«Το Βραβείο Νέμιτσας 2015 απονέμεται στον κ. Χριστόδουλο Παναγιώτου για τα διεθνώς αναγνωρισμένα και μεγάλου εύρους επιτεύγματά του στις Εικαστικές Τέχνες, και ειδικότερα για τον προσδιορισμό και την αποκάλυψη κρυπτών αφηγημάτων που ενυπάρχουν σε οπτικά αρχεία των εποχών. Το έργο του είναι διαυγές και ευφυές, και τέμνει την Ιστορία, την Αρχαιολογία και την Πολιτική. Με τα ιχνογραφήματα, τα θραύσματα και τις κατασκευές του, αναγνωρίζεται ευρέως για την επιτυχία του στην ανάπλαση αφηγημάτων και υπαινιγμών σε παρελθόντα γεγονότα. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στα πλέον έγκυρα κέντρα τέχνης παγκοσμίως.»

Στην επιτροπή για την απονομή του βραβείου Νέμιτσας, υποβλήθηκαν φέτος περισσότερες από σαράντα προτάσεις, είτε με αίτηση των ίδιων των καλλιτεχνών είτε με πρόταση ιστορικών τέχνης και επιμελητών εκθέσεων. Η επιτροπή, αποτελούμενη από τις Marie-Laure Bernadac, επιμελήτρια εκθέσεων στο Μουσείο Πικάσσο, στο Κέντρο Πομπιντού και τέως υπεύθυνη για τη σύγχρονη τέχνη στο Μουσείο του Λούβρου. Chantal Béret, επιμελήτρια στο Κέντρο Πομπιντού, Anaël Pigeat, κριτικός τέχνης και υπεύθυνη σύνταξης στο περιοδικό τέχνης, Αrt Press critique d’art, Αντρη Μιχαήλ, καθηγήτρια σύγχρονης τέχνης στο Πανεπιστήμιο τεχνών της Αμιένης και Sarah Wilson ιστορικός τέχνης στο Courtaud Institut στο Λονδίνο αφού διαπίστωσε με μεγάλο ενθουσιασμό τη διεθνή καριέρα νέων καλλιτεχνών της Κύπρου και την αναγνώρισή τους από σημαντικά μουσεία και διεθνούς κύρους προσωπικότητες, και μετά από προσεκτική εξέταση όλων των έργων που υποβλήθηκαν, αποφάσισε ομόφωνα να απονείμει το πρώτο βραβείο στον Χριστόδουλο Παναγιώτου, με βάση αμιγώς καλλιτεχνικά κριτήρια. Η υποψηφιότητά του προτάθηκε από τον Γιάννη Τουμαζή, διευθυντή του Δημοτικού κέντρου τεχνών Λευκωσίας, προέδρου του διοικητικού συμβουλίου του ΘΟΚ και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Frederick.

Είναι εκπληκτική η παρουσία του Παναγιώτου στη διεθνή σκηνή. Ενας από τους λίγους αν όχι ο μόνος καλλιτέχνης από την Κύπρο που έχει μια τόση έντονη δραστηριότητα και μια τόσο ευρεία αναγνώριση.

Το έργο του Χριστόδουλου Παναγιώτου έχει παρουσιαστεί σε ατομικές εκθέσεις στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Από τις πιο πρόσφατες : στο Point Center στην Κύπρο (Point Center), στο Xoνγκ Κογκ (Spring), στην Ιαπωνία, στη Στοκχόλμη (Moderna Museet), στο Λουξεμβούργο (Casino), στην Αυστρία (Graz), στο Σαν Λουί των Ηνωμένων Πολιτειών, στη Λειψία, στη Ζυρίχη (Kunsthalle), στην Οξφόρδη (Museum of Μodern Αrt), στην Κωνσταντινούπολη (Rodeo Gallery) και σε πολλά άλλα μέρη.

Οι συμμετοχές του σε διεθνείς Μπιενάλε, από τη Μπιενάλε Βερολίνου (2014), του Λίβερπουλ (2012), στην πολύ σημαντική Documenta (Kassel 2012 ), στην Μπιενάλε Taipei και στην Μπιενάλε Buzan (2008) είναι εντυπωσιακές και δείχνουν πόσο σπουδαία αντιπροσώπευση είχε η Κύπρος σε διεθνή κλίμακα με το έργο του καλλιτέχνη, χωρίς αυτό να έχει σχέση με εθνικές αποστολές ή επιλογές σε τοπικό επίπεδο. Τη φετινή χρονιά ο καλλιτέχνης αντιπροσωπεύει την Κύπρο στη Μπιενάλε Βενετίας, με μιαν εγκατάσταση που λιτά και καίρια συμπυκνώνει την φιλοσοφική και αισθητική του θεώρηση για τα πράγματα και την τέχνη.

