Natascha Sadr Haghighian: μεταξύ τόπων

Ελένη Παπαδοπούλου Δημοσιεύθηκε 27.1.2020

«Έχω εγκαταλείψει την ιδέα της καταγωγής [ ] επειδή η έννοια της στις μέρες μας χρησιμοποιείται με τέτοιο τοξικό τρόπο» σημειώνει μεταξύ άλλων η καλλιτέχνιδα που χρησιμοποιεί τις πολλαπλές ταυτότητες ως μέρος της δουλειάς της

Η Natascha Sadr Haghighian εκπροσώπησε τη Γερμανία στην Μπιενάλε Βενετίας 2019 που ολοκληρώθηκε τον περασμένο Νιόβρη. Με το ιδιαίτερα πολιτικό της έργο, η καλλιτέχνιδα χρησιμοποιεί την περφόρμανς, την εγκατάσταση, τον ήχο και τον λόγο για να εξερευνήσει θεματικές που αφορούν τον πολιτισμό, την ταυτότητα και την έννοια του ανήκειν. Βρέθηκε στην Κύπρο στο πλαίσιο του φόρουμ της έκθεσης Hypersurfacing στο Κέντρο Τεχνών NiMAC, όπου παρουσίασε τη δουλειά της στις 23 Ιανουαρίου και πραγματοποίησε, παράλληλα, ένα τετραήμερο εργαστήρι με τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση: τους Ραΐσα Αγγελή, Ναταλί Γιαξή, Στέλιο Καλλινίκου, Λητώ Κάττου, Φάνο Κυριάκου, Ορέστη Λαζούρα, Μαρίνα Ξενοφώντος, Νάγια Σάββα, Κωνσταντίνο Ταλιώτη, Μαρία Τουμάζου, Λεόντιο Τουμπουρή και Peter Eramian.

Ποιος είναι ο στόχος του εργαστηρίου για εσάς και τι επιθυμείτε να αποκομίσουν οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες;

Η επιμελήτρια της έκθεσης Hypersurfacing Μαρίνα Χριστοδουλίδου με προσκάλεσε έχοντας την ιδέα να έρθω σε επαφή με την έκθεση και την πρακτική των καλλιτεχνών που συμμετέχουν και να δώσω έπειτα τη δική μου οπτική για την έννοια της υπερεπιφάνειας: τι είναι μια επιφάνεια, τι σημαίνει όταν κάτι γίνεται εμφανές.

Συζητούσαμε αυτές τις έννοιες. Για παράδειγμα χθες διαβάσαμε ένα κείμενο που ίσως είναι ένα είδος εκτροπής από την άμεση έννοια της υπερεπιφάνειας όπως αντιμετωπίζεται στην έκθεση, μετακινώντας τη σε άλλα πεδία. Διαβάσαμε το κείμενο του Rijin Sahakian με τίτλο «Εξόρυξη, Εξέγερση» κοιτάζοντας την εξόρυξη ως έναν τρόπο ανάδυσης, έναν μάλλον βίαιο τύπο ανάδυσης και στη συνέχεια συζητήσαμε τι σημαίνει όταν έρθει κάτι στην επιφάνεια οικειοθελώς ή όταν τραβηχτεί/εξαχθεί. Αυτό ήταν κάτι που θεωρούσα σημαντικό για μένα, επειδή η εξόρυξη παίζει μεγάλο ρόλο στους τόπους που με ενδιαφέρουν.

Ο Κωνσταντίνος Ταλιώτης, Στέλιος Καλλινίκου, Μαρίνα Ξενοφώντος , Natascha Sadr Haghighian και Πήτερ Εραμιάν κατα τη διάρκεια του εργαστηρίου στο χώρο της έκθεσης Hypersurfacing στο Nimac.

