριβές, αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις, συχνά καταλήγοντας και σε βίαιη εμφύλια ρήξη, ιδιαίτερα όταν το πολιτικό καθεστώς που τις συντηρεί είναι καθηλωτικό και καταπιεστικό. Οι καταστάσεις αυτές, αναγόμενες στις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης, δεν ήσαν ως εκ τούτου άγνωστες στην αρχαία Ελλάδα, είναι όμως εντυπωσιακό το πόσο ριζοσπαστικά αντιμετωπίσθησαν τόσο στη Σπάρτη όσο και στην Αθήνα. Η παρουσία δύο φωτισμένων ανδρών στις ιστορικές συγκυρίες των δύο πόλεων ήταν καταλυτική προς τούτο.

Κατά τον 9ο αιώνα στη Σπάρτη επικρατούσε μεγάλη ανισότητα όσον αφορά στην κατοχή της γης – και η γη ήταν τότε η βασική πηγή εισοδήματος προς διαβίωση. Η γη και ο πλούτος που τη συνοδεύει είχαν συγκεντρωθεί στα χέρια των λίγων, οι οποίοι ζούσαν στην πολυτέλεια και την αλαζονεία, οι πολλοί δε ήσαν ακτήμονες και φτωχοί ώστε να φθονούσαν τους πλουσίους και να πρόσφευγαν σε αδικοπραγίες. Το δε πολιτειακό σύστημα ήταν ανίκανο να διορθώσει τα κακώς έχοντα, οι μεν βασιλείς χωρίς την πρωτοβουλία της ηγεσίας ο δε λαός χωρίς τη δυνατότητα οργάνωσης. Μέσα σε αυτή την προκλητική και έκρυθμη κατάσταση, οι Σπαρτιάτες στράφησαν προς τον Λυκούργο, αναγνωρισμένα τον πιο ενάρετο και έντιμο συμπολίτη τους, καταγόμενο από τη βασιλική οικογένεια αλλά πολύ εκτιμούμενο για τη δικαιοσύνη του, καλώντας τον να προβεί σε πολιτειακές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ο Λυκούργος, μεταβάλλοντας το πολίτευμα προς το αριστοκρατικότερο ώστε να ελέγχοντο τόσο οι βασιλείς όσο και ο λαός, έφερε και ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική δομή της Σπάρτης, επιτυγχάνοντας την αποφυγή της εμφύλιας σύγκρουσης.

Στο επίκεντρό τους ήταν ο αναδασμός της γης. Ο Λυκούργος κατόρθωσε να πείσει τους Σπαρτιάτες να βάλουν κάτω όλα τα κτήματά τους και να τα ξαναμοιράσουν από την αρχή, ώστε να ζουν όλοι μεταξύ τους με ισότητα περιουσίας και ομαλότητα, επιδιώκοντας την αρετή αντί τον πλούτο αφού δεν θα υπήρχαν πια διαφορές πλούτου μεταξύ τους. Μοίρασε λοιπόν την μεν αστική περιοχή της Σπάρτης στους εννέα χιλιάδες Σπαρτιάτες, όσοι ήσαν οι κλήροι των οικογενειών τους, την δε ύπαιθρο στους τριάντα χιλιάδες περιοίκους, πάλι όσοι οι κλήροι (οι περίοικοι ήσαν οι Λακεδαιμόνιοι που ζούσαν στις κώμες γύρω από τη Σπάρτη, όντας ελεύθεροι πολίτες με δικαιώματα στη γη και στρατιωτική υποχρέωση όπως οι Σπαρτιάτες αλλά χωρίς πολιτικά δικαιώματα στην πόλη της Σπάρτης). Ο κάθε κλήρος μάλιστα, επί το ακριβοδίκαιο, υπολογίσθηκε ώστε να απέφερε την ίδια ποσότητα παραγωγής. Προς αποφυγή δε άλλης μελλοντικής στρέβλωσης, οι κλήροι δεν μπορούσαν να αποξενωθούν. Με τα επαναστατικό αυτό μέτρο, ο Λυκούργος όχι μόνο εφάρμοσε τη δημοκρατική αρχή της ισότητας αλλά και συμφιλίωσε και συναδέλφωσε τους Σπαρτιάτες.