Οι συλλογικές εκθέσεις του Χ. Παναγιώτου δεν είναι απλώς πολυπληθείς αλλά, πολλές από αυτές, διοργανώθηκαν από επιμελητές διεθνούς κύρους – για παράδειγμα, ο επιφανής Hans Ulrich Orbist ενδιαφέρθηκε πολύ νωρίς για το έργο του καλλιτέχνη, τον οποίο και υποστήριξε. Εχουν λάβει χώρα σε σημαντικούς εκθεσιακούς χώρους: στην Κύπρο, την Ελλάδα, το Λίβανο, το Ισραήλ, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ελεβετία, τη Γερμανία, την Ισπανία και αλλού), αλλά και σε άλλες χώρες της Αμερικής και της Ασίας. H παρουσία έργων του Χριστόδουλου Παναγιώτου στην αίθουσα Marcel Duchamp στο Μουσείο της Φιλαδέλφειας, δίπλα στο μυθικό έργο Nu descendant un escalier (1911), είναι ιδιαίτερα συγκινητική και δηλωτική της αναγνώρισης του έργου του.
Εργα του υπάρχουν σε σημαντικές δημόσιες και ιδιωτικές διεθνείς συλλογές

Να υπευνθυμίσουμε εδώ ότι ο καλλιτέχνης φιλοξενήθηκε σε residencies καλλιτεχνών : Caparcete στο Rio de Janeiro στη Βραζιλία (2011), IASPIS στη Στοκχόλμη (2009), Künstlerhaus Betahnien (Βερολίνο) (2008), Exposito, (Νάπολη, Ιταλία) (2007), CPH AIR, Κοπεγχάγη (2007), Platform-Garanti Center of Contemporary art, Κωνσταντινούπολη (2006), Kόδρα, Θεσσαλονίκη (2005).

Εχει τιμηθεί ήδη με το βραβείο The Future Of Europe Prize, Museum of Contemporary Art, Leipzig, Germany (2011), Undo Foundation award - Künstlerhaus Bethanien (2008), DESTE Prize, DESTE Foundation for Contemporary Art, Αθήνα (2005) και τέλος από το Υπουγείο παιδείας και πολιτισμού Βραβείο χορου για την περφρόρμανς Evergreen (με τη Λία Χαράκη).

Το θεωρητικό υπόστρωμα των αναφορών στο έργο του Χριστόδουλου Παναγιώτου στοιχειοθετείται ήδη από τις πρώτες του σπουδές - περφόρμανς και παραστατικές τέχνες (στην Λυών) και ανθρωπολογία στο Λονδίνο. Η σύγκλιση αυτών των τομέων έχει δώσει μια ιδιαίτερη διάσταση και δυναμική στη δουλειά του καλλιτέχνη.

Ενα από τα κύρια και καίρια θέματα που τον απασχολούν σχετίζονται με την ιστορία, την έννοια της ταυτότητας και της μνήμης. Παρόλον ότι οι αναζητήσεις του καλλιτέχνη δεν εξαντλούνται στο τοπικό επίπεδο, η Κύπρος από την οποία αφορμάται, του έχει δώσει ένα γόνιμο έδαφος για θέματα που απασχολούν καλλιτέχνες και θεωρητικούς παγκοσμίως. Την αμφισβήτηση των κυρίαρχων ιστορικών αφηγήσεων και την εξέταση του τρόπου με τον οποίο κάθε λαός, μέσα από τα αρχεία και τα αρχαιολογικά ευρήματα, πλάθει την ιστορία του.

Ο Χριστόδουλος Παναγιώτου εντρυφεί στα αρχεία και ανασύρει εικόνες που αναδεικνύουν με αποσπασματικό, πλην όμως καίριο τρόπο, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κυπριακής κοινωνίας. Μέσα από τα αρχεία, για παράδειγμα, του Δήμου Λεμεσού που αφορούν το καρναβάλι, και που παρουσιάζει ο καλλιτέχνης σε μια απέριττη και ουδέτερη προβολή διαφανιών, ξετυλίγεται μπροστά μας ένα σχόλιο για την κυπριακή κοινωνία που επιλέγει τους τυποποιημένους ήρωες του Ντίσνεϊ κρύβοντας πίσω από τις φιγούρες θλιμμένων κλόουν την τραγωδία που τη μαστίζει. Ακόμη, πέρ’ από την πολιτική κατάσταση με τα άλυτα προβλήματα της, ο Παναγιώτου στέκεται κριτικά απέναντι στα στερεότυπα μιας κοινωνίας που έχει χάσει τον προσανατολισμό της και ταλεντεύεται με θέματα αυτοπροσδιοριασμού, εξετάζοντας σε βάθος τους μηχανισμούς δημιουργίας της ιδεολογίας και της "κατασκευής" της ταυτότητας.

