Το Designing Disobedience εξετάζει πώς οι κυρίαρχες πλατφόρμες, τα συστήματα και οι τεχνολογίες που ελέγχονται από τα συμφέροντα του κεφαλαίου και της κυβέρνησης μπορούν να αμφισβητηθούν προς όφελος του κοινού, ενώ αναδεικνύει τον κρίσιμο ρόλο των καλλιτεχνών στην αποκάλυψη της αλήθειας μέσω του έργου τους.

Σύμφωνα με τον Ibrahim Helal, σύμβουλο έκδοσης του δικτύου Al Jazeera, τα τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης στις δυτικές κοινωνίες είναι «συνεκτικά [και] συστηματικά. Περιμένεις τι πρόκειται να συμβεί – γι’ αυτό και οι άνθρωποι δεν τα παρακολουθούν». ² Αν αυτό ισχύει για το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τις έντυπες ειδήσεις, τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, η ανάπτυξη των κοινωνικών δικτύων έχει δώσει ώθηση στη δημοσιογραφία των πολιτών, επιτρέποντας την ταχύτερη και πιο εκτεταμένη διάδοση επικαιροποιημένων πληροφοριών σε παγκόσμια κλίμακα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (συμπεριλαμβανομένων των Facebook, Twitter/X, Instagram, BlueSky, YouTube κ.λπ.) αντικαθιστούν γρήγορα τις παραδοσιακές πηγές ειδήσεων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν παρέχουν απλώς στους παρόχους περιεχομένου ελεύθερες πλατφόρμες για να δημοσιεύουν, αλλά, με προβληματικό τρόπο, αναλύουν, εμπορευματοποιούν και επιπλέον χειραγωγούν τους χρήστες τους μέσω αλγοριθμικά παραγόμενων εξατομικευμένων «προτάσεων» και στοχευμένων πολιτικών διαφημίσεων. Η πρακτική αυτή αποκαλύφθηκε στις κύριες ειδήσεις κατά τη διάρκεια του σκανδάλου δεδομένων Facebook-Cambridge Analytica το 2018, όταν η κατάχρηση δεδομένων αποκαλύφθηκε στην εφημερίδα Guardian με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο από τον πληροφοριοδότη Christopher Wylie, πρώην υπάλληλο της Cambridge Analytica. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι η Cambridge Analytica απέκτησε παράνομα ψυχολογικά προφίλ από 87 εκατομμύρια χρήστες του Facebook, με απώτερο σκοπό να προωθήσει το BREXIT και την εκλογή εξαιρετικά αμφιλεγόμενων alt-right προσωπικοτήτων, όπως ο Ted Cruz και ο Donald Trump.

Η επιρροή των μέσων ενημέρωσης στην χειραγώγηση της κοινής γνώμης έχει αναλυθεί εκτενώς από διανοητές όπως οι Noam Chomsky, McKenzie Wark, Paul Virilio, Walter Lippmann, Maxwell McCombs, και Donald Shaw, ανάμεσα σε πολλούς άλλους. Είτε πρόκειται για νέες είτε για παραδοσιακές προσεγγίσεις, τα μέσα ενημέρωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με δημόσιες ή ιδιωτικές θεσμικές δομές και διαμορφώνουν τις σχέσεις σε παγκόσμιο ή/και τοπικό επίπεδο, ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο δραστηριοποιούνται.

Το πρότζεκτ Designing Disobedience περιλαμβάνει μια έκθεση για το κοινό, αλλά εξίσου σημαντικό είναι ότι επικεντρώθηκε σε μια διαδικασία καθοδήγησης των συμμετεχόντων καλλιτεχνών, οι οποίοι παρακολούθησαν μια σειρά από ομαδικά εργαστήρια που προώθησαν προκλητικές θεωρητικές προσεγγίσεις (όπως ζητήματα ανυπακοής και κοινωνικής αλλαγής) και επέτρεψαν την ανάπτυξη της έννοιας και της υλικότητας του έργου τους μέσω κριτικού διαλόγου. Οι μέντορες ήταν οι Dr Alessandro Ludovico, Vuk Cosić, RYBN.ORG, Davor Mišković, και Régine Debatty. Μέσω του προγράμματος καθοδήγησης οι καλλιτέχνες διερεύνησαν τις δυνατότητες της τέχνης να διαμορφώνει και να διαμορφώνει την κοινή γνώμη και πώς μπορεί να ξεφύγει από τα όρια της πολιτιστικής φούσκας και να λειτουργήσει στην κοινωνική σφαίρα, όπου η δράση έχει μεγαλύτερη ισχύ,.

