Η παρουσία της Κύπρου στην Biennale της Βενετίας από το 1968 έως σήμερα σκιαγραφεί όχι μόνο την ιστορία της εγχώριας σύγχρονης τέχνης, αλλά και τις αργόσυρτες μεταβολές στη φύλο-αναπαράσταση εντός διεθνών πολιτισμικών πλαισίων. Παρά τις προόδους, η κυπριακή συμμετοχή στην ιστορική διοργάνωση της Βενετίας παραμένει καθοριστικά έμφυλη και άνισα ανδροκρατούμενη.
Από τους 47 συμμετέχοντες καλλιτέχνες που εκπροσώπησαν την Κύπρο μεταξύ 1968 και 2024, μόλις 13 ήταν γυναίκες. Αντίστοιχα, από τους 16 επιμελητές, μόνο 4 ήταν γυναίκες, με την παρουσία της Ελένης Νικήτα να ξεχωρίζει, καθώς επιμελήθηκε επανειλημμένα την εθνική συμμετοχή μεταξύ 1986 και 2001.
Στατιστικά Φύλου Επιμελητών (1968–2024)
Σύνολο επιμελητών: 16
- Άνδρες: 8
- Γυναίκες: 4
Στατιστικά Φύλου Συμμετεχόντων Καλλιτεχνών (1968–2024)
Σύνολο συμμετεχόντων Καλλιτεχνών: 47
- Άνδρες: 34
- Γυναίκες: 13
Η πρώτη γυναίκα καλλιτέχνιδα που εκπροσώπησε την Κύπρο ήταν η Μαρία Λοϊζίδου το 1986, 18 χρόνια μετά την πρώτη συμμετοχή της χώρας. Το διάστημα από τη δεκαετία του ’60 μέχρι τα τέλη του ’90 χαρακτηρίζεται από έντονη ανδρική κυριαρχία και από την απουσία ενός συστηματικού πλαισίου για την ενίσχυση της γυναικείας δημιουργικής φωνής. Σταδιακά, από τη δεκαετία του 2000 και μετά, οι γυναικείες παρουσίες αυξάνονται, αλλά ποτέ δεν φτάνουν να ισορροπήσουν τον αριθμό των ανδρών.
Η Biennale του 2011 αποτελεί ένα κομβικό σημείο, με τις Μαριάννα Χριστοφίδου και Elizabeth Hoak-Doering να εκπροσωπούν την Κύπρο υπό την επιμέλεια του Γιάννη Τουμαζή. Η πραγματική καμπή έρχεται το 2013, με μια συμμετοχή που απαρτίζεται από πέντε καλλιτέχνες -τρεις γυναίκες και δύο άνδρες- αντανακλώντας έναν πιο συλλογικό και πολυφωνικό χαρακτήρα. Από το 2005 κι έπειτα, οι γυναίκες καλλιτέχνιδες και επιμελήτριες παύουν να είναι εξαιρέσεις, αν και απέχουν ακόμη από το να αποτελούν ισότιμους συντελεστές στο πεδίο.
Η πιο πρόσφατη συμμετοχή της Κύπρου το 2024, υπό τον τίτλο Forever Informed, παρουσιάζει μια ουσιαστικά πολυφωνική και ενημερωμένη σύνθεση: στο καλλιτεχνικό σχήμα Endrosia Collective συμμετέχουν επτά νέοι δημιουργοί, εκ των οποίων πέντε είναι γυναίκες. Είναι η πρώτη φορά που η γυναικεία συμμετοχή υπερβαίνει την ανδρική, φέρνοντας στο προσκήνιο νέες δυναμικές αναπαράστασης, συνεργασίας και ρευστότητας ταυτότητας.
