Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως

Τριάντα δύο χρόνια μετά την πρώτη ανάγνωση του κειμένου «Μια εποχή στην κόλαση», ο Γιώργος Χριστιανάκης κατάφερε να ολοκληρώσει τη μουσική προσέγγιση του κειμένου και την παρουσιάζει για πρώτη φορά ζωντανά σε Λευκωσία και Λεμεσό.

Από το 2000 δεν έχει έρθει στην Κύπρο. Το μιλένιουμ σημάδεψε την τελευταία συναυλία του σχήματος Τρύπες, με το οποίο ο Γιώργος Χριστιανάκης βρέθηκε στη χώρα μας. Σήμερα επιστρέφει με πνεύμα εξίσου ανήσυχο, συνοδευόμενος από μια παρέα εξαιρετικών μουσικών [με κάποιους από τους οποίους συμμετείχε σε εκείνη τη συναυλία] για να παρουσιάσει την «Εποχή στην Κόλαση». Πρόκειται για την πρώτη ζωντανή παρουσίαση μιας μουσικής σύνθεσης του Χριστιανάκη, βασισμένη στο ομότιτλο ποιητικό κείμενο του Αρθούρου Ρεμπώ, έτσι όπως το μετέφρασε ο Χριστόφορος Λιοντάκης.
«Αυτό το κείμενο του Ρεμπώ το είχα διαβάσει γύρω στο 1982, δηλαδή μετά την εφηβεία μου. Μου είχε κάνει πολλή εντύπωση και είχα ξεκινήσει -παράλληλα με τα συγκροτήματα και τη μουσική που έγραφα για θεατρικά σχήματα της πόλης- να γράφω μουσική πάνω σ’ αυτό το κείμενο, σαν άσκηση για το πώς μπορεί ο λόγος έξω από τον στίχο να συνδυαστεί με μουσική. Η πρώτη προσπάθεια ήταν ατυχής αλλά το είχα στο πίσω μέρος του μυαλού μου και για τριάντα χρόνια επανερχόμουν. Ήταν μια μόνιμη ασχολία να εντρυφήσω σ’ αυτό το κείμενο. Την τέταρτη φορά που το επιχείρησα, το τέλειωσα. Το άκουσα και είπα ότι... δεν το ‘χω! Μετά βρέθηκε στα χέρια μου η μετάφραση του [Χριστόφορου] Λιοντάκη -το 2008 ή 2007, δεν θυμάμαι- και αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον μου».

Γιατί τόση εμμονή με ένα κείμενο; Όπως σημειώνει στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης του κειμένου του Αρθούρου Ρεμπώ ο μεταφραστής Χρ. Λιοντάκης, «είναι ένα κείμενο αναμφίβολα διαχρονικό, αλλά ιδιαίτερα κοντινό στην εποχή μας. Σήμερα που όλα παγκοσμιοποιούνται κι οι αποχρώσεις σβήνουν στη μεταμοντέρνα ύφεση και αφωνία το "Μια εποχή στην κόλαση" ίσως να είναι το κατεξοχήν όχημα για μια καινούργια περιπέτεια, κολασμένη ή παραδείσια, διόλου πάντως χλιαρή και γκρίζα». Και όπως αναφέρει ο Γιώργος Χριστιανάκης, ο οποίος για τριάντα χρόνια -με διαλείμματα- καταπιάστηκε με αυτό το έργο, «καταρχάς είναι ένα εξαιρετικό κείμενο, εμβληματικό, που 140 χρόνια μετά είναι τόσο ζωντανό και επίκαιρο σαν να το έχει γράψει χθες στην κυριολεξία. Είναι εντυπωσιακό, επίσης, το ότι ο Ρεμπώ το έγραψε σε ηλικία 19 ετών. Το σκέφτομαι ακόμα και μου φαίνεται απίστευτο πως αυτός ο λόγος, αυτό το παραλήρημα, αυτή η κριτική σκέψη γύρω από πολλά πράγματα, γύρω από την εξουσία, τον έρωτα, έρχεται από έναν άνθρωπο που ξεκίνησε να το γράφει στα 17 του. Είναι ένα κείμενο που αφορά την ανθρώπινη φύση, που μιλά μέσα σου και λογικά σε ενεργοποιεί σαν άνθρωπο. Δεν είναι απλή ανάγνωση ενός λογοτεχνήματος. Είναι ένα ψυχομάχημα το οποίο καταθέτει ο Ρεμπώ χωρίς δεύτερες σκέψεις, χωρίς ξεσκονίσματα».
Ρωτώ αν αυτό το κείμενο θα μπορούσε έτσι κι αλλιώς να γραφτεί από κάποιον που έχει «κατασταλάξει» στη ζωή του και αν, εν τέλει, είναι λογικό όλο αυτό το ‘παραλήρημα’ και τα ερωτήματα για τη ζωή να προέρχονται από έναν νέο άνθρωπο. «Το καταστάλαγμα είναι σχετικό για τον καθένα. Είναι μικρή η ζωή για να κατασταλάξεις. Για μένα η ζωή είναι να πηγαίνεις κάθε φορά λίγο παραπέρα, να κάνεις ταξίδια, να μην σε απασχολεί η σιγουριά της επιστροφής. Έτσι νομίζω πως αξίζει η ζωή».

