Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως / Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου
"Εργαζόμαστε πολλά χρόνια σε αυτό το έργο για να το αφήσουμε τώρα να καταρρεύσει", αναφέρει μεταξύ άλλων ο Χρίστος Πασσάς, αρχιτέκτονας και συνεργάτης στο αρχιτεκτονικό γραφείο της Ζάχα Χαντίτ, στο Λονδίνο
Επικεφαλής της ομάδας η οποία ανέλαβε την ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, τα έργα της οποίας ξεκίνησαν τον Φεβρουάριο 2012 και αναμενόταν να τελειώσουν σε 24 μήνες, ο Χρίστος Πασσάς δηλώνει αποφασισμένος για την ολοκλήρωση του έργου, παρά τα συνεχή προβλήματα, με τελευταίο τη διάλυση συνεργασίας του Δήμου Λευκωσίας με την εργοληπτική εταιρεία η οποία είχε αναλάβει την κατασκευή του έργου. Χωρίς καμιά διάθεση να απαντήσει σε δικές μας ερωτήσεις για αυτό το θέμα ή να σχολιάσει τις σημαντικές κατηγορίες που προσάπτει η εργοληπτική εταιρεία του Μιλτιάδη Νεοφύτου στο αρχιτεκτονικό γραφείο [γίνεται λόγος για 380 αναθεωρήσεις σχεδίων, για καθυστερήσεις στην έγκριση κινήσεων, για παραβίαση όρων του συμβολαίου σε ό,τι αφορά τα υλικά κ.λπ.], ο κ. Πασσάς διευκρινίζει: "Δεν υπάρχει διάθεση να αφήσουμε το θέμα να διαιωνίζεται. Αρχίσαμε τη δουλειά σε αυτό το έργο πριν 7-8 χρόνια. Περάσαμε από πολλές συμπληγάδες για να φτάσει το έργο μέχρι εδώ και ήμασταν ιδιαίτερα ευτυχείς όταν επιτέλους ξεκίνησε η κατασκευή του, η οποία είναι και το τελευταίο 25% της δουλειάς μας. Είναι το στάδιο στο οποίο παράγεται ουσιαστικά το τελικό προϊόν. Απ' αυτό το τελικό στάδιο, κάναμε μόλις το 20%. Έχουμε άλλο ένα 80% εργασιών, το οποίο πρέπει να διεκπεραιώσουμε στον μισό χρόνο απ' όσο είχαμε μέχρι στιγμής".
Ήδη την Πέμπτη 20 Μαρτίου προκηρύχθηκε η προσφορά για τη δημιουργία του υπόγειου χώρου στάθμευσης στη λεωφόρο Ομήρου και αύριο αναμένεται η προκήρυξη της προσφοράς για την κατασκευή της γέφυρας διέλευσης της πλατείας Ελευθερίας. Ο κ. Πασσάς θεωρεί πως οι εργασίες θα επαναρχίσουν το καλοκαίρι.
Οι αναθεωρήσεις
"Πρόκειται για αναπροσαρμογές τις οποίες ζήτησε το τμήμα Αρχαιοτήτων στη δυτική τάφρο: αφαιρέθηκαν κάποιοι τοίχοι πάνω στους οποίους θα γίνονταν κάποιες αλλαγές, αλλάξαμε κάποια κλιμακοστάσια, κάποια οικοδομικά τμήματα για εξοικονόμηση κόστους, αυξήσαμε το πράσινο, αναθεωρήσαμε κάποια θέματα φωτισμού γιατί υπήρχε σύσταση από το τμήμα Αρχαιοτήτων για να μην μπουν οποιοιδήποτε πάσσαλοι φωτιστικών πάνω στον προμαχώνα γιατί ήθελαν να μείνει καθαρός", αναφέρει ο κ. Πασσάς σχετικά με τις αλλαγές στις οποίες προχώρησε το αρχιτεκτονικό γραφείο όλο αυτό το διάστημα. "Εμείς θέλαμε να διαμοιράσουμε τον φωτισμό για να είναι πιο ομαλά διασκορπισμένο το φως. Δεν το δέχτηκαν αυτό στο τμήμα Αρχαιοτήτων. Έκτοτε οι τεχνολογίες για τα φωτιστικά έχουν αλλάξει ολοσχερώς, δυστυχώς ή ευτυχώς αλλάζουν ραγδαία. Σε κάθε περίπτωση, κάναμε τέτοιου είδους αναθεωρήσεις, οι οποίες ως επί το πλείστον δεν επηρέαζαν την πρόοδο των εργασιών. Ναι, κάποιες αλλαγές στο εργοτάξιο σίγουρα προκαλούνται, γιατί θέλεις να είσαι σε θέση να συνεργάζεσαι με τον εργολάβο σου. Ο εργολάβος για τον αρχιτέκτονα είναι το τεχνικό του τμήμα. Δεν μπορείς να είσαι σε αντιπαράθεση, για οποιοδήποτε λόγο". Ο αρχιτέκτονας επισημαίνει και την πολυπλοκότητα του ίδιου του έργου: "Είμαστε στο κέντρο μιας πόλης όπου οι εμπλεκόμενοι είναι πάρα πολλοί και με διαφορετικά λειτουργικά συμφέροντα. Είτε είναι ταξιτζήδες, καταστηματάρχες, πεζοί... Προσπαθείς να δώσεις μια ιεραρχία, μια προτεραιότητα στον τρόπο με τον οποίο λύνονται αυτά τα θέματα και προσπαθείς στο τέλος να έχεις ένα αποτέλεσμα το οποίο να είναι κάπως καλύτερο από εκείνο που είχαμε όταν ξεκινήσαμε".