Βέβαια, το έργο του φύλου δεν ολοκληρώνεται με στατιστικές. Η ανάγκη για κριτική προσέγγιση της ιστορίας των θεσμών, η αναγνώριση της γυναικείας και περιθωριακής φωνής, καθώς και η θεσμική ενίσχυση της φεμινιστικής επιμέλειας είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Αν η Biennale είναι ένας καθρέφτης της πολιτισμικής στιγμής, τότε η ιστορία των κυπριακών συμμετοχών σε αυτήν μάς δείχνει τη σταδιακή, αλλά ακόμη ατελή, πορεία προς τη συμπερίληψη.
Αναλυτικά οι Κυπριακές συμμετοχές στην Biennale Βενετίας (1968-2024):
1968
Καλλιτέχνες: Στέλιος Βότσης, Κώστας Ιωακείμ, Γιώργος Κυριάκου, Χριστόφορος Σάββα, Γιώργος Σκοτεινός, Ανδρέας Χρυσοχός
Επιμέλεια: Τώνης Σπητέρης
1972
Καλλιτέχνες: Στέλιος Βότσης, Κώστας Αβερκίου, Άγγελος Μακρίδης, Μίκης Φοινικαρίδης, Νίκος Κουρούσιης
Επιμέλεια: Τώνης Σπητέρης
1986
Καλλιτέχνες: Μαρία Λοϊζίδου
Επιμέλεια: Ελένη Νικήτα
1988
Καλλιτέχνες: Άγγελος Μακρίδης
Επιμέλεια: Ελένη Νικήτα
1990
Καλλιτέχνες: Θεόδουλος Γρηγορίου
Επιμέλεια: Giovanni Carandente
1993
Καλλιτέχνες: Γιώργος Σφήκας
Επιμέλεια: Ελένη Νικήτα
1997
Καλλιτέχνες: Θεόδουλος Γρηγορίου, Λευτέρης Ολύμπιος, Νίκος Χαραλαμπίδης, Σάββας Χριστοδουλίδης
Επιμέλεια: Ελένη Νικήτα
1999
Καλλιτέχνες: Γλαύκος Κουμίδης
Επιμέλεια: Ελένη Νικήτα
2001
Καλλιτέχνες: Ανδρέας Καραγιάν
Επιμέλεια: Ελένη Νικήτα
2003
Καλλιτέχνες: Νίκος Χαραλαμπίδης
Επιμέλεια: Henry Meyric Hughes
2005
Καλλιτέχνες: Panayiotis Michael, Konstantia Sofokleous
Επιμέλεια: Chus Martínez
2007
Καλλιτέχνες: Χάρις Επαμεινώνδα, Mustafa Hulusi
Επιμέλεια: Denise Robinson
2009
Καλλιτέχνες: Σωκράτης Σωκράτους
Επιμέλεια: Sophie Duplaix
2011
Καλλιτέχνες: Μαριάννα Χριστοφίδου, Elizabeth Hoak-Doering
Επιμέλεια: Γιάννης Τουμαζής
2013
Καλλιτέχνες: Μαρία Χασάπη, Φάνος Κυριάκου, Ναταλί Γιαξή, Κωνσταντίνος Ταλιώτης, Λία Χαράκη
Επιμέλεια: Raimundas Malašauskas
2015
Καλλιτέχνες: Χριστόδουλος Παναγιώτου
Επιμέλεια: Omar Kholeif
2017
Καλλιτέχνες: Πόλυς Πεσλίκας
Επιμέλεια: Jan Verwoert
2019
Καλλιτέχνες: Χριστόφορος Σάββα
Επιμέλεια: Jacopo Crivelli Visconti
2024
FOREVER INFORMED | Lower Levant Company
Καλλιτέχνες
Πήτερ Εραμιάν Eramian, Emiddio Vasquez, Haig Aivazian, Endrosia Collective: Αλέξανδρος Ξενοφώντος, Ανδρέας Ανδρονίκου, Ντόρις Μαρί Δημητριάδου, Ειρήνη Χένκιν, Μαρίνα Ασσιώτη, Νίκη Χαραλάμπους και Κυριακή Ραφαηλία Τσιρίδου.