«Είχα να κάνω με δυο ποιητές»

Ο τελευταίος σταθμός στην κοινή διαδρομή του Γιώργου Χριστιανάκη με το κείμενο του Ρεμπώ ξεκίνησε λόγω της μετάφρασης του κειμένου από τον Χριστόφορο Λιοντάκη. «Πήρα τον ίδιο τηλέφωνο και ζήτησα την άδειά του να δουλέψω πάνω στο έργο του. Έτσι ξεκίνησε το καινούριο ταξίδι που ευοδώθηκε και ολοκλήρωσα μια διαδρομή σε αυτό το κείμενο», σημειώνει ο Γ. Χριστιανάκης, επισημαίνοντας πως ο Λιοντάκης, ως ποιητής ο ίδιος, έδωσε μια υπέροχη διάσταση στο κείμενο και μια πολύ ωραία γλώσσα. «Είχα να κάνω με δυο ποιητές. Έτσι ένιωθα».

Η σημασία της μετάφρασης στην προκειμένη περίπτωση καταδεικνύει πόσο η κάθε λέξη και το ύφος μετρούν στην αναμέτρηση ενός μεταφραστή με το κείμενο που έχει μπροστά του. Γι’ αυτό, άλλωστε, υπάρχουν καλές και κακές μεταφράσεις βιβλίων, ποιημάτων, κειμένων. «Η μετάφραση είναι το άλφα και το ωμέγα - ο Χριστόφορος κράτησε σχεδόν ατόφιο τον Λόγο του Ρεμπώ και μπόρεσε και τον έδωσε με μια γλώσσα ζωντανή, σημερινή, καθόλου πέτρινη, καθόλου περιγραφική, και με βοήθησε να κάνω αυτό που ήθελα, να προκύψει ένας ηχόκοσμος. Το κείμενο είναι αυτόνομο, ένα αριστούργημα από μόνο του. Απλά εμένα μου δημιούργησε έναν κόσμο άλλου τύπου - έναν ηχόκοσμο της εποχής».

Λόγος και μουσική

Ο Γιώργος Χριστιανάκης από την ηλικία των 21 ετών ηχογραφούσε σε στούντιο και έπαιζε ζωντανά μουσική με γνωστά συγκροτήματα της ελληνικής μουσικής σκηνής, όπως οι «Τρύπες», οι «A PRIORI», οι Blues Wire κ.ά. Aπό το 1984 συνθέτει μουσική για το θέατρο, τον κινηματογράφο, βίντεο αρτ, εικαστικές εγκαταστάσεις και χορό. Έχει γράψει μουσική για περισσότερες από εβδομήντα θεατρικές παραστάσεις, τόσο του σύγχρονου όσο και του κλασικού ρεπερτορίου. Tο 2000, μάλιστα, πήρε το βραβείο Mουσικής Θεάτρου για τη μουσική της παράστασης «Γέρμα» στο Eθνικό Θέατρο.
Έχει γράψει μουσική για παραστάσεις που είδαμε στην Κύπρο, γι’ αυτό και γνωρίζει καλύτερα το θεατρικό παρά το μουσικό κοινό της χώρας μας, για το οποίο μάλιστα έχει πολύ καλές εντυπώσεις. Όσο για τη διαδικασία σύνθεσης μουσικής για μια θεατρική παράσταση, «είναι μια διαδικασία γνωστή όπου δεν λειτουργείς μόνος αλλά με τους ηθοποιούς, τους σκηνοθέτες, τους σκηνογράφους. Η δουλειά του συνθέτη στο θέατρο μπορεί να ανατραπεί από την εξέλιξη των προβών και τελειώνει με τη γενική πρόβα. Η δουλειά στον κινηματογράφο και τώρα, με τον Ρεμπώ, είναι πιο μοναχική. Για το σινεμά, γράφεις πάνω στην εικόνα. Όσο για τον Ρεμπώ, ξεκίνησε ως μια μοναχική δημιουργία όποτε είχα τον χρόνο. Δεν ήταν μια ‘παραγγελία’, δεν είχα το άγχος ότι πρέπει να παραδώσω κάτι. Κι έτσι μου πήρε τόσα χρόνια για να ρίξω τον τοίχο που ύψωσε μπροστά μου το κείμενο».

