2 τμήματα, 3 υπηρεσίες, 5 κλάδοι, 3,5 εκατ. ευρώ, 1 οικονομική κρίση

Σε αναμονή της συνάντησης των υπουργών Παιδείας & Πολιτισμού και Συγκοινωνιών & Έργων στις 25 Νοεμβρίου, σχετικά με την Ενιαία Αρχή Πολιτισμού και στον απόηχο της είδησης πως ο πολιτισμός αποκτά το υφυπουργείο του, αναρωτιόμαστε ποια είναι η διαφορά ενός υφυπουργού από έναν επίτροπο, έναν διευθυντή, έναν υπουργό...

What's in a name? Αν ανατρέξουμε -ξανά- στον Αγγλοσάξωνα Σαίξπηρ, η απάντηση είναι γνωστή: "το ρόδο, όποιο κι αν είναι το όνομά του, μυρίζει το ίδιο γλυκά". Αυτό το "γλυκά" θα το κρατήσουν και θα το κολλήσουν δίπλα από την "εξουσία" όσοι το τελευταίο 12ήμερο αναρτούν τις απόψεις τους σχετικά με τη δημιουργία υφυπουργείου πολιτισμού στο διαδίκτυο: "Όλα τα 'χε η Μαριωρή, ο φερετζές της έλειπε. Πρέπει οπωσδήποτε κάποιοι να βολευτούν" ή "Τόση πολλή δουλειά έχει να κάνει ο συγκεκριμένος υπουργός που χρειάζεται και κάποιον που να τον βοηθά. Οι διευθυντές των τμημάτων του υπουργείου του δεν μπορούν να τον βοηθήσουν;;;" ή "τι χρειάζεται τώρα το υφυπουργείο; Έχουμε λεφτά για πέταμα;".Επιφανειακά συμπεράσματα ή τρομακτικά αληθείς διαπιστώσεις; Μάλλον το πρώτο. Η ανάγκη μιας σοβαρής πολιτιστικής πολιτικής είναι φανερή, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα εφαρμοστεί ξαφνικά διά μαγείας και... υφυπουργού.

Ποια είναι, λοιπόν, η διαφορά αυτού του πολιτικού προϊστάμενου από έναν επίτροπο Πολιτισμού, ή διευθυντή Πολιτισμού; Θέσαμε το ερώτημα στον Παύλο Παρασκευά, διευθυντή των πολιτιστικών υπηρεσιών του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού [ΥΠΠΟ] και στον Δημήτρη Καραγιάννη, ο οποίος είχε διοριστεί ως πρόεδρος της επιτροπής που συστάθηκε για την τελική εισήγηση σχετικά με τη δημιουργία της Ενιαίας Αρχής Πολιτισμού [ΕΑΠ]. Στην επιτροπή περιλαμβάνονταν ακόμη ο καθηγητής Κώστας Γουλιάμος, ο Γιάννης Ιωάννου, ο Ανδρέας Σπυριδάκι, ο Γιώργος Μολέσκης, η Μαρίνα Μαλένη και η Αλεξία Παπαλαζάρου.

Παύλος Παρασκευάς: "Δεν έχει σημασία αν θα είναι υφυπουργείο, αν θα είναι Αρχή ή αν θα είναι Διεύθυνση. Σημασία έχει η δημιουργία ενός φορέα ο οποίος θα διαχειρίζεται τα του πολιτισμού, διότι θα μπορεί να γίνει ένας στρατηγικός σχεδιασμός, θα μπορούν να εξετάζονται συντονισμένα όλα τα θέματα που έχουν να κάνουν τόσο με τις αρχαιότητες όσο και με τον σύγχρονο πολιτισμό. Και όποιες δράσεις αποφασίζονται και σχεδιασμοί, θα μπορούν να γίνονται σε μια ενιαία βάση. Αυτή είναι και η κεντρική έννοια του γιατί πρέπει να είναι μαζί όλοι οι τομείς του πολιτισμού".

Δημήτρης Καραγιάννης: "Δεν υπάρχει σημαντική διαφορά. Το σκεπτικό ήταν πώς θα δημιουργήσεις ένα υπουργείο Πολιτισμού το οποίο όμως δεν θα μπορεί να ονομάζεται υπουργείο Πολιτισμού [σ.σ. το απαγορεύει το Σύνταγμα της ΚΔ]. Έτσι καταλήξαμε στο ότι σημασία έχει η ουσία και όχι το όνομα. Ονομάστηκε λοιπόν Ενιαία Αρχή Πολιτισμού. Μπορεί να λεγόταν και κάτι άλλο. Αλλά το περιεχόμενο της ΕΑΠ θα ήταν να διαχειρίζεται τον πολιτισμό ενιαία και να έχει μια ενιαία πολιτική το κράτος και η εκάστοτε κυβέρνηση. Ο επικεφαλής αυτής της Αρχής, που θα ασχολείται με τον πολιτισμό, θα μπορούσε να λέγεται πρόεδρος, θα μπορούσε να λέγεται επίτροπος, θα μπορούσε να λέγεται και υφυπουργός".

