Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως/φωτογραφία : Ελένη Παπαδοπούλου

Με πολλή δυσκολία και μετ' εμποδίων δόθηκε τελικά η πρεμιέρα της νέας παραγωγής της Κεντρικής Σκηνής ΘΟΚ με το έργο "Αύγουστος", στις 22 Μαΐου. Μια πολυαναμενόμενη παράσταση η οποία ωστόσο δεν θα ευτυχίσει να "ενηλικιωθεί", όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στη συνέντευξη που ακολουθεί ο σκηνοθέτης της, Νεόφυτος Ταλιώτης.

"Αυτά είναι τα ηρωικά, τα ανεξήγητα και τα μαγικά του θεάτρου και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε έναν πολύ μεγάλο επαγγελματισμό και ικανότητα των ανθρώπων του θεάτρου, ηθοποιών και τεχνικών. Όταν κάποια στιγμή χρειάζεται να αποδείξουν το μέγεθός τους. Κάτω από δύσκολες συνθήκες, να κάνεις αυτήν την παράσταση, είναι πάρα πολύ σημαντικό", σημειώνει ο ίδιος επαναλαμβάνοντας συχνά πως αυτό το "έργο χαρακτήρων" οφείλει την επιτυχία του στους ηθοποιούς που το φέρνουν σε πέρας.

Ο Νεόφυτος Ταλιώτης επιστρέφει μετά την τελευταία του σκηνοθετική δουλειά στον οργανισμό με το έργο Festen: ένα οικογενειακό δράμα το οποίο εκτυλίχθηκε γύρω από ένα τραπέζι φέρνοντας στην επιφάνεια βαθιά μυστικά παιδεραστίας, αυτοκτονιών, βίαιων συμπεριφορών. Έξι χρόνια μετά, αναλαμβάνει και πάλι το ανέβασμα ενός οικογενειακού δράματος, όπου η αλήθεια βρίσκει τον δρόμο της μέσα στον χρόνο των θαμμένων μυστικών. Η Βάιολετ είναι εθισμένη στα χάπια, υποφέρει από καρκίνο στο στόμα και φοβάται τον θάνατο. Ο αλκοολικός σύζυγός της δεν έχει πια λόγο ύπαρξης και η εξαφάνισή του είναι η αφορμή επανασύνδεσης της οικογένειας: έρχονται στο σπίτι η αδελφή της Βάιολετ και οι τρεις της κόρες. Μαζί και η βοηθός που είχε μόλις προσλάβει ο πατέρας πριν την εξαφάνισή του. Σε σχέση με το Festen, αυτήν τη φορά οι χιουμοριστικές ατάκες είναι ανακουφιστικά παρούσες.

Μ' αρέσει η ανίχνευση της παθογένειας μέσα στην οικογένεια και κατ' επέκταση στις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά πιο πολύ μέσα στην οικογένεια, στον εν αρχή χώρο. Ανιχνεύονται με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο οι ψυχές ενδοοικογενειακά. Εκεί βρίσκονται και τα μεγαλύτερα κρυμμένα μυστικά, εκεί βρίσκονται και τα μεγαλύτερα -ίσως- ψέματα που για κάποιους λόγους δεν λέγονται, εκεί βρίσκεται και η περίεργη ισορροπία γιατί μέσα σε μια οικογένεια είναι πολύ διαφορετικός ο τρόπος της γενικής ψυχολογίας που υπάρχει απ' ό,τι σε έναν επαγγελματικό χώρο, για παράδειγμα. Μ' ενδιαφέρει, λοιπόν, κάθε υπόθεση οικογενειακού δράματος και δυσλειτουργίας - που έχουν τις ρίζες τους στο αρχαίο δράμα.

Τι θέλει να πει, τελικά, αυτό το έργο;

Για μένα το πιο δυνατό κομμάτι έχει να κάνει με την αλήθεια που είναι μια από τις μεγαλύτερες αξίες την οποία επιζητούμε επίμονα πια και έχουμε μάθει να λέμε "ας μας πει κάποιος την αλήθεια, τέλος πάντων". Τώρα πια καταλαβαίνουμε ποια είναι η αξία της αλήθειας. Ότι είναι μέγιστη η αξία της και ότι κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες η αλήθεια αφορά αυτόν που την ακούει και όχι αυτόν που τη λέει: "Εγώ θα πω την αλήθεια, δική σου απόφαση είναι πώς θα τη χειριστείς". Και μέσα σ' όλη αυτή την οικογένεια, έναν Αύγουστο με ό,τι ακριβώς σημαίνει ένας Αύγουστος, με τις θερμοκρασίες να ανεβαίνουν και να υπάρχει αυτή η κατ' ανάγκην συνεύρεση της οικογένειας μετά την εξαφάνιση του πατέρα, ξυπνάνε εφιάλτες ενηλίκων μέσα σ' αυτό το σπίτι όπου καταλαβαίνουμε πολύ νωρίς τι γίνεται. Είναι τεράστια η θεματολογία του έργου. Και μετά την πρεμιέρα ήρθε πολύς κόσμος και μου είπε "μου θύμισε τη μάνα μου η Βάιολετ: κάνε αυτό, φόρα το άλλο, πώς έκανες έτσι τα μαλλιά σου;". Είναι πολύ ενδιαφέρον πως και σε αυτό αλλά και στο Festen όλα συμβαίνουν στην παρουσία σύσσωμης της οικογένειας, γύρω από ένα τραπέζι. Η οικογένεια μαζεύεται συνήθως γύρω από ένα τραπέζι. Και ξαφνικά φαίνεται ότι το τραπέζι έχει μια ιδιότητα "να ανοίγει όπως τα κοχύλια". Το τραπέζι λειτουργεί καταλυτικά στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι άνθρωποι. Αυτή η ξαφνική μεγαλύτερη συγκέντρωση και ομαδικότητα και ομαδοποίηση γύρω από το τραπέζι φαίνεται πως λειτουργεί με έναν τρόπο απελευθερωτικό αλλά και με έναν τρόπο μιας διαφορετικής ενέργειας στον τρόπο με τον οποίο θα ειπωθούν κάποια πράγματα.