Δεν πιστεύω ότι ένα εργαστήρι τεσσάρων ημερών πρέπει να επικεντρωθεί στην παραγωγή, ιδιαίτερα εάν πρόκειται για ένα εννοιολογικό θέμα και πιστεύω οι καλλιτέχνες έκαναν μια φανταστική δουλειά ανταποκρινόμενοι στην έννοια που έθεσε η Μαρίνα. Επίσης πιστεύω ότι βρίσκονται σε ένα σημείο της πρακτικής τους όπου δεν χρειάζονται κάποιον να τους ενθαρρύνει για παραγωγή με αυτόν τον τρόπο. Δεν χρειάζεται να τους διδάξω πώς να κάνουν τα πράγματα. Είναι περισσότερο μια συζήτηση και μια ανατροφοδότηση και νομίζω το αποτέλεσμά της με κάποιο τρόπο θα αντηχήσει σε αυτό που θα κάνουν στη συνέχεια.

Τι προκλήσεις αντιμετωπίζετε στη δική σας δουλειά; Ποιες κοινές προκλήσεις νομίζετε ότι αντιμετωπίζουν καλλιτέχνες που ασχολούνται με πολιτικά ζητήματα;

Νομίζω ότι ζούμε σε καιρούς όπου είναι μάλλον δύσκολο να μην ασχοληθούμε με πολιτικά ζητήματα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, είτε αυτά εντάσσονται άμεσα στη δουλειά μας είτε διαμορφώνουν απλώς τις συνθήκες. Είμαι πολύ προνομιούχα να έχω διπλή υπηκοότητα και το γερμανικό διαβατήριο είναι πολύ προνομιούχο σε ό,τι αφορά την κινητικότητα, όμως πολλοί φίλοι μου πρέπει να υποβάλλουν διαρκώς αίτηση για βίζα για να συμμετέχουν σε εκθέσεις. Θα έλεγα ότι αυτό είναι ένα πολιτικό ζήτημα, επομένως υπάρχουν πολλά επίπεδα στη δουλειά των καλλιτεχνών. Και αν με ρωτάς, προσωπικά αυτά τα θέματα με ενοχλούν και με απασχολούν πολύ. Υπάρχουν διαφορετικά ζητήματα κινητικότητας για διαφορετικούς καλλιτέχνες.

Ιδέα της συλλογικότητας: Ιδιαίτερα τώρα που όλα είναι διαιρεμένα και οι άνθρωποι φαίνεται να πιστεύουν ότι θα είναι καλύτερα χωρίς αλληλεγγύη, είναι σημαντικό να αναπτυχθούν δομές που να ενθαρρύνουν την ευαισθησία για τον άλλο και τη διαφορετικότητα

Σύμφωνα με τη Wikipedia γεννηθήκατε στην Τεχεράνη. Η ιρανική καταγωγή σας επηρέασε με κάποιο τρόπο τη δουλειά σας;

Έχω εγκαταλείψει την ιδέα της καταγωγής. Δεν ενδιαφέρομαι για την καταγωγή, επειδή η έννοια της στις μέρες μας χρησιμοποιείται με τέτοιο τοξικό τρόπο, όπως διαπιστώνουμε παρατηρώντας την άνοδο νέων εθνικιστικών κινημάτων. Θα προτιμούσα να είμαι μεταξύ τόπων και η αίσθηση του ανήκειν για μένα βρίσκεται περισσότερο στην ιδέα της ίδιας της συλλογικότητας, μιας συλλογικότητας πλανητικής κλίμακας. Ότι είμαστε σε αυτόν τον πλανήτη με διαφορετικούς ανθρώπους αλλά και με άλλες μορφές ζωής και πρέπει να κατανοήσουμε επειγόντως αυτή την κατάσταση αντί να μας απασχολεί η κατανόηση της καταγωγής και της προέλευσής μας. Ίσως αυτό να είναι ένας προκλητικός τρόπος να το θέτω για τους ανθρώπους που αισθάνονται ότι η καταγωγή τους είναι κάτι καθοριστικό στην ταυτότητά τους και δεν θέλω να το αμφισβητήσω καθόλου. Αλλά, μεγαλώνοντας ανάμεσα σε δύο χώρες τουλάχιστον, έμαθα να βλέπω ως ποιότητα το να έχεις διαφορετικές προοπτικές. Η δουλειά μου επηρεάζεται πάντοτε από όλα αυτά τα πράγματα. Οι προοπτικές που γνωρίζεις σε προσωπικό επίπεδο πάντα σε διαμορφώνουν. Για μένα είναι πιο περίπλοκο από το να λέω ότι η καταγωγή μου είναι σε ένα μέρος. Και νομίζω ότι είναι κάτι που δίνει βάση στη δουλειά μου.