Επιπλέον, με την έκθεσή του στο Moderna Museet της Στοκχόλμης, και μετά από μελέτη στα αρχεία της Σουηδικής Αρχαιολογικής Αποστολής στην Κύπρο, ο καλλιτέχνης ερευνά τόσο την αρχαία όσο και την πιο πρόσφατη ιστορία της αποικιοκρατούμενης Κύπρου όσο και τις μεθόδους της ίδιας της αρχαιολογικής έρευνας. Οι αρχαιολογικές αποστολές τον 19ο και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα είναι επίσης φορείς μηνυμάτων της αποικιοκρατικής στάσης απέναντι στις χώρες με πλούσιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Η ηθελημένη απόσταση με την οποία παρουσιάζει ο καλλιτέχνης τα ντοκουμέντα και γενικά το αρχειακό υλικό κάνουν ακόμη πιο έντονο τον "δραματικό" τους χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα οι φωτογραφίες με τα δεκάδες κιβώτια των κυπριακών αρχαιοτήτων που περιμένουν στο λιμάνι της Κερύνειας τη μετάβαση τους σε άλλη χώρα.

Τη σύγχρονη πραγματικότητα της Κύπρου και ένα από τα δυνατά σύμβολα της αποικιοκρατίας πραγματεύται το έργο του 2008 (2008), shredded paper (κατακερματισμένες κυπριακές λίρες)ο  καλλιτέχνης κατάφερε να εξασφαλίσει, πριν να χαθούν οριστικά, όλα τα χαρτονομίσματα της κυπριακής λίρας που αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία με την αλλαγή του νομίσματος σε ευρώ. Μετά τον κατακερματισμό τους το έργο αναφέρεται σ' ένα σύμβολο συνδεδεμένο με την αποικιοκρατία, που γίνεται "άμορφο" γλυπτό. Το έργο θέτει επίσης έμμεσα την έννοια της αξίας, εκείνης των πραγμάτων, των λεφτών και σε τελευταία ανάλυση εκείνην της τέχνης.Το έργο έχει αγοραστεί πρόσφατα από το Κέντρο Πομπιντού στη Γαλλία.

Το θέμα της αξίας, τόσο της υλικής όσο και της συναιθηματικής επεξεργάζεται επίσης ο καλλιτέχνης στη σειρά με τα παπούτσια. Τα παραγγέλνει και κατασκευάζονται με παραδοσιακό τρόπο στα δικά του μέτρα με δέρμα από υπάρχοντα ήδη αντικείμενα -όπως τσάντες γυναικών από το οικείο περιβάλλον. Ο Παναγιώτου καταθέτει ένα σχόλιο για τη σύγχρονη γλυπτική και τα υλικά της, την κατασκευή και τη χρήση της, τη μετατροπή του παλιού σε κάτι νέο.

Installation view, 8th Berlin Biennale, 2014, Photo: Anders Sune Berg

Η καταφυγή και η αξιοποίηση πρωτογενών υλικών, με την ιδιαίτερή τους αξία για την ιστορία της Κύπρου, βρίσκει εφαρμογή στις αυτοσχέδιες "βρύσες" κατασκευασμένες από χαλκό – υλικό που προέρχεται από το μεγαλύτερο μεταλλείο της Κύπρου με ιδιαίτερη οικονομική σημασία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Στο έργο του Παναγιώτου γίνεται ένας κόμβος πολλαπλών αναφορών. Ακόμη, η ανανέωση αρχέγονων τεχνικών, που εμπλέκονται με την ιστορία ενός τόπου, χαρακτηρίζει και τη σειρά έργων με τη δημιουργία κεραμεικών δαπέδου. Παρουσιασμένα τόσο στην Documenta (2012) όσο και στο παβίλιον της Μπιενάλε Βενετίας, τα κεραμεικά αυτά χρησιμοποιούν την παραδοσιακή τεχνική κατασκευής και εντάσσονται στο χώρο ως μέρος της αρχιτεκτονικής του δομής.

Ιδιαίτερο ακριβώς ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχέση του έργου του καλλιτέχνη με το αρχιτεκτονικό και θεατρικό περιβάλλον, στοιχείο που προσδίδει στην εκάστοτε δημιουργία του έναν χαρακτήρα performance. Στη Μπιεννάλε Βενετίας για παράδειγμα στο έργο-κεραμεικό δάπεδο πραγματοποιείται περφόρμανς από επαγγελματία χορευτή σηματοδοτώντας το χώρο ως σκηνή θεάτρου που είναι ταυτόχρονα και θέατρο ζωής.