Η αλήθεια είναι ότι, σκηνοθετικά, με είχε προβληματίσει πάρα πολύ η λύση του τραπεζιού: τόσο η διάταξη όσο και οι θέσεις που έπρεπε να κάθεται ο καθένας. Ο συγγραφέας τα θέλει διαφορετικά, θέλει το τραπέζι να είναι κάθετα στη σκηνή και στην κορυφή του τραπεζιού να κάθεται η Βάιολετ. Θεωρώ όμως ότι η κατά μέτωπον τοποθέτηση, που είδα πόσο αποτελεσματικά δούλεψε και στο Festen, αφήνει τους ανθρώπους ακάλυπτους. Είναι διαφορετικό να κάθομαι πλάι σε ένα τραπέζι και πολύ διαφορετικό να κάθομαι μπροστά, άρα να μένω ακάλυπτος και στο πεδίο βολής με έναν διαφορετικό τρόπο.

Το έργο αυτό έχει ανέβει μέσα σε ρεαλιστικούς χώρους, σχεδόν νατουραλιστικό. Η αλήθεια είναι ότι αυτήν τη φορά με τον Άγγελο Αγγελή, έναν σκηνογράφο με τον οποίο συνεργάζομαι τα τελευταία 30 χρόνια, ήταν η μόνη φορά που δεν συνέβη ό,τι συνέβαινε σε όλα τα προηγούμενα έργα: ο Άγγελος μού έφερνε ένα σχέδιο σκηνικού και του έλεγα 'καν' το'. Αυτήν τη φορά μπήκαμε σε μεγαλύτερη αλήθεια συζήτησης και φτάσαμε στο σημείο που κάποια στιγμή μου είπε 'δεν μπορώ να το κάνω'. Είπα 'εντάξει' και πηγαίνοντας να φύγει μου είπε 'θα σου δείξω κάτι τελευταίο'. Ήταν το προσχέδιο του σκηνικού που υλοποιήθηκε τελικά. Ο σκηνικός χώρος δεν έχει τίποτα συγκεκριμένο, δεν καθορίζει κανέναν χώρο σπιτιού παρά το ότι έχει αναφορά σε ένα σπίτι. Αυτό που μας ενδιέφερε περισσότερο ήταν να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο που να προβάλλει τοξικότητα, ένα άδειο, σκοτεινό, έρημο χώρο όπου οι ψυχές των ανθρώπων σε τέτοιους χώρους πια λειτουργούν. Και με μια τέτοια παράσταση όπου καθαρή πρόθεση ήταν η αφαίρεση και ο μινιμαλισμός, ώστε να μπορούν να δουλέψουν οι ηθοποιοί σε άλλες διαστάσεις και να μπορέσουν να διαχειριστούν -πολύ δύσκολα πρέπει να ομολογήσω- έναν χώρο όπως αυτός. Ο Άγγελος για άλλη μία φορά ξέρει με απίστευτη ικανότητα να δημιουργεί θέατρο.

Φαίνεται πως υπάρχει πολύ καλή συνεργασία μεταξύ σας.

Με τα χρόνια αποκτάς μια κοινή συναντίληψη. Ο Άγγελος δεν κάνει σκηνικά. Κάνει πρόταση σκηνοθεσίας. Το σκηνικό του είναι αυτό το οποίο αγκαλιάζει, φιλοξενεί μια σκηνοθεσία παρόλο που σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για ένα σκληρό σκηνικό. Και πάντα υπάρχει ένας βαθμός δυσκολίας αλλά αυτό κάνουμε. Όχι από μανιέρα αλλά από θέση. Το θέατρο αρθρώνεται με πάρα πολλούς τρόπους έτσι κι αλλιώς. Αυτό που πρέπει να έχει πάντοτε είναι τη μαγεία του και το πόσο ικανός είσαι να κάνεις διάλογο με τον θεατή. Εκεί δικαιώνονται όλα τα πράγματα. Ό,τι κι αν κάνουμε, ό,τι κι αν έχουμε στο μυαλό μας, η τελική δικαίωση βρίσκεται σε εκείνη τη στιγμή του διαλόγου. Σε εκείνη τη σιωπή κάτω, και στον λόγο απάνω.

