Στο προηγούμενο μέρος εξετάσαμε το αθέατο κόστος της υπερβολικής έκθεσης σε οθόνες για τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Ωστόσο, μετά την ηλικία των δύο, όταν χρησιμοποιούνται στοχευμένα και με μέτρο, οι οθόνες μπορούν να αποτελέσουν ένα ισχυρό εργαλείο για την υποστήριξη της γλωσσικής ανάπτυξης και του πρώιμου γραμματισμού, δηλαδή των θεμελιωδών ικανοτήτων, γνώσεων και διαθέσεων προς τον γραμματισμό που συνήθως αναμένεται να αποκτήσουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας (Çeli̇k & Yi̇ği̇t 2024).

Οι έρευνες επισημαίνουν τη σημασία της αλληλεπίδρασης, του ποιοτικού εκπαιδευτικού περιεχομένου και της συμμετοχής των ενηλίκων στο να καταστεί ο χρόνος χρήσης οθόνης μια πολύτιμη μαθησιακή εμπειρία και ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την καλλιέργεια της γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού.

Τα οφέλη της ενεργητικής χρήσης οθόνης και του εκπαιδευτικού περιεχομένου

Η ενεργητική χρήση οθόνης, που ορίζεται ως η ενεργή ενασχόληση με στοχευμένο περιεχόμενο, έχει θετικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη της γλώσσας και του γραμματισμού. Όπως επισημαίνουν οι Turco et al. (2023), οι ηλεκτρονικές συσκευές και εφαρμογές με εκπαιδευτικό περιεχόμενο βελτιώνουν την αντίληψη της σχέσης γραμμάτων-ήχων και τις δεξιότητες γραφής ονομάτων, ενώ δραστηριότητες όπως τα παζλ ή η ψηφιακή αφήγηση ιστοριών ενισχύουν το δεκτικό και εκφραστικό λεξιλόγιο απαιτώντας από τα παιδιά να σκέφτονται κριτικά και να αλληλεπιδρούν με ουσιαστικό τρόπο (Mustonenet al., 2022).

Επιπλέον, έρευνες καταδεικνύουν ότι οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες μπορούν να μετριάσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης οθονών στις πρώιμες δεξιότητες γραμματισμού (Zhenya et al., 2024). Για παράδειγμα, τα εκπαιδευτικά τηλεοπτικά προγράμματα και οι εκπαιδευτικές εφαρμογές έχουν συνδεθεί με τη βελτίωση του εκφραστικού λεξιλογίου όταν προσαρμόζονται στις αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών (Massaroni et al., 2023). Η ποιότητα του περιεχομένου έχει ιδιαίτερη σημασία. Όταν χρησιμοποιούνται ενεργά, οι εκπαιδευτικές εφαρμογές είναι πιο αποτελεσματικές από εκείνες που εστιάζουν στην ψυχαγωγία (Turco et al., 2023).

Η δύναμη των διαδραστικών δραστηριοτήτων

Οι διαδραστικές δραστηριότητες ενισχύουν το εκπαιδευτικό δυναμικό των ψηφιακών μέσων. Ο Kucker (2024) σημειώνει ότι τα ψηφιακά εργαλεία που προωθούν την ενεργό συμμετοχή, όπως οι βιντεοκλήσεις και οι εφαρμογές που έχουν σχεδιαστεί για να διευκολύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ ενηλίκων και παιδιών (Rowe et al., 2021), αντικατοπτρίζουν τις φυσικές αλληλεπιδράσεις, ενισχύοντας έτσι την ανάπτυξη λεξιλογίου. Για παράδειγμα, οι βιντεοκλήσεις ενθαρρύνουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις σε πραγματικό χρόνο, ενώ οι εφαρμογές που ενθαρρύνουν συζητήσεις για παρελθοντικά ή μελλοντικά γεγονότα εκθέτουν τα παιδιά σε πιο σύνθετη συντακτικά γλώσσα (Rowe et al., 2021).

Ορισμένα εκπαιδευτικά εργαλεία χρησιμοποιούν διαδραστικό σχεδιασμό και μοτίβα ομιλίας που μοιάζουν με τη γλώσσα που χρησιμοποιούν συχνά οι ενήλικες όταν απευθύνονται σε παιδιά («motherese») για την προώθηση της γλωσσικής κατάκτησης (Massaroni et al., 2023· Oktarina et al., 2024). Αυτά τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη σημασία της στοχευμένης επιλογής εφαρμογών και προγραμμάτων που δίνουν προτεραιότητα στην ενεργό συμμετοχή.

Ο ρόλος της συμμετοχής των ενηλίκων

Η από κοινού παρακολούθηση παιδιού και ενήλικα μπορεί να μετατρέψει τον χρόνο που αφιερώνεται στη χρήση οθόνης σε μια εποικοδομητική εμπειρία. Παρακολουθώντας και συζητώντας μαζί το περιεχόμενο, οι γονείς/κηδεμόνες/φροντιστές μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί να εμβαθύνει στην κατανόηση του περιεχομένου όπως επίσης και να ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη (Rayce et al., 2024). Αυτή η αλληλεπίδραση ευθυγραμμίζεται με την κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky, η οποία τονίζει τη σημασία της μάθησης μέσω καθοδηγούμενων αλληλεπιδράσεων με πιο ενημερωμένα άτομα (Contreras-Silva et al., 2024).

Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι ενώ πολλές μελέτες επιβεβαιώνουν τα οφέλη της συμμετοχής των ενηλίκων, ορισμένες αναδεικνύουν μεικτά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, οι Tulviste κ.ά. (2024) υποστηρίζουν ότι οι κοινές δραστηριότητες οθόνης δεν οδηγούν πάντα σε μετρήσιμες βελτιώσεις στο λεξιλόγιο ή τη γραμματική. Παρ' όλα αυτά, η εμπλοκή ενηλίκων και οι ενεργές συζητήσεις παραμένουν βασικές στρατηγικές για την προώθηση της γλωσσικής ανάπτυξης.

Εξασφαλίζοντας τα οφέλη της χρήσης οθόνης

Για τα νήπια και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, το κλειδί για την παραγωγική χρήση οθόνης έγκειται στον συνδυασμό υψηλής ποιότητας διαδραστικού (και εκπαιδευτικού) περιεχομένου με καθοδηγούμενη συμμετοχή (Gago-Galvagno et al., 2025). Η δομημένη χρήση εκπαιδευτικών εφαρμογών και προγραμμάτων μπορεί να υποστηρίξει αποτελεσματικά την κατάκτηση της γλώσσας. Είναι σημαντικό οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να δίνουν προτεραιότητα σε υλικό κατάλληλο για την ηλικία των παιδιών, να θέτουν χρονικά όρια και να συνδυάζουν τη χρήση της οθόνης με εμπειρίες πραγματικής μάθησης.

Συμπέρασμα

Η χρήση οθονών μπορεί να συμβάλει θετικά στην ανάπτυξη της γλώσσας και του γραμματισμού ενός παιδιού, υπό κάποιες προϋποθέσεις. Με μια ισορροπημένη και στοχευμένη προσέγγιση, τα ψηφιακά μέσα μπορούν να συμπληρώσουν τη φυσική μάθηση και να παρέχουν ουσιαστικές ευκαιρίες για την ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων.

*Φοιτήτριες στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Θεωρητική και Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία, του Τμήματος Αγγλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου

Βιβλιογραφία

Çeli̇k, M., & Yi̇ği̇t, N. B. (2024). Global Research Trends on Early Literacy in Childhood Education. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Education Faculty, 72, 96–130.

Contreras-Silva, M. Y., Villalobos, N. a. Á., De León-Gutiérrez, H., Elizondo-Omaña, G. G., Navarrete-Floriano, G., & Romo-Salazar, J. C. (2023). Impact of electronic devices used at an early age on language. Zenodo (CERN European Organization for Nuclear Research), 61(4), 427–432.

Kucker, S. C. (2024). Developing language in a digital world. Trends in Cognitive Sciences, 28(10), 871–873.

Gago-Galvagno, L. G., Elgier, A. M., Tabullo, A. J., Huaire-Inacio, E. J., Herrera-Alvarez, A. M., Zambrano-Villalba, C., López, F. R., Herrera-González, E., Morán-Núñez, O., Ochoa-Vega, N. J., De Carvalho, C. F., Spencer, R., Giraldo-Huertas, J. J., Del Carpio, P., Robles, E., Fernández, C., Requena, S., Rodríguez, P., Rondón, Y., Miller, S. E. (2025). Use of screens, books and adults’ interactions on toddler’s language and motor skills: A cross-cultural study among 19 Latin American countries from different SES. PLoS ONE, 20(2).

Massaroni, V., Delle Donne, V., Marra, C., Arcangeli, V. & Rosaria Chieffo, D. P. (2023). The Relationship between Language and Technology: How Screen Time Affects Language Development in Early Life—A Systematic Review. Brain Sciences 14 (1): 27.

Mustonen, R., Torppa, R. & Stolt, Suvi. (2022). Screen Time of Preschool-Aged Children and Their Mothers, and Children’s Language Development. Children 9, no. 10 (October 18): 1577.

Oktarina, I., Suwartono, T., & Nafisah, S. L. (2024). Relationship between Screen Time and Children’s Language Development: A Systematic Literature Review. 3(1).

Rayce, S. Β., Gunhild Τ. Ο., & Flensborg-Madsen, Τ. (2024). Mobile Device Screen Time Is Associated with Poorer Language Development among Toddlers: Results from a Large-Scale Survey. BMC Public Health 24, no. 1 (April 15): 1050.

Rowe, M. L., Turco, R. G., & Blatt, J. H. (2021). Can interactive apps promote parent-child conversations? Journal of Applied Developmental Psychology, 76, 101326.

Tulviste, T., & Tulviste, J. (2024). Weekend screen use of parents and children associates with child language skills. Frontiers in Developmental Psychology, 2.

Turco, R. G., Lesaux, N. K., & Jones, S. M. (2023). Home literacy in the digital era: The role of mobile screen media frequency in a U.S. state. British Journal of Educational Technology, 54(2).

Zhenya, C., Aifeng, Z., & Ling, W. (2024). An isochronic substitution benefit study of the effects of screen time on the cognitive abilities of 3-6 children. Frontiers in Psychology, 15.