Από μπάζα, πάρκο
"Ολόκληρη η τάφρος, μέχρι να γίνουν οι εκσκαφές, να αφαιρεθούν τα παλιόχορτα που ήταν μέσα στη μέση, ήταν ένας χώρος μπαζώματος. Υπήρχαν κάποιες διαδρομές σε πολύ κακή κατάσταση και κανένας δεν πήγαινε κάτω γιατί δεν υπήρχε λόγος. Δεν υπήρχε ασφάλεια ή ένας στοιχειώδης καθωσπρεπισμός για να μπορείς να πας κάτω, να κάνεις τι; Δεν υπήρχε λόγος. Αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο αυτό που χτίζεις αλλά και εκείνο που αφαιρείς. Επομένως αυτός ο διάδρομος που ανοίχτηκε και το πώς φαίνεται αυτό το μέρος του τείχους σήμερα, είναι ήδη ένα μεγάλο επίτευγμα. Παλιά δεν μπορούσες να δεις τίποτα, υπήρχε μια ψευτοπαιδική χαρά η οποία χρησιμοποιείτο μόνο τις γιορτές σαν ένας προσωρινός χώρος εκδηλώσεων. Με την ανάπλαση θα δημιουργηθεί ένα όμορφα σχεδιασμένο πάρκο πιστεύουμε, χωρίς πολλά εξεζητημένα πράγματα: θα έχει αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον αλλά δεν θα είναι σούπερ επιβλητικό. Θα υπάρχει η γέφυρα της πλατείας, ενδιαφέρουσα ανά το παγκόσμιο διότι είναι ουσιαστικά μια επιφάνεια η οποία αιωρείται πάνω από την τάφρο κατά κάποιο τρόπο και πάνω εκεί μπορούμε να κάνουμε προσωρινές εκδηλώσεις ανάλογα με το τι χρειαζόμαστε. Είναι εντελώς ευέλικτο το ντιζάιν αν και δεν είμαι 100% οπαδός της ευελιξίας. Σιγά-σιγά, όμως. Πρέπει πρώτα να γίνουν τα βασικά και μετά μπορούμε να συνεχίσουμε με τις επεμβάσεις για να γίνουν τα πράγματα καλύτερα". Ο ίδιος, πάντως, θεωρεί πως όταν η πλατεία τελειώσει και αρχίσει να χρησιμοποιείται, θα δώσει κάτι άλλο απ' εκείνο που έχει να προσφέρει η παλιά πόλη με τα μπαράκια, τα καφέ κ.λπ. "Πιστεύω πως θα χρησιμοποιείται περισσότερο την ημέρα παρά τη νύχτα. Θα έχει κανείς τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το πάρκο, να κάτσει κάτω από ένα δέντρο, στο γρασίδι, σε ένα χώρο ο οποίος παλιά δεν χρησιμοποιείτο καθόλου και τώρα θα μπορούν να γίνονται συναθροίσεις". Το πάρκο θα περιλαμβάνει αρκετά υδάτινα στοιχεία και δέντρα τα οποία έχουν επιλεγεί από την κυπριακή χλωρίδα.