«Ενώ το άμεσο ψέμα χρησιμοποιείται για να παραπλανήσει και να αλλοιώσει την αλήθεια, και τα ανούσια ή ψευδή λεγόμενα χρησιμοποιούνται για να την αγνοήσουν, το καλλιτεχνικό ψέμα έχει ως σκοπό να αποκαλύψει την αλήθεια.» ³

Σύμφωνα με τη διατριβή των Herman και Chomsky, Manufacturing Consent, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας των ΗΠΑ «είναι αποτελεσματικοί και ισχυροί ιδεολογικοί θεσμοί που εκτελούν μια λειτουργία προπαγάνδας που υποστηρίζει το σύστημα, βασιζόμενοι στις δυνάμεις της αγοράς, στις εσωτερικευμένες παραδοχές και στην αυτολογοκρισία, και χωρίς φανερό εξαναγκασμό,» ⁴ μέσω του προπαγανδιστικού μοντέλου επικοινωνίας. Ο τίτλος των Herman και Chomsky αναφέρεται στη συναίνεση των κυβερνώντων και προέρχεται από τη φράση «η κατασκευή της συναίνεσης» που χρησιμοποίησε ο Walter Lippmann στο βιβλίο του Public Opinion. ⁵ Το Designing Disobedience, υιοθετεί μια αντίστοιχη κριτική προσέγγιση προς το τοπίο των ειδησεογραφικών μέσων και τη χρησιμοποιεί για τη διαδικασία των καλών τεχνών.

«Ζούμε σε μια παράξενη εποχή» είναι οι πρώτες λέξεις που ξεστομίζει ο ντοκιμαντερίστας του BBC Adam Curtis στην ταινία του HyperNormalisation του 2016. Όταν κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ, ο Donald Trump, ήταν γνωστός ως αστέρας του ριάλιτι που διεκδικούσε την προεδρία στην Αμερική, και το Ηνωμένο Βασίλειο προσέφερε στο κοινό μια ψηφοφορία για την αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς να γνωρίζει τις συνέπειες μιας τέτοιας απόφασης. «Αν δοθεί στους ανθρώπους ένα μεγάλο κουμπί με την ένδειξη FUCK OFF, θα το πατήσουν», δήλωσε ο Curtis στο ντοκιμαντέρ. Άνθρωποι συνεχίζουν να χάνουν τη ζωή τους προσπαθώντας να διασχίσουν τη Μεσόγειο, φεύγοντας από πόλεις που καίγονται. Η αστυνομία στις Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζει να πυροβολεί άοπλους μαύρους. Η βιοποικιλότητα του πλανήτη εξαλείφεται με ρυθμό που δεν έχει παρατηρηθεί τα τελευταία 65 εκατομμύρια χρόνια. Σημαντικά γεγονότα εξακολουθούν να συμβαίνουν και να μας επηρεάζουν.

Σε έναν κόσμο όπου η συνδεσιμότητα είναι παντού, τα μέσα ενημέρωσης έχουν τη δύναμη να διαμορφώνουν ή να χειραγωγούν την κοινή γνώμη, επιλέγοντας να αναδείξουν ορισμένες πλευρές της πραγματικότητας και να φιλτράρουν άλλες. Οι οικογένειες δεν μοιράζονται πλέον μια κοινή οθόνη, αλλά πολλές, οι οποίες μεταδίδουν εξατομικευμένο περιεχόμενο. Οι μεγάλες εταιρείες ελέγχουν τις ροές μας μέσω αλγορίθμων που αξιοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη, σχεδιασμένων να ενισχύουν τη συναισθηματική και μετρήσιμη εμπλοκή μας. Όπως και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, οι νέες τεχνολογίες των μέσων ελέγχονται επίσης από γεωπολιτικές δυνάμεις και προσωπικά συμφέροντα. Οι εξελίξεις και οι αλλαγές σε αυτές συχνά παραμένουν κρυφές από το κοινό, με τις συνέπειές τους να γίνονται αντιληπτές στην καθημερινότητά μας, στο διαδίκτυο και στις ροές ειδήσεων.