Προς περαιτέρω αποφυγή του υπερβολικού πλούτου και διατήρηση της ισότητας, ο Λυκούργος κατάργησε τα χρυσά και τα αργυρά νομίσματα ώστε να μην υπάρχει ούτε συσσώρευση χρηματικού πλούτου, διατηρώντας μόνο τα σιδηρά, τα οποία ούτε σημαντική αξία είχαν ούτε αποθηκεύονταν ή μεταφέρονταν εύκολα. Παράλληλα, με τον περιορισμό των τεχνών στις απολύτως απαραίτητες και τον αποκλεισμό των ταξιδιών και του εξωτερικού εμπορίου, κατάφερε να πλήξει την πολυτέλεια και να επιβάλει τη λιτότητα που χαρακτήριζε τον σπαρτιατικό τρόπο ζωής - εξάλλου, οι Σπαρτιάτες, απασχολούμενοι στα γυμναστήρια και στις λέσχες, δεν εργάζοντο χειρωνακτικά, θεωρώντας το δουλοπρεπές, αφού τη γη την καλλιεργούσαν οι είλωτες. Ενίσχυσε δε την ισότητα και τη λιτότητα με την εισαγωγή των συσσιτίων, κυριολεκτικά της κοινής σίτισης στην οποία όλοι, ανεξαρτήτως καταγωγής και πλούτου, μετείχαν και εισέφεραν ανά ομάδες, προάγοντας έτσι και τη φιλία, εξού και ονομάζοντο φιδίτια. Στα συσσίτια μετείχαν και τα αγόρια ώστε να διαπαιδαγωγούντο μέσα από τη συναναστροφή τους με τους μεγάλους.

Το σύστημα του Λυκούργου, εφαρμόζοντας στην πράξη την ισότητα και τη λιτότητα, πέτυχε μεν την ομόνοια, την αυτάρκεια και την αρετή, μειονεκτούσε όμως κατά το ότι αυτά επιτυγχάνονταν όχι μέσω της ελεύθερης επιλογής κάθε πολίτη ως θέμα ηθικής επιλογής αλλά ένεκα της ανυπαρξίας άλλης επιλογής. Δεν είναι ώστε τυχαίο που, όταν η Σπάρτη βγήκε από την εσωστρέφειά της και γνώρισε τα του έξω κόσμου, το σύστημα, καθηλωτικό και ανελεύθερο, υπέστη τέτοια κατάρρευση εκ των έσω που δεν μπόρεσε να ανακάμψει.

Και ήταν ακριβώς αυτή η ελευθερία της επιλογής που σε πλήρη αντίθεση χαρακτήριζε τη φιλοσοφία της άλλης μεγάλης ελληνικής πόλης, της Αθήνας. Η ατομική ελευθερία και η δυνατότητα επίδοσης σε κάθε πτυχή της ήσαν οι αρχές που προσδιόριζαν τη δημοκρατική πορεία και παράδοση της Αθήνας με γνώμονα μία άλλη αντίληψη της ισότητας, εκείνη της ίσης ατομικής επιλογής, με ανάλογες βεβαίως και συνέπειες. Οι δε συνέπειες αυτές στα μέσα του 6^ου αιώνα οδήγησαν την Αθήνα σε κρίση όμοια, αν όχι και χειρότερη, εκείνης της Σπάρτης τρεις αιώνες πριν. Υπήρχε τότε μεγάλος πολιτικός διχασμός ανάμεσα σε ολιγαρχικούς και δημοκρατικούς όπως και «κεντρώους» που αντανακλούσε την κοινωνική κατάσταση της πόλης. Ο πλούτος είχε συγκεντρωθεί στους λίγους μεγάλους κτηματίες των οποίων τα κτήματα καλλιεργούσαν οι πολλοί και πτωχοί τους οποίους καταπίεζαν τα χρέη και τα μεγάλα μερίδια των κτηματιών στην παραγωγή τους, σε σημείο που αναγκάζοντο να βάλουν ως εγγύηση για τα δάνεια ακόμα και τα σώματά τους, καταντώντας δούλοι και να πωλούν τα παιδιά τους ή να φεύγουν από την πόλη για μια καλύτερη ζωή.

