Ανταπόκριση από το Βερολίνο: Πανίκκος Χρυσάνθου

«Το διαμαντένιο κουμπί» [The pearl button] είναι μια ταινία ντοκυμαντέρ από τη Χιλή, που δίκαια εντάχτηκε στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου γιατί έχει κάτι ξεχωριστό να πει σαν ένα προσωπικό αφήγημα στοχασμού και πόνου, που μας αφορά όλους.

Η Χιλή έχει 4300 χιλιόμετρα ακτής. Για να καταλάβει κάποιος πόσο μεγάλη είναι αυτή η ακτογραμμή θα λέγαμε ότι είναι όσο η απόσταση της Κύπρου με την Αγγλία συν ακόμα 1000 χιλιόμετρα.

Τεράστια απόσταση, καθώς η χώρα ξεκινά στη μια της άκρη σχεδόν από τον ισημερινό και φτάνει στην άλλη σχεδόν στο νότιο πόλο.

Σε μια παραλία της γεννήθηκε ο Πατρίτσιο Γκουζμάν [Patricio Guzman], ο σκηνοθέτης και αφηγητής αυτής της ταινίας.

Θα ευφραινόταν η ψυχή του Θαλή του Μιλήσιου, αν μπορούσε να τον ακούσει. Ο αρχαίος σοφός θεωρούσε ως πρωταρχικό στοιχείο της ζωής το νερό. Το ίδιο κι ο Guzman, κι εμπλουτίζει τον στοχασμό του με πανέμορφες εικόνες του νερού σε όλες του τις μορφές: Υγρό (σαν θάλασσα και ποταμοί), στερεό (σαν χιόνι και κρύσταλλοι) και αέριο (σαν σύννεφα και ομίχλη).

Λοιπόν στο πιο ακραίο, νότιο μέρος της χώρας, την Παταγωνία, έζησε για 10000 χρόνια μια φυλή αυτοχθόνων. Ήταν μια φυλή του νερού, χωρίς σταθερό χώρο διαμονής, που ζούσαν σε μια διαρκή κίνηση με τα κανό τους ανάμεσα στα φιόρδ και τα νησιά της περιοχής. Κι έφτασαν ως την εποχή μας, σε βαθμό που να έχουμε πλήθος φωτογραφιών και ταινιών γύρω από αυτούς.

Η αδηφαγία ωστόσο του πολιτισμού μας τους εξαφάνισε. Οι λευκοί, που πήραν άδεια να εποικίσουν την περιοχή, είτε τους εξόντωσαν είτε αποπειράθηκαν να τους «εκ-πολιτίσουν» - μια άλλη μορφή εξόντωσης. Ένας από αυτούς, εκ-πολιτισθείς, που σταμάτησε να ζωγραφίζει το σώμα του με αστέρια, φόρεσε κοστούμια κι έγινε επιχειρηματίας κουμπιών στο Λονδίνο, επέστρεψε μετά από χρόνια πίσω.

Πέταξε τα ρούχα του «πολιτισμού», ξαναζωγράφισε το σώμα του και χάθηκε για πάντα στον κόσμο, που αγάπησε και του στέρησαν.

Για τον Guzman είναι ένα σύμβολο της χαμένης χώρας. Ένα κουμπί όμως από αυτά που έφτιαχνε ο εκπολιτισθείς Παταγώνιος, δίνει ακόμα μια πικρή συνέχεια στη χώρα του νερού. Με τη δικτατορία του Πινοσέτ [1973] έγινε στην περιοχή ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, στο οποίο μετέφεραν τους κρατούμενους δημοκράτες της Χιλής.

