Στα 85 της - και με δεδομένη την έντονη συγκίνηση της στιγμής - δεν θα ήταν έκπληξη αν η φωνή της Αβίνα Μπαρ-Ον είχε επηρεαστεί. Όμως, καθώς τραγούδησε με καθαρούς τόνους μπροστά σε ένα ακροατήριο 3.000 ατόμων στην Ιερουσαλήμ το βράδυ της Κυριακής, ήταν εύκολο να φανταστεί κανείς την εννιάχρονη κρατούμενη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης που ήταν κάποτε.

Η Μπαρ-Ον ερμήνευσε ένα τραγούδι που θυμόταν για περισσότερο από επτά δεκαετίες νωρίτερα στο στρατόπεδο Θερέζιενσταντ (τώρα Τερεζίν) στην κατεχόμενη από τους ναζί Τσεχοσλοβακία. Σε σύνθεση της Εβραίας ποιήτριας και μουσικού Ίλσε Βέμπερ, η οποία αργότερα πέθανε στο Άουσβιτς, το τραγούδι δεν είχε ακουστεί ποτέ δημόσια.

Διαβάστε το ρεπορτάζ: Σε πρώτη ακρόαση χαμένες συνθέσεις θυμάτων του ναζισμού

Ήταν ένα από τα 11 κομμάτια που ακούστηκαν στη συναυλία, το αποκορύφωμα μιας τριάνταχρονης αναζήτησης από τον Φραντζέσκο Λοτόρο, έναν Ιταλό συνθέτη και πιανίστα που με επιμονή έφερε στο φώς χιλιάδες τραγούδια, συμφωνίες και όπερες από το Ολοκαύτωμα.

Η μουσική δημιουργήθηκε στις πιο σκοτεινές, πιο απελπισμένες στιγμές που μπορούσαν να φανταστούν μουσικοί και ερμηνευτές των οποίων οι στίχοι και οι παρτιτούρες γράφτηκαν σε κομμάτια χαρτιού ή απομνημονεύθηκαν. Μερικοί αναγκάστηκαν να παίζουν μουσική καθώς άλλοι φυλακισμένοι οδηγούνταν στους θαλάμους αερίων.

"Κάποια [από τη μουσική] γράφτηκε σε σημειωματάρια, σε σάκους άνθρακα, περιτυλίγματα τροφίμων, εισιτήρια", ανέφερε ο Λοτόρο. Μια όπερα πέντε πράξεων βρέθηκε σε φύλλα χαρτιού τουαλέτας. Και κάποια κομμάτια επιβίωσαν μόνο στην στις αναμνήσεις των επιζώντων, τώρα 80 και 90 χρονών.

Ο Λοτόρο έχει ταξιδέψει στον κόσμο, ψάχνοντας βιβλία, σοφίτες και αρχεία και παίρνοντας συνεντέυκεις από τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Έχει σώσει και καταγράψει 8.000 κομμάτια μουσικής "αλλά υπάρχουν περισσότερα από 10.000 ακόμα που περιμένουν να αποκρυπτογραφηθούν που δεν έχω αγγίξει ακόμη".

Την Κυριακή, για πρώτη φορά σε περισσότερα από 70 χρόνια, ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της μουσικής εκτελέστηκε σε μια συναυλία στην Ιερουσαλήμ με την ονομασία Notes of Hope(Νότες Ελπίδας). Το κοινό συμπεριλάμβανε επιζώντες του Ολοκαυτώματος και τους απογόνους τους.

Δεκαοκτώ παιδιά από δύο μουσικές ακαδημίες στην έρημο του Νεγκέβ, με μέντορα τον Λοτόρο τα τελευταία δύο χρόνια, έπαιξαν με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ασντόντ. Συνοδεύονταν από μερικούς από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του Ισραήλ, που τραγουδούσαν στην εβραϊκή, γινιδική, γερμανική, τσεχική και ρομανική, με μαέστρο τον Λοτόρο.

Παρά τις περιστάσεις της σύνθεσης τους, τα περισσότερα από τα τραγούδια ήταν ζωηρά και αισιόδοξα.

Το «Zitra» (Αύριο), σε σύνθεση του Τζόσεφ Ρουμπίτσεκ για έναν νεαρό φυλακισμένο, τον Μάνκα, προσβλέπει σε μια μέρα που «όλοι θα χαρούμε στην καρδιά». Σε ένα βίντεο παραγωγής του Yad Vashem, του μουσειου του Ολοκαυτώματος του Ισραήλ, και που παρουσιάστηκε στη συναυλία, ο Μάνκα είπε ότι «το τραγούδι ήταν κάτι που σε έκανε να ξεχάσεις την πείνα».

Το «Τάνγκο στο Άουσβιτς», που γράφτηκε από την 12χρονη Ίρκα Γιανόβσκι, διασκευή ενός κομματιού λαικού χορού, μιλά για ελπίδα και ελευθερία «πέρα από τους φράχτες και τα κιγκλιδώματα».

Η Αβίβα Μπαρ-Ον | Φωτογραφία: Mika Gurovich / JNF UK

Η Μπαρ-Ον τραγούδησε το «'Οταν βρισκόμουν στην παιδική κλινική του Τερεζίν», το οποίο μιλά για τις ασθένειες που υπέστησαν πολλοί τρόφιμοι.

Ο νεαρός Τσεχοσλοβάκος Εβραίος πέρασε τρία χρόνια στο στρατόπεδο διέλευσης Θερέζιενσταντ από την ηλικία των εννέα. «Ήταν πολύ σκληρά χρόνια πείνας, ασθενειών και επιδημιών», είπε. "Το πιο τρομερό πράγμα για μένα ήταν οι τουαλέτες και οι μακριές ουρές. Η κατάσταση της υγιεινής ήταν πολύ κακή.

«Αλλά η μουσική ζωή του στρατοπέδου ήταν πολύ πλούσια. Υπήρχαν διάσημοι τραγουδιστές όπερας και κορυφαίοι μουσικοί. Υπήρχαν πολλές παραστάσεις και γυναικεία χορωδία. Δεν γνωρίζαμε για τους θαλάμους αερίων. Όταν οι άνθρωποι έλαβαν την εντολή να πάνε στο τρένο, δεν ήξερα πού πήγαιναν. »

Κατά τη διάρκεια μιας ασθένειας, η Μπαρ-Ον έτυχε φροντίδας από τον Ουέμπερ. «Ήταν μια θαυμάσια χαμογελαστή γυναίκα. Έπαιζε το μαντολίνο και τραγουδούσε. Μερικά από τα τραγούδια της ήταν πολύ αστεία. Τώρα είμαι ο μόνος στον κόσμο που τα θυμάται ».

Μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου, ανακαλύφθηκε ένα μικρό σημειωματάριο με τους στίχους του Ουέμπερ. Τελικά βρήκε τον δρόμο του προς τον Λοτόρο, ο οποίος απογοητεύθηκε που δεν υπήρχε η αντίστοιχη παρτιοτύρα. Αλλά η μνήμη της Μπαρ-ον ήρθε και έσωσε την κατάσταση.

Στο στρατόπεδο, «οι άνθρωποι ήθελαν να είναι αισιόδοξοι, ψάχναμε πάντα κάτι θετικό γιατί η ζωή ήταν τόσο θλιβερή» είπε. «Ο θάνατος συνέβη κάθε μέρα».

Στο Ουέστερμπορκ, ένα άλλο στρατόπεδο διέλευσης, ο Μαξ Έλριχ, εξέχων εκτελεστής στη σκηνή του καμπάρε του προπολεμικού Βερολίνου, συνεργάστηκε με τον συνάδελφο μουσικό Ουίλι Ρόζεν για να δημιουργήσει την ομάδα θεάτρου Camp Westerbork.

«Ξαφνικά το καλύτερο καμπαρέ στην Ευρώπη βρισκόταν σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης», δήλωσε ο Άλαν Έλριχ, ο ανιψιός του καλλιτέχνη. «Η μουσική τους έγινε το σουξέ του Ουέστερμπορκ, με τους κρατούμενους να σιγοτραγουδούν συνεχώς τα κομμάτια τους.»