Στην κατάσταση αυτή οι Αθηναίοι στράφηκαν προς τον Σόλωνα, άνθρωπο αποδεδειγμένης εντιμότητας, ο οποίος, αν και καταγόμενος από αριστοκρατικές οικογένειες, εκτιμάτο τόσο από τους πλουσίους όσο και από τους πτωχούς για την αρετή του και είχε την εμπιστοσύνη όλων των πολιτικών παρατάξεων έχοντας μείνει έξω από τις πολιτικές διαμάχες. Του ανέθεσαν δε να αναλάβει ως συμφιλιωτής και νομοθέτης ώστε να διορθώσει με δικαιοσύνη τα πράγματα. Ο Σόλων, διαπνεόμενος από φιλελευθερισμό, αναλαμβάνοντας την αποστολή προέβη σε μία επαναστατική μεταρρύθμιση, την ονομασθείσα Σεισάχθεια. Κατάργησε όλα τα χρέη και απαγόρευσε ως άκυρο τον δανεισμό με εγγύηση το σώμα του δανειολήπτη, μείωσε δε τον τόκο στα δάνεια σε λογικά επίπεδα. Το μέτρο αυτό σήμαινε την απελευθέρωση πολλών δανειοληπτών από τα υφιστάμενα χρέη τους και τη δουλεία που εξυπάκουε η εγγύηση των σωμάτων τους και προήγαγε τη δικαιότερη μεταχείρισή τους ως δανειολήπτες στο μέλλον, εξομαλύνοντας τις ανισότητες και τις ανωμαλίες αλλά και δίδοντας μεγάλη ώθηση στην οικονομία. Το μέτρο ικανοποίησε τους πτωχούς αλλά όχι τους πλούσιους δανειστές, οι οποίοι όμως το δέχθησαν αφού ο Σόλων δεν προχώρησε και σε αναδασμό της γης όπως ο Λυκούργος, πράγμα που θα ικανοποιούσε ακόμα περισσότερο τους πτωχούς οι οποίοι πρόσβλεπαν και σε αυτό. Ο Σόλων, αν και ριζοσπάστης, δεν ήταν ανατρεπτικός, προτίμησε δε, σταθμίζοντας τις αντοχές της αθηναϊκής κοινωνίας, να φέρει μια ισορροπημένη μεταρρύθμιση που να ήταν συμβατή με τη θεμελιακή φιλελεύθερη δομή της πολιτείας.

Η Σεισάχθεια, σε συνδυασμό με άλλες φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα, έθεσαν την Αθήνα στην πορεία προς την ανάπτυξή της. Πέραν των αλλαγών στο πολίτευμα προς το δημοκρατικότερο ώστε να μετείχαν περισσότεροι πολίτες στα κοινά, εισήγαγε την ελευθερία των συμβάσεων και την ελευθερία της διάθεσης περιουσίας με διαθήκη, κατήργησε τον θεσμό της προίκας, νομοθέτησε για την ορθολογική ύδρευση και καλλιέργεια της γης και προώθησε το εμπόριο. Η Αθήνα περνούσε από τη χρόνια στασιμότητα και ανωμαλία στα πρώτα στάδια της προόδου και της ευημερίας μέσα από τη φιλελευθεροποίηση.