Γιατί υπάρχει αυτό το παιγνίδι με την ταυτότητα στη δουλειά σας;

Η ταυτότητα έχει χρησιμοποιηθεί πολιτικά με τοξικό τρόπο, δεν θέλω να την απορρίψω καθόλου, είμαι αρκετά προσεκτική με τον φετιχισμό της, έτσι η σημασία του να παίζω μ’ αυτήν είναι μια υπενθύμιση ότι τίποτα δεν είναι γραμμένο σε πέτρα, αυτό είναι ίσως το κίνητρο. Έναυσμα έδωσαν και κάποιες πολύ ανιαρές δομές του συστήματος της τέχνης, με το βιογραφικό του καλλιτέχνη να είναι μια από αυτές. Την πρώτη φορά που έπρεπε να παραδώσω ένα βιογραφικό, αισθάνθηκα ότι ήταν ένα τόσο βαρετό και άθλιο πράγμα. Σκέφτηκα «αυτό με βάζει σε μια πολύ κακή διάθεση, γιατί πρέπει να το κάνω;». Τότε ξεκίνησα καταγράφοντας τις διαφορετικές δουλειές που είχα κάνει ή τις ασθένειες που είχα σε ένα είδος εναλλακτικού βιογραφικού σημειώματος και στη συνέχεια άρχισα να ρωτώ φίλους αν θα μπορούσα να δανειστώ το βιογραφικό τους μεταφέροντάς το στη συνέχεια σαν ιδέα σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα, το Bioswop.net, όπου καλλιτέχνες και όχι μόνο θα μπορούσαν να ανταλλάξουν βιογραφικά. Ήταν ένα έργο μέσα από το οποίο αντιμετώπισα με παιχνιδιάρικο τρόπο και χιουμοριστική διάθεση αυτές τις δομές. Για την Μπιενάλε Βενετίας η απόφαση της προσαρμογής του ονόματός μου (από Natascha Sadr Haghighian σε Natascha Suder Happelmann) ήταν ένας χιουμοριστικός τρόπος για να δείξω την προθυμία μου να ενταχθώ στη γερμανική κοινωνία, αλλάζοντας το όνομά μου έτσι ώστε να είναι ευκολότερο για το γερμανικό κοινό να το προφέρει. Οπότε ήταν ένας αστείος τρόπος για να μιλήσω για το θέμα της ενσωμάτωσης που είναι μάλλον φορτισμένο στη Γερμανία. Η πέτρα στο κεφάλι ήταν σίγουρα η ανάγκη για χιούμορ για το ότι επιλέχθηκα να βρεθώ σε μια θέση με μεγάλη προβολή στην οποία αναμένεται να αντιπροσωπεύσει κανείς μια εθνική ταυτότητα ή μια χώρα. Δεν ένιωθα άνετα να ταυτιστώ με αυτό και το δεύτερο πράγμα είναι ότι δεν μου αρέσει να με φωτογραφίζουν, έτσι ήταν ένας τρόπος να μην φαίνομαι δύσκολη ζητώντας «Παρακαλώ μην με βγάλετε φωτογραφία» αλλά το αντίθετο «Παρακαλώ, βγάλτε όσες φωτογραφίες θέλετε, δεν με νοιάζει».

Είναι ένας τρόπος για σας να πάτε ενάντια σε αυτό το σύστημα;

Δεν είμαι σίγουρη αν έχει νόημα το να πηγαίνεις ενάντια σε κάτι ενώ είσαι μέσα σε αυτό. Γι’ αυτό προσπαθώ πάντα να βρω άλλους τρόπους υπονόμευσης ή κατοπτρισμού του συστήματος στο οποίο βρίσκομαι. Το σύστημα τέχνης είναι μέρος του συνολικού συστήματος στο οποίο βρισκόμαστε, που είναι κατά κάποιο τρόπο ένα μείγμα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, της κοσμικής αποικιοκρατίας, του φασισμού και άλλων μορφών που βέβαια εισέρχονται στο σύστημα της τέχνης. Έτσι, περισσότερο ζητώ από το σύστημα να «χορέψει» μαζί μου αντί να έρθω αντιμέτωπη με αυτό.

