«Είμαι στην Κύπρο. Είμαι στην Κύπρο όπου τα παιδιά πετάνε μαύρους χαρταετούς και τα 18χρονα κορίτσια φοράνε μαύρα τσεμπέρια».

Ένα χρόνο μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, τον Ιούλιο του 1975, η Μελίνα Μερκούρη έφτασε στο νησί για τη δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με τίτλο «Διάλογοι». Και με τα πιο πάνω λόγια, ξεκίνησε το ντοκιμαντέρ της.

Μίλησε με ανθρώπους στους προσφυγικούς καταυλισμούς, μίλησε με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, με τον Γλαύκο Κληρίδη -τότε διαπραγματευτή της ελληνοκυπριακής πλευράς για την επίλυση του Κυπριακού-, πήγε στη μεγάλη πορεία γυναικών προς τους τάφους των θυμάτων του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974 και της εισβολής, πήγε στο ΣΟΠΑΖ, στην πρώτη γραμμή επαφής.

Άφαντο για μια εικοσαετία

Το σπάνιο ντοκιμαντέρ, που γυρίστηκε για λογαριασμό της ΕΡΤ με αφορμή τη συμπλήρωση ενός έτους από την εισβολή, δεν προβλήθηκε ποτέ για λόγους που δεν γνωρίζει κανείς. Η ίδια η Μελίνα Μερκούρη αναζήτησε πολλές φορές το ντοκιμαντέρ, και με την ιδιότητά της ως υπουργός Πολιτισμού, ανεπιτυχώς.
Το 1997, τρία χρόνια μετά το θάνατό της, το ντοκιμαντέρ βρέθηκε σχεδόν ακέραιο στο αρχείο της ΕΡΤ και μεταδόθηκε ως φόρος τιμής στη μεγάλη αυτή μορφή της Ελλάδας.
Το αρχείο της ΕΡΤ ψηφιοποίησε και παρουσιάζει από τις 18 Ιουλίου 2011 στην ιστοσελίδα του [www.ert-archives.gr], τα 60 από τα 100 λεπτά του υλικού του ντοκιμαντέρ, το οποίο αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο της καθημερινότητας των Κυπρίων μόλις ένα χρόνο μετά την εισβολή.

Η Μελίνα Μερκούρη μιλά για την οικονομία του τόπου με ανθρώπους αισιόδοξους και με άλλους που δεν περιμένουν πια τίποτα.
Φτάνει στην Κερύνεια, ρίχνει το φταίξιμο στους Αμερικανούς και δεν αφήνει άμοιρους ευθυνών τους Έλληνες.
Στο ντοκιμαντέρ περιλαμβάνονται συνεντεύξεις με Τουρκοκύπριους (τις συνεντεύξεις πήρε ένας Ολλανδός δημοσιογράφος) που απαντούν στο ερώτημα: πιστεύετε ότι μπορείτε να ζήσετε ξανά μαζί με τους Έλληνες; Ο ένας απαντά «Όχι», ο δεύτερος «Όχι προς το παρόν», ο τρίτος «Πρέπει να κάτσουν στις συνομιλίες, για να ησυχάσουν ούλλα τα πλάσματα».
Τη σκηνοθεσία του ντοκιμαντέρ υπογράφει η Μελίνα Μερκούρη και ερμηνεύει το τραγούδι της Ελένης Καραΐνδρου «Αντινανούρισμα», σε στίχους Κ.Χ.Μύρη, σε έναν από τους προσφυγικούς καταυλισμούς. Τη διεύθυνση φωτογραφίας υπογράφει ο Άρης Σταύρου, τη δημοσιογραφική επιμέλεια ο Άρης Καμπάνης και τη μουσική η Ελένη Καραΐνδρου.

Ο Μακάριος
Η Μελίνα Μερκούρη συνάντησε και τον Μακάριο στην Κύπρο. Στο ντοκιμαντέρ ο Αρχιεπίσκοπος αναφέρει, μεταξύ άλλων, τα εξής:
«Συχνά κάνω αυτοκριτική και δεν διεκδικώ το αλάθητο. Ασφαλώς έκανα λάθη όλα αυτά τα χρόνια.Επί 25 χρόνια είμαι ο πηδαλιούχος του κυπριακού σκάφους. Επί 25 χρόνια είμαι ο διαχειριστής του κυπριακού ζητήματος. Εκ των υστέρων κρίνοντας, θα έλεγα ότι μερικοί χειρισμοί δεν ήταν πάντοτε επιτυχείς. Να προσθέσω όμως ότι σ’ όλες μου τις ενέργειες, σ’ όλες μου τις πράξεις, τα ελατήριά μου ήταν πάντοτε ειλικρινή, πάντοτε αγνά. Μοναδικό γνώμονα όλων μου των πράξεων είχα το συμφέρον του λαού. Κι αυτό το γνωρίζει, αυτό το αντιλαμβάνεται ο κυπριακός λαός γι’ αυτό και συγχωρεί τα λάθη μου.
Μου είναι δύσκολο να εξομολογηθώ δημοσία τα λάθη μου, όπως θέλετε. Δεν θα έλεγα πως παρέλειψα ενέργειες, αλλά θα έλεγα πως μερικές ενέργειές μου ήταν πολύ βιαστικές. Εν πάση περιπτώσει, ένα λάθος μου είναι γιατί δέχτηκα ανάμειξη -σε μεγάλο βαθμό- στο Κυπριακό, των ελληνικών κυβερνήσεων και ιδιαίτερα της Χούντας, η οποία τελικώς έγινε αιτία της συμφοράς μας.
[...]
Απόλυτη είναι η πεποίθησή μου ότι Έλληνες και Τούρκοι της Κύπρου μπορούν να συμβιώσουν αρμονικά, όπως έζησαν μαζί τόσα πολλά χρόνια στο παρελθόν. Άλλωστε εμείς οι Έλληνες, όπως θα ξέρετε, γρήγορα ξεχνούμε και εύκολα δίνουμε το χέρι στους εχθρούς μας. Όλα βέβαια εξαρτώνται και από το τι είδους λύση θα δοθεί στο Κυπριακό πρόβλημα. Μια άδικη, για μας, λύση ασφαλέστατα δεν θα συμβάλει στην αρμονική συμβίωση.»
Ο Μακάριος μίλησε και για την αμνηστία που έδωσε στους πραξικοπηματίες: «Η ανοχή δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις χριστιανική ανεξικακία. Έκρινα όμως ότι έπρεπε να δώσω αμνηστία στους Κύπριους πραξικοπηματίες γιατί οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν στην Κύπρο με την τουρκική εισβολή δεν επέτρεπαν ξύσιμο -ας πω- πληγών του παρελθόντος. Έλαβα επίσης υπόψη μου ότι οι Κύπριοι δεν θα έκαναν ποτέ πραξικόπημα μόνοι τους, χωρίς τη Χούντα».

+ Δείτε το ντοκιμαντέρ στη διεύθυνση http://www.ert-archives.gr/V3/public/page-assetview.aspx?tid=85132&tsz=0