Εγώ είναι ο άλλος

«Στην ουσία, το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου του Ρεμπώ είναι ένας παραληρηματικός λόγος -η ροή του λόγου του είναι τόσο άμεση και ειλικρινής που είναι σαν να το έγραφε κάποιος άλλος τη στιγμή που το έγραφε αυτός- είναι ένας παραληρηματικός λόγος που δεν έχει προδιάθεση να μελετήσει αυτά που θα γράψει. Τα γράφει εκείνη την ώρα». Σύμφωνα με τον Γ. Χριστιανάκη, «αυτό το παραλήρημα είναι τόσο καθαρό και δίνει με τρομερή λεπτομέρεια την ψυχοσύνθεση αυτού του ανθρώπου. Κι εμείς, όταν είμαστε σε αναζήτηση, ψάχνουμε να βρούμε κάποιον άλλο. Αλλά ας μην ακούγονται όλα αυτά βαρύγδουπα. Θέλω να τονίσω ότι είμαι ένας μέσος αναγνώστης που πήρε ένα βιβλίο και το διάβασε και ως μέσος αναγνώστης ασχολήθηκα μ’ αυτό και θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ εύκολο για τον κόσμο το άκουσμα. Δεν έχω κάνει κάτι εξειδικευμένο ή πανεπιστημιακού επιπέδου, στείρο και ακαδημαϊκό αλλά ζωντανό».
Στη ζωντανή παρουσίαση του δίσκου με τον τίτλο «Μια εποχή στην κόλαση», η μουσική θα συνοδεύεται από προβολές εικόνων που έχουν να κάνουν με την εγκατάλειψη, με την παντελή ανθρώπινη απουσία, εκτός από κάποια σημεία όπου υπάρχει μια χορογραφία. Οι προβολές θα λειτουργούν σαν φωτισμός της παράστασης, δεν θα υπάρχουν δηλαδή συναυλιακά φώτα και ο λόγος σε ένα μεγάλο μέρος του και όπου θα ακούγεται θα είναι αφηγήσεις του ίδιου του Χριστιανάκη ή ηχογραφημένος, με τη φωνή του Γιάννη Αγγελάκα, στα έμμετρα ποιήματα του κειμένου. «Ξέρετε, δεν πίστευα πως θα μπορούσαμε να στήσουμε αυτό το πράγμα ζωντανά και είμαι πολύ χαρούμενος που, με τη βοήθεια των παιδιών, μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα. Όταν το έριξαν σαν ιδέα εγώ τους κοιτούσα».
Ο Γιώργος Χριστιανάκης στο πιάνο, στα πλήκτρα, στα κρουστά και στην αφήγηση, θα συνοδεύεται από τους Μπάμπη Παπαδόπουλο στις κιθάρες, Φώτη Σιώτα στο βιολί και στη βιόλα, Μιχάλη Βρέττα στο βιολί, Τάσο Μισυρλή στο τσέλο, Βασίλη Μπαχαρίδη στα τύμπανα και στα κρουστά, Χρήστο Χαρμπίλα στα ηλεκτρονικά και στα κρουστά και Τίτο Καργιωτάκη στην κονσόλα ήχου, στο μπάσο και στις λούπες. Τα οπτικά ανέλαβε ο Γιάννης Πειραλής.

+ Παραστάσεις στις 21 Σεπτεμβρίου στην Κεντρική σκηνή ΘΟΚ στη Λευκωσία και στις 22 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Ριάλτο Λεμεσού. Εισιτήρια προς 10 και 5 ευρώ [φοιτητές, στρατιώτες, συνταξιούχοι]. Προπώληση εισιτηρίων www.soldouttickets.com, σε όλα τα περίπτερα SoEasy και στο περίπτερο TimeOut στην Πάφο. Πληροφορίες τηλ. 70002212.