Είναι μια σκοτεινή πλευρά της ιστορίας της χώρας, με απίστευτους βασανισμούς και εκτελέσεις κρατουμένων. Σ’ αυτό το στρατόπεδο ευδοκίμησε μια αποτρόπαια μέθοδος εξόντωσης: Έβαζαν μια ένεση στο θύμα, του έδεναν στο στήθος ένα σίδερο του σιδηροδρόμου 30 περίπου κιλών, το σκέπαζαν με κασούλλες, το φόρτωναν σε ένα ελικόπτερο και το πετούσαν στον ωκεανό. Μια γυναίκα, για ένα άγνωστο λόγο, εκβράστηκε σε μια παραλία μετά από χρόνια σχεδόν άθιχτη, με μάτια ανοιχτά, που σε κοιτούσαν κατάματα. Προφανώς για να μαρτυρήσει το επιμελημένα κρυφό έγκλημα. Από τότε δύτες φέρνουν στην επιφάνεια το ένα μετά το άλλο τα κομμάτια σιδέρων του σιδηροδρόμου. Σε ένα από αυτά έμεινε κολλημένο ένα κουμπί του «εκπολιτισθέντος» φίλου μας, που ήταν προφανός στο πουκάμισο κάποιου θύματος. Οι πικροί στοχασμοί κι οι πικρές ιστορίες του Guzman είναι μια ελεγεία πάνω στο μεγαλείο της γήινης φύσης, που αποτελεί ένα κομμάτι του απέραντου κόσμου των άστρων [αυτό το κατάλαβαν πολύ καλύτερα από μας οι ιθαγενείς Παταγώνες, που ζωγράφισαν με άστρα τα γυμνά τους κορμιά και πίστευαν πως μετά το θάνατό τους γινόντουσαν άστρα], καθώς και μια ελεγεία γύρω από την καταστροφική δύναμη του είδους μας. Το νερό έχει μνήμη, λέει ο σκηνοθέτης. Φαίνεται όμως ότι έχει και φωνή.

Mr Holmes

Η ταινία «Mr Holmes» του Bill Cordon μοιάζει με ένα παιχνίδι. Έχουμε υποτίθεται τον πραγματικό Σέρλοκ Χολμς [Sherlock Holmes], αυτόν από τον οποίο εμπνεύστηκε ο Άρθουρ Ντόιλ [Arthur Doyle]. Είμαστε στα 1947, ο Χολμς είναι 93 ετών και ζει στην εξοχή με μια οικονόμο που τον φροντίζει. Η περιέργεια του μικρού γιου της οικονόμου φέρνει στην επιφάνεια μια από τις ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς, που έγινε και ταινία, την οποία όμως ο ίδιος ξαναζεί στην πρωτότυπή της εκδοχή, όπως την έζησε και όχι όπως τη μετέφερε στην τέχνη ο Ντόιλ. Η ταινία θέτει – παιχνιδιάρικα - επί τάπητος το θέμα της πραγματικότητας και της ανάπλασής της, καθώς και της ευθύνης μέσα από τα γεγονότα, στα οποία μας εμπλέκει η ζωή.

Knight of cups

Η ταινία «Knight of cups» του Τέρενς Μάλικ [Terrence Malick] αναπτύσσει κάποια εκφραστικά στοιχεία της προηγούμενης ταινίας του, «Το δέντρο της ζωής» [Tree of Life].

Εκεί ήταν η σχέση γιου-πατέρα, μια σχέση τραυματική, την οποία ο πρωταγωνιστής βίωνε μέσα από το γενικότερο μεταφυσικό του ερώτημα γύρω από το νόημα της ζωής.

Ο «θείος» λόγος της Βίβλου ήταν παρών σαν κάποιου είδους καταφύγιο και παρηγοριά.

Η ταινία ήταν εμβληματική μέσα από εικόνες της φύσης, που παραπέμπουν στην εξάρτηση του ανθρώπου από το όλον και την μικρότητά του μπροστά του.

Τώρα, σ’ αυτή την ταινία, η υπόθεση του έργου είναι πλήρως εξαρθρωμένη. Δεν υπάρχει ένας ενιαίος ιστός εκτός από το συνεχές ταξίδι αναζήτησης του γιου-εραστή, που ταξιδεύει ανάμεσα σε επίσης εμβληματικές εικόνες του σύγχρονου κόσμου και της πανέμορφης φύσης και με πάμπολλα μεταφυσικά ερωτήματα για το νόημα της ζωής.

Παρελαύνει μια πλειάδα σύχρονων σταρ του σινεμά σε σύντομους ρόλους. Δεν μας ενθουσιάζει αυτός ο πομπώδης μεταφυσισμός, που θυμίζει μια μεταφορά του Koyaanisqatsi στη Σάντα Μόνικα.