Η αναπηρία ως μέρος της δημιουργικής διαδικασίας

Ελένη Παπαδοπούλου Δημοσιεύθηκε 16.5.2022

Το Beyond DisDance που διοργανώνει ο πολιτιστικός οργανισμός Πολυχώρος Συνεργείο είναι ένα φεστιβάλ παραστατικών τεχνών το οποίο αποσκοπεί στη συμπερίληψη ατόμων διαφορετικών ικανοτήτων/χωρών προέλευσης τόσο επί σκηνής όσο και στη θέση του θεατή. Η αναπηρία δεν προσεγγίζεται ως ένα εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί ή να αγνοηθεί αλλά ως ένα σημαντικό μέρος της δημιουργικής διαδικασίας. Αποτελεί έναν παράγοντα ο οποίος καλεί τους καλλιτέχνες να επανεξετάσουν τον τρόπο που δημιουργούν αλλά και τον τρόπο που απευθύνονται στο κοινό.

Η Ελευθερία Σωκράτους είναι περφόρμερ και παιδαγωγός χορού. Διδάσκει χορό σε παιδιά διαφόρων ηλικιών αλλά και σε ιδρύματα και κέντρα ημέρας για άτομα με ειδικές ανάγκες. Επίσης είναι μέλος της ομάδας της πολιτιστικής διαχείρισης του ΜΚΟ Πολυχώρος Συνεργείο στη Λεμεσό που διοργανώνει το φεστιβάλ.

«Η πρώτη μου σπουδή ήταν η παιδαγωγία για άτομα με ειδικές ανάγκες. Όταν πήγα Γερμανία δυσκολεύτηκα να κάνω φιλίες. Οι πρώτοι μου φίλοι ήταν μέσω του χορού. Όπου η γλώσσα δεν είναι δυνατό να ενώσει έρχεται το σώμα που φέρνει μια άλλη δυναμική και ένα άλλο είδος επικοινωνίας το οποίο αφήνει πίσω τη διαφορετικότητα και σου επιτρέπει να ανακαλύψεις περισσότερο άλλα πεδία επικοινωνίας με παιγνίδι και πειραματισμό. Αυτή η διαπίστωση με έκανε να σκεφτώ την ιδέα να συνδυάσω αυτά τα δύο, τον χορό με την ένταξη την πρόσβαση και πώς μπορεί να κτίσει κοινωνικές γέφυρες. Μετά έρχεται και το στοιχείο της σκηνής, όταν βάλεις έναν άνθρωπο πάνω στη σκηνή, ποιο σώμα είναι εκεί και γιατί; Με ποιο τρόπο; Όλα αυτά που φέρνουν τη ζωή και την τέχνη μαζί» είπε.

Η Ελευθερία σκέφτηκε αυτή την ιδέα του φεστιβάλ Beyond Disdance και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Πολυχώρου Συνεργείο Άδωνης Κυπριανού την αγκάλιασε και έτσι προχώρησε στη διαδικασία υλοποίησής της.

Τα έργα

Τα έργα που έχουν επιλεχθεί να απαρτίσουν το φεστιβάλ, είναι έργα τα οποία θέτουν τον όρο αναπηρία υπό αμφισβήτηση. Το κάθε έργο, φωτίζει προσωπικές ευάλωτες εμπειρίες του εκάστοτε καλλιτέχνη, θέτοντας σημαντικές υπαρξιακές ερωτήσεις, με τρόπο που να εξισώνει τους ανθρώπους με έναν τρόπο μοναδικό.