Η αλήθεια είναι ότι δεν ήμασταν πολύ τυχεροί με την πορεία του έργου όσον αφορά το ανέβασμα και τη διάρκειά του. Συνέβησαν πολλά πράγματα και δυστυχώς ήταν πράγματα που είχαν να κάνουν με την υγεία των ανθρώπων. Με τον τρόπο και τον προγραμματισμό του ΘΟΚ δεν μπορούσαν να υπάρχουν άλλες παραστάσεις. Δεν ξέρω καν τι σκέφτεται το διοικητικό συμβούλιο του ΘΟΚ. Προσωπικά θα ήθελα πολύ να το ξαναδώ στη σκηνή και κυρίως αξίζει να του δοθεί χρόνος ενηλικίωσης.

Αυτό αφορά ένα σύστημα το οποίο πρέπει να εφαρμόζεται. Τα συστήματα είναι αυτά που στην ουσία είναι έτοιμα να προβλέψουν την οποιαδήποτε απώλεια. Τα συστήματα διασφάλισης, ελέγχου. Αυτό πρέπει να αναπτυχθεί. Απουσιάζει κάποιος ηθοποιός; Γίνεται αυτό ή το άλλο. Είναι θέμα διαδικασίας. Όλες οι δουλειές έτσι πρέπει να γίνονται. Αυτό που έγινε φέτος και έχει κοστίσει στον οργανισμό χρόνο και χρήμα, έπρεπε να είναι σε θέση την επόμενη φορά να ξέρουν τι πρέπει να γίνει. Θα μπορούσε να συμβεί κάτι άλλο: τρεις μέρες πριν από την πρεμιέρα να καεί το σκηνικό, ο μη γένοιτο. Τι κάνεις σε μια τέτοια περίπτωση; Έχω δεύτερο σκηνικό; Αυτό, όμως, θα πει διεύθυνση και διοίκηση: οι διευθύνσεις και οι διοικήσεις φτιάχνουν συγκεκριμένο, καταγεγραμμένο, πρακτικό οδηγό, και το θέατρο είναι πράξη, παρόλο που ξεκινά από τον εν αρχή Λόγο. Η διεύθυνση και διοίκηση ενός οργανισμού είναι καθημερινή πρακτική.

Με την ευχή να βρεθούνε οι άνθρωποι που με γνώση, με πείρα, με αγάπη, με πάθος, με ήθος και με το γαμώτο της υπόθεσης και τσαμπουκά, αυτό το πράγμα που λέγεται θέατρο, να το πάρουν εκεί που του αξίζει. Γιατί ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου είναι ένα σπουδαίο, τεράστιο θέατρο με ιστορία καταγεγραμμένη την οποία δεν μπορεί κανείς να διαγράψει και δεν έχει το δικαίωμα να διαγράψει, όχι από την πλευρά της ιστοριολαγνείας, αλλά από πλευράς συνέχειας. Ο ΘΟΚ δεν έχει το δικαίωμα να κάνει κακές παραστάσεις. Δεν μπορεί να το επιτρέπει αυτό στον εαυτό του ο οργανισμός. Αποτυχίες πάντα θα υπάρχουν. Όμως, θα πρέπει να υπάρχουν οι άνθρωποι εκεί που θα αναλαμβάνουν την ευθύνη για να διασφαλίζεται το μέγιστο του αποτελέσματος.

Είναι ένας οργανισμός ο οποίος επιχορηγείται από τα λεφτά αυτού του κράτους, και τα λεφτά φέρνουν αποτέλεσμα. Είμαι από τους ανθρώπους που το πιστεύουν αυτό. Δεν είμαι απ' εκείνους που λένε πως με αγάπη και κόπο όλα γίνονται. Πρέπει να επενδύσεις και η τέχνη θέλει λεφτά. Η δημιουργία θέλει λεφτά. Μακάρι να μπορούν να συνεχίσουν οι άνθρωποι να αμείβονται καλά μέσα σε αυτές τις συνθήκες. Που, παρ' όλες τις περικοπές, θεωρώ ότι συνεχίζουν να αμείβονται καλά οι άνθρωποι στον Θεατρικό Οργανισμό: μπορεί όχι τόσο καλά όσο παλιά, αλλά συνεχίζουν να αμείβονται καλά. Οι άνθρωποι αυτοί αξίζουν τα λεφτά τους και με το παραπάνω. Έχουν μέγεθος ψυχής, έχουν μέγεθος ευθύνης, μέγεθος δημιουργίας και ικανότητας και πραγματικά το αξίζουν. Έχει σπουδαίους ηθοποιούς ο ΘΟΚ. Είναι σπουδαίες μονάδες που φτιάχνουν αυτό το σύνολο.