Μια επιγραφή/υπογραφή από μπλε νέον δεσπόζει στον χώρο όπου παρουσιάζεται η έκθεση της Τούλας Λιασή "Where have you been?/Πού ήσουν;". Η επιγραφή δηλώνει «Με αγάπη Γιαννάκης» και φέρει τον γραφικό χαρακτήρα του Γιαννάκη Λιασή έτσι όπως αποτυπώθηκε στα γράμματα που έστελνε στην αδελφή του από την Αθήνα, όπου σπούδαζε, έναν χρόνο πριν τον θάνατό του, τον Αύγουστο 1974, στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.

είναι παράλληλα δική μου ιστορία αλλά και ένα εθνικό πρόβλημα, και είναι, νομίζω, υποχρέωσή μου να χρησιμοποιήσω την εικαστική μου πλατφόρμα για να δώσω έμφαση στο συγκεκριμένο θέμα»

Η Τούλα Λιασή είναι η αδελφή του Γιαννάκη Λιασή, αγνοούμενου μέχρι το 2014, οπότε τα οστά του βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο στην Κλεπίνη και ταυτοποιήθηκαν με τη μέθοδο DNA. Καλλιτέχνης με παρουσία στα εικαστικά πράγματα της Κύπρου και της Ολλανδίας, όπου ζει μόνιμα εδώ και τέσσερις δεκαετίες, η Τούλα Λιασή μεταφέρει διαχρονικά και με συνέπεια στην τέχνη της την ιδιότυπη ιστορία της οικογένειάς της: οι γονείς της, η Μαρούλλα και ο Σάββας Λιασής, έζησαν εγκλωβισμένοι στην Αγία Τριάδα της Καρπασίας μέχρι τον θάνατό τους: η Μαρούλλα απεβίωσε το 2015, ο Σάββας Λιασής πριν από μόλις 12 μέρες, στις 30 Απριλίου 2019, με τη χρονική συγκυρία του θανάτου του και της έκθεσης της κόρης του να εντείνει την ήδη φορτισμένη θεματολογία της νέας δουλειάς της Τούλας Λιασή. «Αυτό το πρότζεκτ είναι αφιερωμένο σε όλους τους αγνοούμενους της Κύπρου, η τραγική ιστορία των οποίων είναι πάνω-κάτω ίδια με εκείνη του αδελφού μου», σημειώνει η εικαστικός στον κατάλογο της έκθεσης που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Χάγη το 2018 και τώρα μεταφέρεται στο Θέατρο Πόλης ΟΠΑΠ του Δημοτικού Κέντρου Τεχνών Λευκωσίας.

Τολμώ να δείξω τον αδελφό μου, το κρανίο του, το πώς πέθανε, όχι για μελοδραματικούς σκοπούς, αλλά για να καταδείξω μια τραγωδία που συνέβη σε άλλες δύο χιλιάδες ανθρώπους»

Προσωπικά/Συλλογικά

Η νέα έκθεση της Τούλας Λιασή είναι μια φυσική συνέχεια στη δουλειά της που πάντα είχε ως θεματική τους εγκλωβισμένους [Αχαιών Ακτή - 2004, Rusted Evidence - 2013, Home and Identity - 2015] και αντανακλούσε τα προσωπικά της βιώματα. «Προσπαθώ βέβαια όχι να τραβήξω την προσοχή στα προσωπικά μου θέματα, αλλά θέλω να δώσω έμφαση σε ορισμένα γεγονότα της ζωής μου που αξίζουν την προσοχή. Θέλω ο κόσμος να ξαναθυμηθεί αυτά τα γεγονότα», σχολιάζει η εικαστικός μιλώντας στο "Π". «Καθένας έχει την προσωπική σύνδεση με το έργο του», επισημαίνει. Ωστόσο, τα δικά της βιώματα, οι δικές τις εμπνεύσεις, δεν είναι της καθημερινότητας, παρά αποτελούν μέρος της Σύγχρονης Κυπριακής Ιστορίας. «Γι' αυτό είναι παράλληλα δική μου ιστορία αλλά και ένα εθνικό πρόβλημα, και είναι, νομίζω, υποχρέωσή μου να χρησιμοποιήσω την εικαστική μου πλατφόρμα για να δώσω έμφαση στο συγκεκριμένο θέμα. Αν αντιδράσω μόνο ατομικά, δεν θα με ακούσει κανένας. Αν αντιδράσω μέσα από την τέχνη, είναι διαφορετικό: έχω περισσότερη ελευθερία και στο όνομα της τέχνης μπορώ να χρησιμοποιήσω όποια εργαλεία θέλω για να αφηγηθώ την ιστορία μου. Μπορώ να μιλήσω χωρίς να φανεί ότι θέλω να αναδείξω την αγάπη μου μόνο για τον αδελφό μου. Τολμώ να δείξω τον αδελφό μου, το κρανίο του, το πώς πέθανε, όχι για μελοδραματικούς σκοπούς, αλλά για να καταδείξω μια τραγωδία που συνέβη σε άλλες δύο χιλιάδες ανθρώπους. Κάτι που δεν θα έκανα ως ιδιώτης, ως Αγιατριαδίτισσα».