«Δεν είχαμε ανοικτό κάλεσμα γιατί είναι το πρώτο φεστιβάλ και θέλαμε να είμαστε σίγουροι ότι το υπουργείο θα καταλάβει το είδος έργων που εμπίπτει στην ιδέα. Στόχος ήταν τα επιλεγμένα έργα να έχουν ξεκάθαρη επιμελητική γραμμή και να θέτουν τον όρο αναπηρία υπό αμφισβήτηση, είτε έργα που εμπλέκουν άτομα με αναπηρίες ή έργα που δείχνουν την ευαλώτητα του σώματος, το πώς δηλαδή από τη μια στιγμή στην άλλη μπορείς να μετακινηθείς από αρτιμελείς σε ένα άτομο με αναπηρία. Άρα είναι έργα που δεν δείχνουν ότι η υγεία είναι δεδομένη. Επίσης και ο τρόπος προσέγγισης, δηλαδή να μιλούν για αυτό ανοιχτά, με στόχο να ξεπεραστεί ο φόβος του να συζητάς ανοιχτά για αυτό και να φέρνουν το στοιχείο της ενδυνάμωσης».

Ένα από τα έργα είναι αυτό της Μιλένα Ούγκρεν Κούλας «Day Zero». Είναι η πρώτη επίσημη παραγωγή που συμμετέχουν άτομα με και χωρίς ειδικές ανάγκες. «Δώσαμε αυτή την ευκαιρία στη χορογράφο, η οποία δουλεύει πολύ με αυτοσχεδιασμό να σκεφτεί ξανά πώς να αλλάξει τη μέθοδό της. Τι πρέπει να προσαρμόσει και να αφομοιώσει για να μπορεί να δουλέψει με τέτοια άτομα και πόσο αλλάζει η χορογραφική και σκηνοθετική της προσέγγιση και όσον αφορά τη συνεργασία και επικοινωνία με τα μέλη της ομάδας; Η Μιλένα είχε δουλέψει με άτομα με αναπηρία σε ένα εργαστήρι πέρσι. Αρχικά είχε κάποιους ενδοιασμούς αλλά τώρα το ξεπέρασε γιατί κατάλαβε ότι μπορεί να προσαρμόσει τον τρόπο που δουλεύει».

Η αρχή

«Το φεστιβάλ ξεκίνησε το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Μάρτη με την παράσταση της ελληνικής ομάδας ΕνΔυνάμει «Ερωτευμένα Άλογα» στο Θέατρο Ριάλτο και συνέχισε με το 'Body Unmuted' της Λίας Χαράκη. «Είναι η πρώτη χρονιά και μέχρι τώρα πάει πολύ καλά. Οι δύο μας πρώτες παραγωγές αγκαλιάστηκαν από το κοινό αν και είναι πολύ δύσκολο να προσεγγίσεις άτομα με αναπηρίες και να τους φέρεις στο θέατρο».

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Ερωτευμένα Άλογα»

«Τα «Ερωτευμένα Άλογα» ήταν μια μεγάλη παραγωγή με τριάντα άτομα στην ομάδα. Μετά την παράσταση, πέρα από το παρατεταμένο χειροκρότημα και τα θετικά σχόλια στη συζήτηση που έγινε, κόσμος για μία με δύο εβδομάδες μετά μας έβρισκε στον δρόμο και μας ευχαριστούσε για την παράσταση. Ήταν πολύ συγκινημένος. Επίσης κάποια άτομα με νοητική υστέρηση είχαν έρθει στην παράσταση και η λειτουργός τους ζήτησε να εκφράσουν κάποιες σκέψεις για αυτή στο χαρτί και τα σχόλια ήταν πολύ θετικά. Εξέφρασαν τι τους άρεσε και τι δεν τους άρεσε. Η παράσταση επίσης έβαλε σε σκέψη τους ίδιους τους λειτουργούς ιδιαίτερα όσον αφορά τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αυτών των ατόμων σε βαθμό που σκέφτονται να οργανώσουν ημερίδες για το θέμα. Για μένα η παράσταση αυτή άνοιξε έναν δρόμο για να επαναπροσεγγιστούν κάποια ζητήματα» λέει η Ελευθερία.