Το Bioswop δημιουργήθηκε το 2004. Λαμβάνοντας υπόψη τις σημαντικές τεχνολογικές αλλαγές από τότε μέχρι σήμερα θα κάνατε κάτι διαφορετικό εάν το δημιουργούσατε το 2020;

Το Bioswop είναι ένα απολίθωμα του διαδικτύου. Αν έκανα μια νέα έκδοση σήμερα, θα δημιουργούσα μια εφαρμογή που να αποτελείται από αλγόριθμους οι οποίοι θα συνθέτουν ένα βιογραφικό με όσα δεδομένα βρίσκει ο χρήστης διαδικτυακά, με τη δυνατότητα να καθορίζει το ποσοστό της ακρίβειας που θέλει. Για παράδειγμα, οι πληροφορίες σε ένα βιογραφικό θα μπορούσαν να έχουν 51% ακρίβεια και τα υπόλοιπα να είναι τυχαίες πληροφορίες από το διαδίκτυο. Θα έλεγα ότι αυτό θα ήταν πιο αντιπροσωπευτικό και ακριβές, καθώς κάπως έτσι πιστεύουμε ότι κατανοούμε ποιος είναι κάποιος σήμερα. Δεν κοιτάζουμε το βιογραφικό τους, τους γκουγκλάρουμε και στη συνέχεια συλλέγοντας πληροφορίες από το προφίλ τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχηματίζουμε μια εντύπωση γι' αυτούς. Έτσι θα έπαιζα με αυτή την ιδέα της εφαρμογής.

Η δουλειά σας είναι συχνά αποτέλεσμα συνεργασιών. Γιατί τις επιλέγετε και τι σημαίνουν για εσάς;

Λατρεύω τις συνεργασίες, βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Πολύ απλά μου δίνει περισσότερη ευχαρίστηση να κάνω πράγματα μαζί με άλλους, είναι πιο διασκεδαστικό, μαθαίνει ο ένας από τον άλλο, εμπνέει ο ένας τον άλλον και μου αρέσει αυτό γιατί όλοι έχουν γνώση για κάτι διαφορετικό, έτσι μαζί δημιουργούν κάτι που δεν θα δημιουργούσε αν δούλευε κανείς μόνος. Είναι επίσης ένας τρόπος για να γνωρίσεις τον άλλο, κάτι που είναι πραγματικά ωραίο. Μερικές φορές νομίζεις ότι ξέρεις καλά κάποιον αλλά μέσω της συνεργασίας γνωρίζεις μια άλλη πλευρά του, όχι πάντα προς το καλύτερο (γέλια), αλλά ακόμη και αυτό είναι χρήσιμο. Έτσι ναι, είναι μια ωραία ταλάντωση ανάμεσα στην προσπάθεια να επικεντρωθώ σε αυτό που έχω να πω για ένα συγκεκριμένο ζήτημα και πώς θέλω να το διατυπώσω κάτι και στη συνέχεια να ανοιχτώ είτε σε ένα άλλο άτομο είτε σε μια ομάδα ανθρώπων. Έχω επίσης συμμετάσχει σε πρότζεκτ που ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας ολόκληρης της ομάδας που επίσης απολαμβάνω. Έχει τις δικές του προκλήσεις σίγουρα αλλά προσδίδει διαφορετική ποιότητα στο έργο και στη διαδικασία της μάθησης.