Σύμφωνα με τον McKenzie Wark, «υπάρχει ένα έδαφος που δημιουργείται από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα δίκτυα που διασχίζουν τον πλανήτη και το οποίο παράγει «ένα νέο είδος εμπειρίας, την εμπειρία της τηλεαισθησίας – αντίληψη από απόσταση. Αυτή είναι η ‘εικονική γεωγραφία’ μας, η εμπειρία της οποίας διπλασιάζει, προβληματίζει και γενικά διαπερνά την εμπειρία του χώρου που βιώνουμε από πρώτο χέρι.» ⁶

Οι ειδήσεις, είτε ως υπηρεσία, προπαγάνδα, ιστορία ή εικόνα, καθορίζονται από τις θεμελιώδεις αβεβαιότητες των μέσων ενημέρωσης, οι οποίες δεν μπορούν πλέον να οριστούν αξιόπιστα στον χώρο/χρόνο ως αναγνωρίσιμες οντότητες. Ο στόχος αυτού του έργου είναι να ενθαρρύνει τους καλλιτέχνες να προσεγγίσουν τα δυστοπικά τοπία των μέσων ενημέρωσης με συνεργατικό και κριτικό τρόπο, προτείνοντας νέους τρόπους πλοήγησης στις κυρίαρχες πλατφόρμες και τα ειδησεογραφικά μέσα, προκειμένου να αναδείξουν τα βαθύτερα αίτια των γεγονότων και να δημιουργήσουν έργα που αντανακλούν τους ασταθείς και μη βιώσιμους καιρούς στους οποίους ζούμε.

Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες μελέτησαν τη συζήτηση γύρω από την κλίμακα επιρροής των μέσων ενημέρωσης, τον συγκεντρωτισμό και τη συγκέντρωση των ειδησεογραφικών φορέων, καθώς και τον έλεγχο που ασκούν διάφοροι τύποι online και offline μέσων ενημέρωσης στη συνεχιζόμενη και ηγεμονική διαδικασία της παγκοσμιοποίησης.

Αυτό το πρότζεκτ επικεντρώνεται στον ρόλο των ειδησεογραφικών μέσων στις τέχνες και την εφαρμογή αυτού του ρόλου στην Κύπρο. Η πρωτοβουλία αυτή βασίζεται στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον του NeMe για τις τεχνολογίες των μέσων ενημέρωσης και στοχεύει στην ενθάρρυνση μιας δημιουργικής και κριτικής προσέγγισης αυτών των τεχνολογιών.

Γιάννης Κολακίδης & Helene Black

Συµµετέχοντες καλλιτέχνες

Jafra Abu Zoulouf με τον Dorgham Bassam Qreiqa, Κωνσταντίνος Σ. Κωνσταντίνου με τους Γιάννη Φλούλη, Βασίλη Βασιλείου & Λουίζα Βραδή, Γιώργος Γαβριήλ, Αγγέλα Ιωαννίδου, Dize Kükrer, Κύπρος Κυπριανού, Danila Parniouk, Έφη Σαββίδη και Nina Sumarac.

Εγκαίνια: 31 Ιανουαρίου 2025, 19:00-21:30

Διάρκεια: 21:00-21:00: μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου 2025.

Ημέρες-ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Παρασκευή, 17:30-20:30

Χώρος : NeMe χώρος τεχνών, γωνία οδών Ελλάδος και Ενώσεως, Λεμεσός

https://www.neme.org/