«Είμαι προβληματισμένη για το πώς προσεγγίζεις και φέρνεις αυτές τις ομάδες πληθυσμού στο θέατρο. Δεν είναι τόσο θέμα πρακτικό ή ενημέρωσης πιστεύω. Εξαρτάται επίσης από το είδος αναπηρίας και τι πρόσβαση υπάρχει μέχρι στιγμής στα θέατρα. Για παράδειγμα για σωματικές αναπηρίες τα περισσότερα θέατρα έχουν τις απαραίτητες υποδομές και διά νόμου. Όμως για έναν τυφλό ή κωφό ίσως είναι πιο περίπλοκο. Έχω ακούσει για περιπτώσεις τυφλών ή κωφών που δεν έχουν πάει ποτέ τους θάλασσα που για εμάς είναι κάτι δεδομένο… αν δεν πήγαν θάλασσα τότε σκέψου πόσο δύσκολο είναι να έρθουν θέατρο...» προσθέτει.

SPIRIT της Ελεάνας Αλεξάνδρου

Για την παράσταση SPIRIT της Ελεάνας Αλεξάνδρου η εταιρεία Liminal ανέλαβε την ακουστική περιγραφή της παράστασης. Θα είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται ακουστική περιγραφή για τυφλούς στην Κύπρο και στην κυπριακή διάλεκτο. Ο θεατρολόγος και ηθοποιός Χρίστος Παπαμιχαήλ είναι ο ιδρυτής της Liminal και θα πραγματοποιήσει ένα διαδικτυακό σεμινάριο στο πλαίσιο του φεστιβάλ με τίτλο «Τι και πώς; Συμπεριληπτικός Πολιτισμός» στις 20 Μαΐου.

«Πάντα ασχολούμουν με πιο περιθωριακές καλλιτεχνικές δράσεις και κάποια στιγμή ήθελα να ξεκινήσω κάτι δικό μου με στόχο να μπορεί ο καθένας να δει, να μάθει και να δείξει. Αυτό ήταν ο καημός μου. Μεγαλώνοντας σε ένα χωριό στην Πάφο ενώ ήθελα να δω θέατρο και να μάθω θέατρο η πρώτη φορά που είδα θέατρο ήταν στα 16 μου. Έτσι με ενδιέφερε η προσβασιμότητα χωρίς να γνωρίζω την ορολογία και έτσι ξεκίνησα να ψάχνομαι σε αυτή την κατεύθυνση. Το τι σημαίνει για όλους, ποιοι δεν συμπεριλαμβάνονται και πώς τους συμπεριλαμβάνεις. Έτσι διάβασα, ταξίδεψα και εκπαιδεύτηκα και μετά ξεκίνησα τη Liminal. Ένας πολιτιστικός φορέας με τρεις πυλώνες δραστηριότητας. Ο πρώτος είναι οι δικές μας παραγωγές. Πέραν του θεάτρου μπορεί να είναι χορός, ταινία, έκθεση που να είναι ανοιχτές και προσβάσιμες σε όλο το κοινό και συμμετέχουν καλλιτέχνες με ή χωρίς αναπηρία. Η προσβασιμότητα μπορεί να μην αφορά μόνο άτομα με αναπηρία, αλλά και τουρίστες ή μετανάστες για παράδειγμα. Ο δεύτερος είναι η συμπεριληπτική εκπαίδευση όπου μαθήματα όπως, μουσική, θέατρο, χορός, φωτογραφία, σκηνογραφία, αυτοσχεδιασμός και άλλα πολλά γίνονται με μεικτές ομάδες με τα μαθήματα προσαρμοσμένα για όλα τα άτομα. Και ο τρίτος είναι η παροχή υπηρεσιών προσβασιμότητας για παράδειγμα αυτό που κάνουμε αυτή τη στιγμή για το φεστιβάλ, όπου εμείς λειτουργούμε ως 'μεταφραστές' μιας παράστασης για άτομα με αναπηρία ή προσβασιμοποιητές της.

Στόχος του σεμιναρίου είναι να μπορέσει κάποιος αφού το παρακολουθήσει να σκέφτεται με όρους συμπερίληψης και προσβασιμότητας και στα δικά του πρότζεκτ. Δηλαδή να γίνει μια εισαγωγή στο τι συμβαίνει, γιατί, ποιες είναι οι προεκτάσεις. Να καταλάβει ο άλλος το ότι δεν χρειάζεται για μια παραγωγή να πας 100% ούτε είναι πυρηνική φυσική. Φτάνει να καταλάβει το γιατί πρέπει να γίνει», τονίζει ο Χρίστος.