Σαφής είναι πάντως η διαφορά μεταξύ υπουργείου και υφυπουργείου: ο υφυπουργός δεν μπορεί να παρακάθεται -γιατί το απαγορεύει το Σύνταγμα- στο Υπουργικό Συμβούλιο. Δεν μπορεί, δηλαδή, να είναι στη σύνθεση του Υπουργικού Συμβουλίου και να λαμβάνει μέρος στη λήψη αποφάσεων. Τα ζητήματα του πολιτισμού θα τα μεταφέρει στο Υπουργικό Συμβούλιο μετά από διαβουλεύσεις ο υπουργός Παιδείας ή -σύμφωνα με τον κ. Καραγιάννη- ο εκάστοτε υπουργός που θα διορίζει ο Πρόεδρος.

Χρονικά όρια

Καθοριστική θα είναι για την απόφαση της δημιουργίας της ΕΑΠ, η συνάντηση που θα έχουν την ερχόμενη Πέμπτη, 25 Νοεμβρίου, ο υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού, Ανδρέας Δημητρίου και η υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων Ερατώ Κοζάκου - Μαρκουλλή, στο υπουργείο της οποίας υπάγεται το τμήμα Αρχαιοτήτων. Οι δύο θα συζητήσουν το θέμα μεταφοράς του τμήματος Αρχαιοτήτων από το ένα υπουργείο στο άλλο, ενώ δεν αποκλείεται να ληφθούν τελικές αποφάσεις για την προώθηση της δημιουργίας της ΕΑΠ. Επιπλέον, στη συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής επιτροπής Παιδείας, όπου συζητήθηκε το θέμα της ΕΑΠ στις 9 Νοεμβρίου, η διευθύντρια του ΥΠΠΟ, Ολυμπία Στυλιανού, και ο κ. Παρασκευάς, επιμένοντας πως "είναι όλα έτοιμα", άφησαν ανοιχτό το ενδεχόμενο η τελική απόφαση να ληφθεί μέχρι το τέλος του χρόνου, ίσως και αυτού του μήνα. Θέτουν δε ως χρονικό όριο μέχρι την εφαρμογή της ΕΑΠ, το 2012.

Ωστόσο, "και σήμερα να ληφθεί απόφαση, προβλέπεται να ακολουθήσουν διαβουλεύσεις με τη συνδικαλιστική πλευρά, το υπουργείο Οικονομικών, τις υπηρεσίες των δημοσίων υπαλλήλων" σε μια -ακόμη- χρονοβόρα διαδικασία, σημειώνει ο κ. Παρασκευάς.

Τη θέση αυτή ενισχύει η επισήμανση του κ. Καραγιάννη: "Εμείς γράψαμε [σ.σ. στην τελική εισήγηση] ότι για να εφαρμοστεί η ΕΑΠ θέλει ένα βάθος χρόνου [σ.σ. το οποίο ο ίδιος καθορίζει στα τρία χρόνια], δεν μπορεί αύριο να ψηφιστεί και την άλλη μέρα να λειτουργήσει. Χρειάζεται χρόνο. Για παράδειγμα, δεν θα διαλύσουμε τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου και να πούμε ότι τώρα το τμήμα Θεατρικής Ανάπτυξης θα ανήκει αλλού. Θα είναι εποπτευόμενος οργανισμός που θα υπάγεται στην ΕΑΠ. Όπως και το ίδρυμα Συμφωνικής Ορχήστρας".

Επιπλέον, ο κ. Καραγιάννης θεωρεί ότι το θέμα της ΕΑΠ "θα πρέπει να συζητηθεί και με τα πολιτικά κόμματα ούτως ώστε αυτή η ολοκληρωμένη άποψη να γίνει κατανοητή. Πρέπει να υπάρχει μια κοινή συνισταμένη για τον πολιτισμό. Για να περάσει το θέμα στη Βουλή, όλες οι πολιτικές δυνάμεις θα πρέπει να κατανοήσουν την αναγκαιότητα της ΕΑΠ και πώς αυτή θα έχει αποτέλεσμα. Έχεις ανάγκη αλλά και υποχρέωση να έχεις πλάι σου όλες τις πολιτικές δυνάμεις γιατί ο πολιτισμός δεν είναι ιδιοκτησία ενός πολιτικού κόμματος ή μιας κυβέρνησης. Θα πρέπει να υπάρχει συναίνεση, να βάλουμε τον πολιτισμό πάνω από τις μικρότητες".