Βλέπουμε ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την τέχνη που προέρχεται από μέρη του κόσμου τα οποία βρίσκονταν προηγουμένως στην περιφέρεια (Ασία, Ανατολική Ευρώπη, Νότια Αμερική). Θα μπορούσατε να το σχολιάσετε;

Υπήρχαν πάντα απίστευτα κέντρα τέχνης σε μέρη που έχουν καθόλα αγνοηθεί από τη Δύση και είναι απλώς μια γελοία ιδέα να αναμένεται πάντα από τη Δύση να εγκρίνει αυτούς τους καλλιτέχνες. Στο πλαίσιο του εργαστηρίου έχουμε συζητήσει πολλά για την περιφέρεια και το κέντρο και πραγματικά έχω μια ισχυρή αμφιβολία στο να επιβεβαιώνονται ξανά και ξανά αυτά τα παλιά κέντρα. Ανήκουν σε μια αποικιακή τάξη, σε μια ηγεμονία ορισμένων δυνάμεων που έχουν χάσει από καιρό την αξιοπιστία τους στο να ορίσουν οτιδήποτε. Με ενθουσιάζει η νέα καλλιτεχνική σκηνή στην Καμπούλ στο Αφγανιστάν, φυσικά παρακολουθώ τη δουλειά συναδέλφων μου στο Ιράν και υπάρχει μια απίστευτη καλλιτεχνική σκηνή στον Λίβανο. Βρισκόμενη εδώ, γνωρίζοντας καλλιτέχνες στην Κύπρο, είμαι πραγματικά εντυπωσιασμένη από το έργο που κάνουν. Συνάντησα κυρίως καλλιτέχνες από τη νέα γενιά και η ποιότητα της δουλειάς τους είναι απίστευτη. Πέρα από την ατομική εργασία τους, οι περισσότεροι από αυτούς διαχειρίζονται ανεξάρτητους χώρους τέχνης που είναι εκπληκτικό και νομίζω ότι αυτές οι δραστηριότητες είναι συναρπαστικές. Δεν με νοιάζει τόσο πολύ το τι θεωρείται «χοτ» στη Νέα Υόρκη ή το Βερολίνο.

Ναι, σίγουρα υπάρχει ένα σύστημα ανταμοιβής που θα σε κάνει να εμπλακείς με αυτό το σύστημα. Οι ανταμοιβές είναι αρκετά γενναιόδωρες αν γίνεις αποδεκτή σε αυτόν τον κόσμο, αλλά ακόμα και αυτό είναι ένα μοτίβο της αποικιακής τάξης με έναν τρόπο. Υπάρχουν πάντα αμοιβές που θα σε κάνουν να θέλεις να είσαι μέρος μιας κατάστασης, ενός πράγματος που δεν θα ήσουν αλλιώς. Στις περισσότερες περιπτώσεις θα έλεγα «πάρε τα χρήματα και τρέξε», αλλά και πάλι ερχόμαστε στο θέμα της ταυτότητας και θα έλεγα «πάρ’ τα αλλά να μην ταυτιστείς με αυτό το σύστημα». Αυτή είναι η προσπάθειά μου, να διατηρήσω σώας τας φρένας.

Όσον αφορά τη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στις 23 Ιανουαρίου, τι ήταν σημαντικό για σας να μοιραστείτε με το κοινό;

Θα έλεγα, την προσέγγισή μου στα πράγματα, το τι είναι επείγον για μένα, τις διαφορετικές στρατηγικές που ανέπτυξα με τον χρόνο για να απαντήσω σε προβλήματα που αποτελούν μέρος αυτών που συζητήσαμε. Σκέψεις γύρω από ζητήματα ταυτότητας και κινητικότητας. Το πώς να αναπτύξουμε ή να επιμείνουμε στη συλλογικότητα, κάτι που πάντα θεωρούσα σημαντικό, ιδιαίτερα τώρα που όλα είναι διαιρεμένα και οι άνθρωποι φαίνεται να πιστεύουν ότι θα είναι καλύτερα χωρίς αλληλεγγύη. Νομίζω ότι είναι σημαντικό να αναπτυχθούν δομές που να τιμούν την αλληλεγγύη και ενθαρρύνουν την ευαισθησία για τον άλλο και τη διαφορετικότητα.

+ Η έκθεση Hypersurfacing στο NiMAC [Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας, Συνεργασία: Ίδρυμα Πιερίδη] συνεχίζεται μέχρι τις 29 Φεβρουαρίου 2019. Ωράριο: Τρίτη - Σάββατο, 10:00 - 21:00.

Γράφει η Ελένη Παπαδοπούλου | Συνεργασία με το Ινστιτούτο Γκαίτε Κύπρου