Συμπερίληψη

«Το ζητούμενο είναι η συμπερίληψη δηλαδή να συνυπάρχουμε να μην εξακολουθούμε να κάνουμε ειδικές εκδηλώσεις για αυτά τα άτομα. Η στέρηση του δικαιώματος στην πρόσβαση στον πολιτισμό είναι καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δηλαδή σε έναν ιδανικό κόσμο ο εισαγγελέας θα μπορούσε να κατεβάσει μια παράσταση του ΘΟΚ αν δεν είναι προσβάσιμη και παράγεται με δημόσιο χρήμα. Δεν είναι στη διακριτική ευχέρεια του διοργανωτή, είναι υποχρέωσή μας και σιγά-σιγά πρέπει να το παραδεχτούμε και να δουλέψουμε προς αυτή την κατεύθυνση. Η πληροφορία και η τεχνογνωσία υπάρχουν, καταλαβαίνω την έλλειψη πόρων αλλά και αυτό δεν είναι δικαιολογία. Είναι σημαντικό γιατί η τέχνη και ο πολιτισμός είναι αμφίδρομα σε σχέση με την κοινωνία και στην Κύπρο ακόμα υπάρχει κόσμος που ντρέπεται για την αναπηρία του ή για την αναπηρία του παιδιού του. Δεν βλέπουμε ΑμεΑ συχνά αλλά αποτελούν το 10% της κοινωνίας του νησιού. Το ότι η κοινωνία τους κρύβει κατά κάποιο τρόπο πρέπει να το ξύσουμε και να δούμε το γιατί», τονίζει ο Χρίστος.

«Ιδανικά θα έπρεπε να μην είναι ερώτηση κατά πόσο θα υπάρχουν υπότιτλοι στο προωθητικό σποτ που θα κάνεις ή ακουστική περιγραφή μιας παράστασης. Όμως για να γίνει πρέπει να δοθούν και τα ανάλογα κονδύλια από το υπουργείο γιατί είναι μεγάλα τα κόστα προσβασιμότητας. Αν δεν καταλάβουν πόσο υψηλά είναι τα κόστα δεν θα κάνουν την προσπάθεια και αν δεν την κάνουν τότε δεν θα προχωρήσει προς μια εξελικτική κατεύθυνση το συγκεκριμένο ζήτημα και κατά συνέπεια ούτε η κοινωνία μας», τονίζει η Ελευθερία

«Η εισαγωγή νέων μεθοδολογιών, τρόπων έκφρασης, τρόπων μεταφοράς μηνυμάτων, διαφορετικών σωμάτων στην τέχνη και τον πολιτισμό ίσως είναι η μοναδική μας ευκαιρία ως καλλιτέχνες να ανανεωθούμε και να σταματήσουμε να επαναλαμβάνουμε τον εαυτό μας» λέει ο Χρίστος.

Το φεστιβάλ συνεχίζει με παραστατικές δράσεις και εργαστήρια μέχρι και τις 18 Ιουνίου.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ:

17.5.2022 | SPIRIT | 63' Ελεάνα Αλεξάνδρου | By the way Productions. Ταινία Χορού - Ντοκουμέντο | Θέατρο Ριάλτο |18:30 & 20:30. Διπλή προβολή του/ Double screening of SPIRIT in film (63').

29.5.2022 |SlowMo | 45' |Instant Dissidence |Παράσταση χορού - Περιπατητική Παράσταση.

11-12.06.2022 | Day Zero | 30' | Milena Urgen Koulas |Παράσταση χορού| Πολυχώρος Συνεργείο | 20:00

18.6.2022 | 4 Legs Good | 60' |Claire Cunningham |Παράσταση Διάλεξη| Πολυχώρος Συνεργείο|8.00μμ.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