Πλατεία χωρίς αυτοκίνητα
Σύμφωνα με τον κ. Πασσά, το αρχιτεκτονικό γραφείο Ζάχα Χαντίτ προχώρησε πριν από καιρό στην εκπόνηση μιας μελέτης με συγκοινωνιολόγους από το Ηνωμένο Βασίλειο, με τους οποίους "σεναριοποιήσαμε την κατάσταση του αστικού δικτύου της περιοχής και μπορέσαμε να δούμε με μαθηματικούς τρόπους τι σήμαινε το να υπάρχει δρόμος πάνω στην πλατεία και τι θα σήμαινε αν αφαιρείτο ο δρόμος". Το αποτέλεσμα της μελέτης κατέδειξε ότι ο δρόμος πάνω στην πλατεία Ελευθερίας ήταν απλά μια πάροδος, αντίθετα προς τους ουσιαστικούς άξονες ενός οδικού δικτύου, τους κύριους δρόμους οι οποίοι είναι αναντικατάστατοι, όπως για παράδειγμα είναι η λεωφόρος Στασίνου. Με αυτό το δεδομένο, ο κ. Πασσάς σημειώνει πως "για να γίνεται καλύτερη χρήση από τους πεζούς, είναι καλύτερα τα αυτοκίνητα -με εξαίρεση τα αυτοκίνητα πρώτης ανάγκης, όπως τα ασθενοφόρα για παράδειγμα- να αφαιρεθούν από την πλατεία. Δεν υπάρχει λόγος εκείνο το μικρό κομμάτι να είναι χώρος διακίνησης. Και μαθηματικά, όταν το ερευνήσαμε, είδαμε ότι είναι αμελητέα η επίδραση που έχει πάνω στο συνολικό δίκτυο. Υπάρχουν κυκλοφοριακά προβλήματα που έχουν σχέση με την πλατεία Σολωμού και την επέκτασή της, τη λεωφ. Ευαγόρου, αλλά όχι στην περιοχή καθαυτής της πλατείας Ελευθερίας. Σε κάθε περίπτωση, το ουσιαστικό είναι ότι θα μπορούσε να αφαιρεθεί, τουλάχιστον για τα ιδιωτικά οχήματα, ο δρόμος πάνω στην πλατεία Ελευθερίας, για να μπορεί εκείνος ο χώρος να στήνεται, για παράδειγμα, με εφήμερες κατασκευές και να έχει πάντα ένα εναλλασσόμενο ενδιαφέρον". Σ' αυτό το θέμα, το υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων φαίνεται πως έχει διαφορετική άποψη, αφού εξαρτάται και από μεγαλύτερες στρατηγικές για την πόλη. Γι' αυτό και έτσι όπως είναι σήμερα σχεδιασμένη η γέφυρα διέλευσης, επιτρέπει και στα αυτοκίνητα και στους πεζούς να μοιράζονται αυτή την επιφάνεια ενώ εύκολα θα μπορεί να αποκλείεται ο χώρος για εκδηλώσεις.
Η Λευκωσία ως μουσείο
"Νομίζω πως αυτό που έγινε με την παλιά Λευκωσία τα τελευταία δυο-τρία χρόνια είναι εξαίσιο", σημειώνει ο κ. Πασσάς, μιλώντας για την αναζωογόνηση της πόλης και την αυξημένη κίνηση του κόσμου. "Ο 'αντί-πολος' με τη λεωφ. Μακαρίου ήταν προβληματικός: ο αριθμός του κόσμου στη Λευκωσία δεν είναι τόσο πολύς για να μπορεί να διατηρεί δυο και τρία κέντρα ψυχαγωγίας και τώρα που υπάρχει αυτή η συγκέντρωση σε ένα πόλο, δίνει την αίσθηση ότι υπάρχει πυκνότητα, ότι κάτι συμβαίνει και είναι πολύ ωραίο να μπορείς να χρησιμοποιείς μ' αυτό τον τρόπο την παλιά πόλη".
Αναφερόμενος στην παλιά πόλη, περιλαμβανομένης και της πλευράς των κατεχομένων, "είναι σαν ένα ταξίδι στο παρελθόν, με τον καθεδρικό της Αγίας Σοφίας που τώρα είναι τζαμί, με τα λουτρά, το αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη και έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Νομίζω όμως ότι χρειάζεται ξανά εκείνη η διαφορά που δημιουργείται μεταξύ της ευελιξίας και μιας στρατηγικής που θα επέτρεπε είτε με σηματοδοτήσεις ή τη χάραξη κάποιων μονοπατιών μέσα στην πόλη, περιπάτων, να έχουν και ιστορικό περιεχόμενο. Να δεις την πόλη σαν ένα μουσείο ενδεχομένως, μέσα από το οποίο να μπορείς να βλέπεις αυτά τα μνημεία. Και να τα βλέπεις πιο συνειδητά".
Το τείχος ως προσόν
Η συζήτηση πάντα στη Λευκωσία, και όχι μόνο, είναι το πάντρεμα των παλιών με τα νέα στοιχεία. Ένα δείγμα είναι η πλατεία Ελευθερίας. Ρωτήσαμε τον κ. Πασσά αν το ενετικό τείχος της Λευκωσίας δέσμευσε τους αρχιτέκτονες στον τελικό σχεδιασμό. "Η δέσμευση δεν είναι πάντα 'πρόβλημα'. Μπορεί, αντίθετα, να είναι μια πολύ καλή προσέγγιση. Δεν ξέρω αν θα μου άρεσε να ασχολούμαι σαν αρχιτέκτονας με αυτό το θέμα πάντα, δηλαδή με την εισδοχή καινούργιων κτηρίων ή αρχιτεκτονικών επεμβάσεων σε ένα αρχαιολογικό χώρο, σε αυτό το έργο όμως έχει ενδιαφέρον. Το τείχος είναι προσόν για το συγκεκριμένο έργο, δεν είναι περιορισμός. Δεν είναι αντιφατική αλλά συμπληρωματική η σχέση του τείχους με την πλατεία. Εν τέλει, αν καταφέρουμε μια μέρα να ενώσουμε όλους τους προμαχώνες μαζί και όλες τις τάφρους σε ένα συνεχόμενο δακτύλιο που να είναι όλος ένα πάρκο με εναλλασσόμενες μορφές, θα ήταν ευχής έργο. Αυτό αξίζει στη Λευκωσία".