Ο αρχηγός του καταυλισμού καθόταν στην πρώτη γραμμή όλων των παραστάσεων με πρωτότυπα τραγούδια, ανέκδοτα, σκίτσα και χορευτικές ρουτίνες. Μαγεμένος, κράτησε τα ονόματα των ερμηνευτών έξω από τους καταλόγους εκείνων που προορίζονταν για τα στρατόπεδα θανάτου. «Έπαιζαν για τη ζωή τους», είπε ο Έλριχ.

Ο Μαξ Έλριχ τελικά απελάθηκε στο Άουσβιτς το 1944, όπου αναγνωρίστηκε από έναν φρουρό των ναζί και αναγκάστηκε να παίξει μουσική μια τελευταία φορά πριν σκοτωθεί.

Γεννημένος επτά μήνες μετά το θάνατο του Μαξ, ο Άλν Έλριχ πέρασε δεκαετίες προσπαθώντας να ανακαλύψει την ζωή και το έργο του θείου του. Μια ανακάλυψη ήρθε το 1998 με τον εντοπισμό ενός φακέλου με στίχους, σενάρια και οδηγίες σκηνής . Αλλά, και πάλι, η μουσική έπρεπε να εξαχθεί από την μνήμη ένος επιζώντα, του Λούι Ντε Ουίτζε, ο οποίος είχε εμφανιστεί στο θίασο.

Ο Άλαν Έλριχ, ο οποίος ήταν στο ακροατήριο της συναυλίας της Κυριακής, δήλωσε ότι είναι σημαντικό για τους νεότερους και τις μελλοντικές γενιές να γνωρίζουν τα ναζιστικά στρατόπεδα. «Στον κόσμο σήμερα υπάρχουν αντιφατικές ιστορίες [σχετικά με το Ολοκαύτωμα] που είναι όλα ψέματα», είπε. «Είναι πολύ σημαντικό να διαπιστώσουμε το τι συνέβη ως απόλυτο γεγονός».

Το υλικό που αποκαλύφθηκε από την έρευνα του Λοτόρο προήλθε από Εβραίους, Ρομά, πολιτικούς κρατουμένους, στρατιώτες και άλλους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, καταναγκαστικής εργασίας και αιχμαλώτων πολέμου για μια περίοδο 20 ετών.

«Στα στρατόπεδα υπήρξε μια έκρηξη δημιουργικότητας», είπε. «Όταν η ζωή σου κινδυνεύει, δημιουργείς περισσότερα ως απόδειξη για το μέλλον».

Η συναυλία, στην οποία παρευρέθηκε ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας, Αβιγκντόρ Λίμπερμαν, διοργανώθηκε από το Εβραϊκό Εθνικό Ταμείο Ηνωμένου Βασιλείου και ήρθε να σηματοδοτήσει την 70ή επέτειο από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ τον επόμενο μήνα .

Ο Σάμιουελ Χάγιεκ, πρόεδρος του JNF UK, δήλωσε ότι ελπίζει ότι η μουσική θα βοηθήσει να επικεντρωθεί η προσοχή στα αυξανόμενα επίπεδα αντισημιτισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη και στην Αγγλία «όπου αποτελεί βασικό λόγο ανησυχίας».

Μιλώντας μετά τη συναυλία, είπε ότι είχε συγκινηθεί από τη μουσική. «Να είσαι σεβαστός και αξιόλογος άνθρωπος σε μια κοινότητα, και ξαφνικά να βρέθεσαι απογυμνωμένος από την ανθρωπιά και την αξιοπρέπεια σου, να πεινάς και να είσαι καταβεβλημένος, να μην ξέρεις πού είναι οι αγαπημένοι σου - και στη συνέχεια να τραγουδάς!»

Ο Λοτόρο δήλωσε ότι η προσπάθειά του να ανακαλύψει τη μουσική του Ολοκαυτώματος θα συνεχιστεί. «Δεν μπορώ να σταματήσω. Νιώθω ένα ηθικό καθήκον ως άτομο, ως Εβραίος, να συνεχίσω », είπε. «Είναι μια μιτζβά [μια θρησκευτική καλή πράξη], μια αποκατάσταση».

Πηγή: The Guardian