            And, Installation view, Casino Luxembourg, 2013, Photo: Andres Lejona

Με σύνθετες και πολυεπίπεδες σηματοδοτήσεις, όπου ο θεατής κινείται σε χώρους περισυλλογής και προβληματισμού, διατυπώνοντας ερωτήματα, όπως τι είναι τέχνη; πώς λειτουργεί αυτό το έργο; γιατί το δάπεδο; να το πατήσουμε ή όχι;

Ακόμη, το χώμα και το νερό, με τα οποία είναι φτιαγμένα τα κεραμεικά του, είναι υλικά απόλυτα συνδεδεμένα με την ιστορία, και τις επιλογές που κάνει ένας λαός σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή. Στην Documenta ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε νερό της θάλασσας και για την εγκατάσταση του στη Μπιεννάλε Βεντίας χώμα που προέρχεται από χώρους αρχαιολογικών ανασκαφών και που θεωρείται ως "αχρηστο" πια.

Μας καλούν να σκεφτούμε: τι αφήνουμε να ξεχαστεί; και τι επιμένουμε να θυμόμαστε; Έτσι, η γνωστική αναζήτηση που γεννά το έργο του Χριστόδουλου Παναγιώτου αυξάνει την αισθητική απόλαυση αλλά και τον προβληματισμό για καίρια υπαρξιακά ζητήματα που απασχολούν όχι μόνο τον καλλιτέχνη αλλά και τον σύγχρονο άνθρωπο και το έθνος ολόκληρο γενικότερα.

Για όλους αυτούς τους λόγους είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι ο Χριστόδουλος Παναγιώτου άξια τιμάται με το Βραβείο Νέμιτσας, αλλά τιμά παράλληλα και το Βραβείο Νέμιτσας, που έχει βραβεύσει μέχρι σήμερα επιστήμονες και καλλιτέχνες υψηλού κύρους και διεθνούς αναγνώρισης.

Αντρη Μιχαήλ
Καθηγήτρια ιστορίας της σύγχρονης τέχνης στο Πανεπιστήμιο τεχνών, Amiens Γαλλία
Μέλος της κριτικής επιτροπής

Ioustos Sigismoundos, Cyprus Pavilion at the Venice Biennale, 2015, street sign, Photo by Aurelien Mole.

Operation Serenade (detail),

Installation view from the exhibition One Thousand And One Days, Museum of Contemporary Art, St. Louis, 2012,Photo: David Johnson

Το Ίδρυμα Τάκης & Λούκη Νέμιτσας είναι ένας κοινωφελής οργανισμός που ιδρύθηκε στην Κύπρο και ενεγράφη ως Φιλανθρωπικό Ίδρυμα στις 25 Σεπτεμβρίου 2009 με αριθμό εγγραφής ΗΕ255317. Το Ίδρυμα απονέμει τα βραβεία Νέμιτσας σύμφωνα με το Ιδρυτικό Έγγραφο και το Καταστατικό του Ιδρύματος.

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος λειτουργεί αμισθί και ανιδιοτελώς. Το Διοικητικό Συμβούλιο διευθύνει το Ίδρυμα και διαχειρίζεται την περιουσία που οι ιδρυτές δώρισαν στο Ίδρυμα. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούν το Ακαδημαϊκό Συμβούλιο, ο Γραμματέας και ο Συντονιστής του Ιδρύματος, καθώς και οι υπόλοιπες επιτροπές που συστήνονται.

Το Ίδρυμα είναι αυτοσυντήρητο και βασίζεται στα δικά του κεφάλαια και τη δική του οικονομική δύναμη που του κληροδότησαν οι Ιδρυτές. Βέβαια, όπως σε κάθε Ίδρυμα, σοβαρές εισφορές ή κληροδοτήματα από οργανισμούς, εταιρείες και άτομα είναι ευπρόσδεκτα με μεγάλη εκτίμηση για τους δωρητές.

Σκοπός του είναι να παρέχει, με βάση την διαδικασία που προβλέπεται στο Ιδρυτικό Έγγραφο και το Καταστατικό του Ιδρύματος, βραβεία σε Κύπριους επιστήμονες που βρίσκονται στη ζωή και κατοικούν στην Κύπρο ή στο εξωτερικό, οι οποίοι με τις μελέτες και την έρευνα τους επινοούν τέτοιες εφευρέσεις, ανακαλύψεις ή βελτιώσεις που αποφέρουν μεγάλο όφελος στη Κύπρο και κατ’ επέκταση σε ολόκληρο τον κόσμο