Το σπίτι στην Αγ. Τριάδα

Η Τούλα Λιασή ήταν 17 ετών όταν έγινε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ο αδελφός της σπούδαζε στην Ελλάδα και ως έφεδρος επέστρεψε στη χώρα του για να πολεμήσει. Ήταν 21 ετών. Η Τούλα φοιτούσε ήδη στο Γυμνάσιο της Γιαλούσας και ήξερε ότι ήθελε να γίνει καθηγήτρια Τέχνης. Θαύμαζε τις δασκάλες της στο μάθημα της Τέχνης, τη Ρέα Μπέιλι και τη Μαρία Τούρου -«ήταν ανεξάρτητες, ελεύθερες γυναίκες»- και ήθελε να τις μοιάσει. Παρέμεινε έναν χρόνο εγκλωβισμένη στην Αγία Τριάδα, από τις 20 Ιουλίου 1974 μέχρι τις 29 Αυγούστου 1975, οπότε έφυγε για σπουδές στην Ελλάδα. Έμεινε εκεί για πέντε χρόνια και μετά βρέθηκε στην Ολλανδία, όπου ζει μέχρι σήμερα.

Από το 2003, πήγαινα όποτε ήθελα στην Αγία Τριάδα και φυσικά εξακολουθώ να πηγαίνω. Εκεί είναι το σπίτι μου»

Στην Αγία Τριάδα ξαναπήγε 20 χρόνια μετά, το 1995. «Πήγα με το ολλανδικό μου διαβατήριο. Με άφησαν για λίγες ώρες, στις 5 το απόγευμα έπρεπε να είμαι πίσω στο Λήδρα Πάλας. Έτσι κάθε χρόνο που ερχόμασταν με τα παιδιά μου και τον σύζυγο τότε, προσπαθούσαμε να μείνουμε παραπάνω και ζητούσαμε άδεια από τις τουρκικές αρχές. Με άφησαν να μείνω για μία νύχτα κι ύστερα για δύο, τρεις μέχρι που έγιναν 14 μέρες. Αυτό, πριν ανοίξουν τα οδοφράγματα. Από το 2003, πήγαινα όποτε ήθελα και φυσικά εξακολουθώ να πηγαίνω. Εκεί είναι το σπίτι μου».

Στο σπίτι του Λιασή βρισκόταν η μόνη τηλεόραση του χωριού. Πήγαιναν οι στρατιώτες για έρευνες το πρωί και για να δουν... ταινίες μυστηρίου και δράσης το βράδυ

Με τον πόλεμο, οι γονείς της πακετάραν ολόκληρο το σπιτικό τους.

«Τους είπαν να φύγουν και μέσα σε ξύλινα κιβώτια και κούτες έβαλαν όλα τα πράγματα. Αλλά μετά ήρθε ένας καλός πασιάς και τους είπε ότι δεν χρειάζεται να φύγουν. Τα πράγματα όμως έμειναν όλα μέσα στα κιβώτια. Αγόραζαν άλλα πιάτα για να μην βγάλουν τα φυλαγμένα και έτσι όλα παρέμειναν σε καλή κατάσταση». Το σπίτι έγινε όπως παλιά, το 2003, όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα. Είκοσι ένα χρόνια μετά. Μέχρι τότε, «το σαλόνι μας ήταν μέχρι το ταβάνι γεμάτο κάσιες. Ούτε ξέραμε τι ήταν πού. Η μάμμα μου ξανάβαλε τα πράγματα, όχι όλα, όπως τα είχε παλιά. Έβαλε τα έπιπλα πίσω στη θέση τους, γέμισε ξανά τις βιτρίνες. [...] Κάθε χρόνο περίμεναν πότε θα γίνει λύση. Ήταν 44 χρονών ο παπάς μου όταν έμεινε εγκλωβισμένος. Η ελπίδα τούς έκανε να περιμένουν, κάτι σαν μαγιά μέχρι να γυρίσουν και οι υπόλοιποι».

Στο σπίτι του Λιασή βρισκόταν η μόνη τηλεόραση του χωριού. Πήγαιναν οι στρατιώτες για έρευνες το πρωί -«έψαχναν παντού για όπλα ή οτιδήποτε ύποπτο»- και για να δουν... ταινίες μυστηρίου και δράσης το βράδυ. Και το επικρατέστερο αίσθημα, ο φόβος.

Βοήθησε την Τούλα Λιασή η ενασχόλησή της με την τέχνη ώστε να διαχειριστεί την ιδιότυπη ζωή της οικογένειάς της; «Δεν το κάνω ως θεραπεία, είναι αναγκαιότητα. Με βοηθά, βεβαίως, όπως και τα σχόλια που παίρνω για τη δουλειά μου, που από μέρους μου γίνεται ασυνείδητα αλλά οι θεατές την εκλαμβάνουν πολύ συγκεκριμένα».

Στην έκθεσή της με τίτλο «Πού ήσουν;», η Τούλα Λιασή παρουσιάζει στοιχεία που αφορούν -και περιφέρονται γύρω από- τον θάνατο του αδελφού της και τον εντοπισμό των οστών του, σε ομαδικό τάφο στην Κλεπίνη. Αντιπαραθέτει την ομορφιά της περιοχής με την ασύλληπτη δολοφονία των πέντε ανδρών που βρέθηκαν στον ομαδικό τάφο. Παρουσιάζει τον Γιαννάκη Λιασή με μια σφαίρα στο κρανίο, εκθέτει το παντελόνι του και σκουριασμένα απομεινάρια της ζώνης του, παραθέτει ασπρόμαυρες φωτογραφίες των δύο σε φόντο με έντονα, φωτεινά χρώματα. «Πού ήσουν;», ήταν η ερώτηση που έθετε η Τούλα Λιασή στον αδελφό της κάθε νύχτα στο όνειρό της. Μια ερώτηση που η έκθεση θέτει σε χρόνο ενεστώτα.

+ "Where have you been?/Πού ήσουν;" στο Θέατρο Πόλης ΟΠΑΠ του Δημοτικού Κέντρου Τεχνών Λευκωσίας [έναντι της Παλιάς Ηλεκτρικής] μέχρι τις 31 Μαΐου. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή, 10:00-14:30. Πληροφορίες τηλ. 22797400.

Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου