Γράφει η Μερόπη Μωυσέως

Εντός Μαρτίου αναμένεται να εκδοθεί η δικαστική απόφαση για την επιστροφή των εκκλησιαστικών θησαυρών της Κύπρου, που παραμένουν στη Γερμανία τα τελευταία 15 χρόνια. Μιλούν στο "Π" ο εισαγγελέας Γιαννάκης Λαζάρου, ο πανιερότατος Πορφύριος και η Τασούλα Χατζητοφή

Πόσο θα μπορούσε να συμβάλει στον "αγώνα" της Κύπρου για επιστροφή των εκκλησιαστικών θησαυρών της, η πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ενισχύσει την ισχύουσα νομοθεσία προκειμένου να βοηθήσει τα κράτη μέλη της να ανακτήσουν εθνικούς θησαυρούς που έχουν απομακρυνθεί παράνομα από το έδαφός τους;

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανακοινώθηκε την περασμένη βδομάδα και τα τοπικά ΜΜΕ την αναπαραγάγαμε παραθέτοντας, απλά, τα δεδομένα της. Μιας πρότασης η οποία μέχρι να γίνει οδηγία έχει δρόμο: θα πρέπει να συζητηθεί στο Ευρωκοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και να εγκριθεί. Η Κύπρος είναι μία από τις χώρες οι οποίες διεκδικούν πολιτιστικά αγαθά, τα οποία κλάπηκαν και πωλήθηκαν παράνομα: στην Αμερική, στην Ιαπωνία, στην Ευρώπη. Πρόκειται, ως γνωστόν, για εκκλησιαστικούς θησαυρούς κυρίως, οι οποίοι απομακρύνθηκαν από εκκλησίες στα κατεχόμενα. Ο διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου στη Λευκωσία, δρ Γιάννης Ηλιάδης, εκτιμά πως περί τις 25 χιλιάδες εικόνες εξαφανίστηκαν μετά την τουρκική εισβολή. Άλλοι κάνουν λόγο για 15-20 χιλιάδες εικόνες, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά, ξυλογραφίες, σταυρούς και άλλα εκκλησιαστικά αντικείμενα. Οι πλείστοι από τους θησαυρούς αγνοούνται, άλλοι έχουν εντοπιστεί και επαναπατρίστηκαν [χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των ψηφιδωτών της Κανακαριάς, των τοιχογραφιών της Συλλογής Μενίλ και η επιστροφή μιας εικόνας από τον Μπόι Τζορτζ]. Γνωστότερη και πιο μακροχρόνια είναι η υπόθεση διεκδίκησης των 350 περίπου αντικειμένων κυπριακής προέλευσης τα οποία εντοπίστηκαν μέσα σε τοίχους και πατώματα σε δύο διαμέρισμα που ενοικίαζε ο αρχαιοκάπηλος Αϊντίν Ντικμέν. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπενθυμίζει το θέμα της επιστροφής των εκκλησιαστικών αυτών κειμηλίων, τα οποία παραμένουν στα ειδικά αρχεία δικαστηρίων της εγκληματολογικής υπηρεσίας του Μονάχου από το 1997, οπότε εντοπίστηκαν και κατασχέθηκαν.

Έχουμε ακόμα δρόμο

"Οποιαδήποτε πρόνοια λαμβάνεται για να προστατεύσει την πολιτιστική κληρονομιά μιας χώρας, διευκολύνει το έργο μας", ανέφερε στο "Π" η Τασούλα Χατζητοφή, η οποία είχε συμβάλει στη σύλληψη του Ντικμέν από τη θέση της ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας για την Πολιτιστική Κληρονομιά και πρόξενος της Κύπρου στη Χάγη. Κληθείσα να σχολιάσει κατά πόσον η πρόταση της ΕΕ μπορεί να έχει αντίκρισμα στον δικαστικό αγώνα της Κύπρου για επαναπατρισμό αυτών των αντικειμένων, η κ. Χατζητοφή την αξιολόγησε θετικά, ξεκαθάρισε ωστόσο πως εκείνο που πρέπει κατ' αρχήν να γίνει, είναι να εναρμονιστούν όλα τα κράτη μέλη με τη σχετική νομοθεσία για την προστασία και την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών έκαστης χώρας. "Οι σχετικές διεθνείς συμβάσεις δεν έχουν καν υπογραφεί και επικυρωθεί από όλα τα κράτη", σημείωσε, τονίζοντας πως αυτό θα ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. "Βεβαίως, κάθε πρόταση που ισχυροποιεί τη νομοθεσία είναι θετική, έχουμε όμως πολύ δρόμο ακόμη". Τι λέει ο Πορφύριος Επικεφαλής της εκστρατείας επαναπατρισμού των κλεμμένων αντικειμένων της Κύπρου εκ μέρους της Εκκλησίας, είναι ο επίσκοπος Νεαπόλεως Πορφύριος, διευθυντής του γραφείου της Εκκλησίας της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο πανιερότατος Πορφύριος είναι θεολόγος και αρχαιολόγος, απόφοιτος των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης.
"Παρακολουθούμε από κοντά τη δίκη", σημείωσε ο ίδιος στο "Π", εξηγώντας ότι από το 2010 εκκρεμεί η έφεση του Ντικμέν στην απόφαση του γερμανικού δικαστηρίου για επιστροφή των αντικειμένων στην Εκκλησία της Κύπρου. "Η πλευρά του Τούρκου αρχαιοκάπηλου προβάλλει προσκόμματα", ανέφερε επίσης ο επίσκοπος. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο Αϊντίν Ντικμέν άλλαξε για τρίτη φορά σε τρία χρόνια τον δικηγόρο του, ενώ την απόφαση του Εφετείου καθυστέρησε και το γεγονός ότι... συνταξιοδοτήθηκε ο εφέτης και έπρεπε να ενημερωθεί για την υπόθεση ο επόμενος!
Η δίκη του Αϊντίν Ντικμέν ξεκίνησε το 2009, και όταν το 2010 λήφθηκε η απόφαση του δικαστηρίου για επιστροφή των αντικειμένων, ο ίδιος εφεσίβαλε την απόφαση. Θέτοντας συνεχώς εμπόδια, κατέληξε τον περασμένο Δεκέμβριο να ζητά εξώδικο φιλικό διακανονισμό. Ο αντιπρόσωπός του στο Ανώτατο Δικαστήριο ζήτησε ποσό ύψους 5-6 εκατ. ευρώ για να συναινέσει στην επιστροφή των αντικειμένων, η αξία των οποίων υπολογίζεται στα 70-120 εκατ. ευρώ.
"Φυσικά, δεν μπήκαμε σε αυτή τη λογική", σημείωσε ο Πορφύριος, και ο δικηγόρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Ένο Ένγκμπερς, δήλωσε πως η Κύπρος δεν δέχεται να προσφέρει οτιδήποτε στον Ντικμέν, παρά μόνο την απαλλαγή του από τις δικαστικές δαπάνες [περί τις 500 χιλιάδες ευρώ].

Απόφαση εντός Μαρτίου

"Αναμένουμε πολύ σύντομα την έκδοση της απόφασης του δικαστηρίου", δήλωσε στο "Π" ο εισαγγελέας Γιαννάκης Λαζάρου, ο οποίος χειρίζεται την υπόθεση εκ μέρους της Εισαγγελίας της ΚΔ. "Έχουμε υποβάλει γραπτά υπομνήματα και είχαμε ζητήσει όπως εκδοθεί απόφαση για τα αντικείμενα για τα οποία ο βυζαντινολόγος αποφάσισε ότι προέρχονται από την Κύπρο". Όπως εξήγησε ο Γ. Λαζάρου, μέρος των 350 αντικειμένων έχει αναγνωριστεί ήδη από ειδικό βυζαντινολόγο ως προερχόμενα από την Κύπρο. Υπάρχουν, όμως, αντικείμενα για τα οποία το δικαστήριο χρειάζεται περαιτέρω μαρτυρία ως προς την προέλευσή τους, για τα οποία θα οριστεί νέος εμπειρογνώμονας. Σύμφωνα με τον εισαγγελέα, η απόφαση για τα μη αμφισβητούμενα αντικείμενα αναμένεται να εκδοθεί εντός Μαρτίου.

Χωρίς τεκμηρίωση

"Πρόκειται για μια πολύπλοκη διαδικασία", εξηγεί ο Γ. Λαζάρου, δικαιολογώντας το μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι την περάτωση της δίκης. "Είναι πάρα πολλά τα αντικείμενα και πρέπει εμείς να αποδείξουμε από πού προέρχεται το κάθε αντικείμενο", επισημαίνει. [Στην πρόταση της Κομισιόν, η ανάθεση του βάρους της απόδειξης μετατίθεται στον νομέα, σε περίπτωση που ζητείται αποζημίωση. Συγκεκριμένα, όταν η επιστροφή του πολιτιστικού αγαθού διατάσσεται από εθνικό δικαστήριο -όπως στην περίπτωση της Κύπρου από το γερμανικό- και ο κάτοχος του αγαθού ζητεί αποζημίωση για την επιστροφή του -όπως στην περίπτωση του Ντικμέν- ο ίδιος θα πρέπει να αποδείξει ότι κατά τον χρόνο απόκτησης τού εν λόγω αγαθού, εξασφάλισε τη νόμιμη προέλευσή του]
Πάντως, είναι εξαιρετικά δύσκολη η απόδειξη προέλευσης των εκκλησιαστικών εικόνων, τοιχογραφιών, ψηφιδωτών και άλλων αντικειμένων από τις κατεχόμενες εκκλησίες της Κύπρου, καθώς μέχρι το 1974 δεν υπήρχε εκτεταμένη και καταγεγραμμένη τεκμηρίωση, ενώ πολλά αποδεικτικά στοιχεία χάθηκαν στη διάρκεια της τουρκικής εισβολής. Ακόμη, όμως, κι αν υπήρχαν, ως γνωστόν η πρόσβαση στις κατεχόμενες περιοχές ήταν αδύνατη.

Ο δρ Τόμας Κλάιν, δικηγόρος που εκπροσώπησε την Εκκλησία της Κύπρου στη δίκη για τη διεκδίκηση των ψηφιδωτών της Κανακαριάς το 1989, είχε εντοπίσει νωρίς το πρόβλημα της τεκμηρίωσης.Μιλώντας τον περασμένο Νοέμβριο στο "Π", είχε πει ότι "είναι δύσκολη η ταυτοποίηση αντικειμένων που δεν είναι φωτογραφημένα, είναι δύσκολη η εξεύρεσή τους, είναι δύσκολη η αναγνώριση όταν βρεθούν και βεβαίως είναι δύσκολη η διεκδίκησή τους".
Παρ'όλα αυτά, ο ίδιος δεν μπορούσε να αντιληφθεί γιατί έχει περάσει τόσος πολύς χρόνος χωρίς να υπάρχει έκβαση της δίκης. "Οι διαδικασίες στη Γερμανία, όπως σε κάθε χώρα, μπορεί να διαρκούν πολύ, όμως υπάρχει συντριπτική μαρτυρία για το ότι ο Αϊντίν Ντικμέν ήταν λαθρέμπορος έργων τέχνης", είπε.Μήπως, λοιπόν, δεν υπάρχει πολιτική βούληση; "Βεβαίως υπάρχει", απαντά ο Γ. Λαζάρου, διαβεβαιώνοντας ότι έχουν γίνει έντονα διαβήματα ώστε να επιστραφούν στην Κύπρο τα εν λόγω αντικείμενα. "Δεν υπάρχει οποιαδήποτε σκοπιμότητα", διευκρινίζει. "Τουλάχιστον για τη διαδικασία της έφεσης, έχει παρέλθει μια περίοδος δύο ετών που θεωρείται λογική". Ο Γ. Λαζάρου είπε ακόμη πως "η κάθε περίπτωση [σ.σ. αντικειμένου] πρέπει να αποφασίζεται με τα δικά της συγκεκριμένα γεγονότα".

ΑΠΟΨΗ

Το 1997, όταν εντοπίστηκαν στα διάφορα διαμερίσματα του Αϊντίν Ντικμέν περί τις 5 χιλιάδες πολιτιστικά αγαθά, ο "διάσημος" αρχαιοκάπηλος ήταν 60 ετών. Σήμερα είναι 75 ετών, κυκλοφορεί ελεύθερος και ζητά μερικά εκατομμύρια ευρώ ως αντάλλαγμα για να παραχωρήσει τα εν λόγω αντικείμενα. Όσοι έχουν παρακολουθήσει από κοντά τις διάφορες υποθέσεις επαναπατρισμού αντικειμένων, αναγνωρίζουν ότι η δίκη του Ντικμέν μοιάζει λίγο πολύ με το θέατρο του παραλόγου. Γνωρίζουν επίσης ότι ο εκλιπών Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Α' είχε δώσει προσωπικούς αγώνες για τη διεκδίκηση των εκκλησιαστικών θησαυρών, αγώνες που δεν δίνονται πια τόσο δυναμικά. Κάθε πόσο συζητείται στη δημόσια σφαίρα η επιστροφή αυτών των αντικειμένων από τη Γερμανία; Κάθε πόσο συζητείται η επιστροφή του "Κόσμου της Κύπρου", του Διαμαντή, από τη Θεσσαλονίκη; Κάθε πόσο ζητά η εκάστοτε πολιτική ηγεσία αυτό τον επαναπατρισμό;Όταν ρωτήθηκαν σχετικά από τον δικηγόρο ο οποίος εκπροσωπεί την Κύπρο στη δίκη του Ντικμέν, ούτε ο εισαγγελέας που χειρίζεται την υπόθεση, ούτε ο Πανιερότατος Πορφύριος ήταν βέβαιοι για το όνομά του. Πρόκειται για τον Ένο Ένγκμπερς, δικηγόρο στο δικηγορικό γραφείο Weiss Walter Fischer-Zernin στο Μόναχο. Ο ίδιος έχει ειδίκευση στο εμπορικό δίκαιο, το δίκαιο ακίνητης ιδιοκτησίας και το κληρονομικό δίκαιο. Και δεν έχει ειδίκευση σε θέματα διεκδίκησης πολιτιστικών αγαθών.

Είναι καιρός να σοβαρευτούμε. Ειδάλλως ας το ξεχάσουμε, να μην πληρώνουμε και δικαστικά έξοδα, εν μέσω κρίσης.