Γιατί είναι αναγκαία;

Η Κύπρος, κατ' εξαίρεση από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές -και όχι μόνο- χώρες, δεν έχει υπουργείο Πολιτισμού. Και μέχρι την κυβέρνηση Κληρίδη, δεν υπήρχε ούτε ως υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Την απουσία υπουργείου υπαγορεύει το Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο δεν επιτρέπεται η δημιουργία ξεχωριστού υπουργείου. Γι' αυτό αρχικά δημιουργήθηκε μια Μορφωτική υπηρεσία [το 1965 ως συνέχεια του τμήματος Πνευματικής - Πολιτιστικής Αναπτύξεως του υπουργείου Παιδείας], η οποία το 1992 μετονομάστηκε σε Πολιτιστικές Υπηρεσίες και αναβαθμίστηκε σε τμήμα του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Η σημερινή συγκέντρωση του πολιτισμού σε ένα ενιαίο σώμα κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαία, με πλεονεκτήματα στην οικονομική διαχείριση [και εξοικονόμηση, αν υπάρξει σωστή διαχείριση], στην ευελιξία και στην αυτονομία του πολιτισμού. Όπως διαφάνηκε στη συνεδρίαση της 9ης Νοεμβρίου, αυτά είναι και τα απαιτούμενα στοιχεία που οι πολιτιστικοί φορείς του τόπου ευελπιστούν ότι θα διέπουν την Ενιαία Αρχή. Ο πολιτικός προϊστάμενος του πολιτισμού θα έχει καταρχήν τη δική του αυτοδυναμία. Σύμφωνα με τον κ. Καραγιάννη, "θα έχει το δικό του προϋπολογισμό, τη δική του πολιτική, τις δικές του επαφές με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, με τον υπουργό Οικονομικών για τους προϋπολογισμούς, θα έχει δικό του διευθυντή".

Όσο για την ανησυχία του ότι ο υφυπουργός δεν θα μπορεί να μεταφέρει τα δικά του θέματα απευθείας στο Υπουργικό, ο κ. Καραγιάννης αναφέρει πως το θέμα είναι καθαρά διαδικαστικό. "Είναι απλά ένας τρόπος να πηγαίνουν τα πολιτιστικά θέματα στο Υπουργικό Συμβούλιο", σχολιάζει. Σύμφωνα δε με τον κ. Παρασκευά, "από τη στιγμή που το κάθε τμήμα της ΕΑΠ θα ελέγχει τον προϋπολογισμό του, βεβαίως θα είναι ευέλικτη. Όταν υπάρχει αυτονομία στην οικονομική διαχείριση αλλά και στη λήψη αποφάσεων, χάνεται αυτόματα ένα μεγάλο κομμάτι της γραφειοκρατίας". Περισσότερο παραστατικός, ο κ. Καραγιάννης διαπιστώνει: "Έχουμε διάσπαρτα πολιτιστικά τμήματα με διπλούς γραμματείς, εκατό φωτοτυπικές μηχανές... αυτό το συμμάζεμα του πολιτισμού σε ένα χώρο σημαίνει πολλά: δίνει ευελιξία".

"Δεν κάναμε παρθενογένεση"

Η μελέτη για τη δημιουργία της ΕΑΠ παραδόθηκε στον υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, Ανδρέα Δημητρίου, στις 24 Οκτωβρίου 2008. Ακριβώς δύο χρόνια αργότερα, έλαβε χώρα η συνεδρίαση στη Βουλή για τη δημιουργία της, οπότε η Ολυμπία Στυλιανού ανακοίνωσε το διορισμό υφυπουργού ως του πολιτικού προϊστάμενου για τον πολιτισμό. Η επιτροπή για την τελική εισήγηση της δημιουργίας της ΕΑΠ συστάθηκε στις αρχές του 2008, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. "Καθίσαμε και λάβαμε υπόψη τις απόψεις των πολιτιστικών φορέων, την άποψη που είχε μεταφέρει σε μια πολυσέλιδη μελέτη του ο Πεύκιος Γεωργιάδης, πήραμε επίσης τη μελέτη [σ.σ. στρατηγικό σχεδιασμό] που είχε ετοιμάσει ο Άκης Κλεάνθους ως υπουργός παιδείας και πολιτισμού. Όλα αυτά τα είχαμε στα χέρια μας γιατί υπήρχαν πολλά θετικά στοιχεία εκεί μέσα. Δεν κάναμε παρθενογένεση. Διαβάσαμε επίσης τα πιο σημαντικά συστήματα πολιτισμού που υπάρχουν σε άλλες χώρες, κρατών ενιαίων αλλά και ομόσπονδων. Επίσης λάβαμε υπόψη μια μελέτη που είχαν κάνει οι Πολιτιστικές υπηρεσίες σχετικά με το δυναμικό της ΕΑΠ. Είπαμε επιπλέον ότι για να καταλήξουμε σε μια εισήγηση θα πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη πώς θα λειτουργήσει αυτό το σώμα σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού. Ακόμη, τώρα πλέον η Κύπρος είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης". Κατά τις συνεδριάσεις της επιτροπής που συνέταξε την τελική εισήγηση για την ΕΑΠ, γεννήθηκαν και άλλα ζητήματα: θα ήταν κρατική οντότητα ή θα λειτουργούσε ως ημικρατικός οργανισμός; Ένα μέρος του υφιστάμενου προσωπικού στις Πολιτιστικές υπηρεσίες, στο τμήμα Αρχαιοτήτων και αλλού, είναι κρατικοί υπάλληλοι. Αν η ΕΑΠ γινόταν ημικρατικός οργανισμός, δεν θα το δέχονταν. Εξετάστηκαν οι συνέπειες του ενδεχομένου από το τμήμα Διοίκησης και Προσωπικού. Ζητήθηκε επίσης από τον γενικό εισαγγελέα να γνωματεύσει αν και σε ποιες περιπτώσεις η ύπαρξη υφυπουργού είναι αντισυνταγματική ή όχι.

Και η κρίση; "Αν υπάρχει η δικαιολογία της οικονομικής κρίσης... τι να πω; Εγώ βλέπω τη δημιουργία της ΕΑΠ ως ανάγκη. Ο πολιτισμός δεν είναι το αλατοπίπερο της ζωής μας. Είναι η ουσία της ζωής μας. Πιστεύω ακόμη ότι μπορούν να κερδηθούν και χρήματα από τον πολιτισμό, αν λειτουργήσει σωστά. Ένα παράδειγμα: Τι γίνεται με τα Κύπρια; Δίνεται ένα κονδύλι Α και έχεις δέκα ατζέντηδες που σου κάνουν προτάσεις για διάφορες εκδηλώσεις και εσύ τους καλύπτεις το 80% της παραγωγής. Εγώ αυτό δεν το έχω καταλάβει ποτέ. Και λέω τώρα: γιατί η ΕΑΠ να μην κάνει τα Κύπρια μια εταιρεία ιδιωτικού δικαίου, όπως έχει γίνει το φεστιβάλ των Αθηνών, να βάλει ένα άνθρωπο εκεί πέρα και να έρχεται η ίδια σε επαφή χωρίς ατζέντηδες; Και το κέρδος -γιατί οι ατζέντηδες ασχολούνται μ' αυτό το πράγμα επειδή βγάζουν λεφτά- θα μπορούσε να το επενδύει για να έχουμε Κύπρια και το χειμώνα, ή επιχορηγημένα προγράμματα".

Είναι σαφές εδώ και χρόνια πως η Ενιαία Αρχή Πολιτισμού μπορεί να λύσει πολλά προβλήματα, τα οποία αποτελούν καθημερινό πονοκέφαλο για όλους: από τους πολιτιστικούς παραγωγούς μέχρι τους πολιτιστικούς λειτουργούς. Με ή χωρίς υφυπουργό ως επικεφαλής του ενιαίου αυτού σώματος. Τα χρονοδιαγράμματα είναι ακόμη ασαφή, η κοινή πολιτιστική πολιτική επίσης. Αν πάντως, παραφράζοντας τον Χανς Μάγκνους Ένζενσμπεργκερ, ο πολιτισμός είναι όπως ένα διαλυόμενο παυσίπονο σε ένα ποτήρι νερό -το οποίο δεν βλέπεις αλλά ανακουφίζει- εμείς έχουμε μείνει στις... μπουρμπουλήθρες.

 

Μερόπη Μωυσέως

Δημοσιεύθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2010